روناس

Rubia از کلمه لاتین ruber به معنی قرمز گرفته شده، که اشاره به رنگ قرمز استخراج شده از ریشه R. tinctoria دارد. این جنس، گونه های درختچه ای با ساقه های ایستا و خزنده و حلقه هایی از برگ های ساده دارند. گل آذین پانیکول دارای گل های 4 تا 5 لوبی و قیفی شکل است. چندین گونه این جنس به عنوان گیاهان زینتی کشت می شوند. برخی، منبع رنگ و برخی دیگر از نظر دارویی مهم هستند. روناس در اروپا، آسیا و آفریقا پراکندگی دارد. 

روناس گیاهی چندساله با ساقه های شیاردار و رونده به طول 1.5 متر است که مقطر آن چهارگوش می باشد. ساقه روناس دارای خارهای ریز و خشن است. برگ های آن نوک تیز و کشیده، بدون دمبرگ، که به صورت فراهم و چهارتایی بر روی ساقه قرار دارند. روی گلبرگ اصلی و لبه های برگ، خارهای زبر، خشن و چسبنده وجود دارد. گل آذین روناس به شکل گرزن و گل ها به رنگ سبز – زرد است. میوه روناس (berry) به رنگ قهوه ای تا سیاه (دارای دو بذر) با غشای گوشتی است که پس از رسیدن، سطح آن چروکیده می شود. میوه های رسیده هنگام جذب رطوبت، به مقدار جزئی رنگ قرمز تولید می کنند. ریشه های روناس به رنگ کرم خاکی و دارای طعمی گس و تلخ هستند.

گیاه روناس در انواع خاک ها رشد می کند. کاشت آن در اصفهان در ایستگاه دستگرد در خاک سبک، و در ایستگاه نجف آباد در خاک سنگین، با موفقیت همراه بوده است. این گیاه در گلستان های منطقه کاشان که در زمین های سنگلاخی دایر شده اند، به صورت علف هرز دیده می شود. روناس سازگاری به نسبت خوبی با خاک و آب شور از خود نشان می دهد و به تازگی در اراضی اطراف دریاچه ارومیه نیز مورد استفاده قرار گرفته است. برای ریشه این گیاه خاصیت تثبیت نیتروژن یافت شده است. گیاه روناس به کم آبی مقاوم است و پس از سبز شدن بذر، یک دوره عدم آبیاری 40 روزه (گوشمال) به آن داده می شود. بر اساس بررسی های انجام شده با افزایش شوری، مقدار جوانه زدن و سبز شدن بذر روناس کاهش می یابد. سرعت و مقدار جوانه زنی و سبز شدن بذر در توده بومی روناس در دماهای 2 تا 8 درجه سانتیگراد، صفر درصد بوده است. سرمای نزدیک صفر درجه سانتیگراد موجب خشک شدن اندام هوایی آن می شود. 

ترکیبات شیمیایی و خواص درمانی:

در ریشه روناس آلیزارین، پورپورین، روبیادین، گلوکز، مواد پکتیک، رزین، کمی مواد چرب و کلسیم وجود دارد. آلیزارین یا دی اکسی آنتراکینون به رنگ قرمز و پورپورین به رنگ زرد نارنجی است. 

ریشه روناس قابض و مدر است و گرفتگی مجاری ادرار را رفع می کند. در مصارف سنتی برای کاهش آثار سوء آن همراه با کتیرا و انیسون توصیه می شود. در بیماری راشیتیسم (نرمی استخوان) و سیاتیک هم استفاده می شود. به طور معمول پس از خوردن ریشه روناس به وسیله انسان و دام، استخوان های آنها رنگین شده و ماده رنگین از راه ادرار دفع می شود. 

مهمترین مورد استفاده از روناس، رنگرزی پشم در صنعت قالی بافی و پارچه بافی است. ماده رنگی روناس (آلیزارین) امروزه به طور صنعتی تهیه می شود. همچنین رنگ روناس از زمانی که رنگ آنیلین کشف شده تا حدود زیادی اهمیت خود را از دست داده است. به رنگ حاصل از این گیاه "رنگ ترکی" هم گفته می شود.