۸ اسفند
در خصوص سموم گیاهی ارگانیک بیشتر بدانیم
مقدمه سموم گیاهی ارگانیک
درگذشته قبل از به منصه ظهور رسیدن
فناوری، علوم مدرن و سموم گیاهی ارگانیک، حکمت عامیانه با استفاده از سموم
خانگی به درمان گیاهان میپرداخته و با استفاده از اقداماتی چون کاشت
تناوبی گیاهان، سوزاندن مزرعه یا استفاده از اسپریهای خانگی، کنترل آفات
در مزرعه را انجام میداده است.
در سالهای اخیر
علاقه به جایگزینی سموم شیمیایی با سموم گیاهی بهطور آشکاری افزایش یافته
است. سموم گیاهی آسیبهای زیستمحیطی کمتری نسبت به سموم شیمیایی ایجاد
میکنند زیرا وقتی در معرض گرما، نور و آب قرار میگیرند، بهسرعت تجزیه
میشوند. بهعنوانمثال باکتریها، قارچها و سایر میکروبها، بهعنوان یکی
از منابع طبیعی برای کنترل آفات شناخته میشوند.
علاوه
بر آن ترکیبی از محصولات طبیعی نیز در کنترل آفات مؤثرند؛ بهعنوانمثال،
ترکیب روغنهای گیاهی با یک ماده قلیایی مانند هیدروکسید پتاسیم،
صابونهایی تولید میکند که میتوان از آنها برای کنترل کنهها و حشرات
استفاده کرد. اما بیش از هر چیز، خود گیاهان ثابت کردهاند که منابعی قوی
برای کنترل آفات هستند. بسیاری از گیاهان مواد دفاعی تولید میکنند که از
آن برای مقاومت طبیعی در برابر حمله آفات مختلف استفاده میشود. این
محصولات بهعنوان سموم گیاهی ارگانیک شناخته میشوند.
آشنایی با انواع سموم ارگانیک
ازآنجایی
که یافتن یک آفتکش ایمن میتواند چالشی بزرگ باشد، در این بخش نگاه
مختصری به انواع سموم طبیعی میاندازیم. سموم طبیعی طیف وسیعی از آفتکشها
ازجمله سموم بیوشیمیایی، میکروبی، گیاهی یا معدنی را شامل میشوند.
سموم بیوشیمیایی
بسیاری
از این سموم از گیاهان، حشرات یا مواد معدنی طبیعی تهیه میشوند.
بهعنوانمثال فرمونها یکی از انواع سموم بیوشیمیایی هستند که بهصورت
طبیعی یا مصنوعی تولید شده و میتوانند رفتارهای جفتگیری را مختل کرده و
جمعیت حشرات را کنترل کنند. فرمونها موادی هستند که حشرات از آنها برای
یافتن جفت استفاده میکنند. فرمونهای مصنوعی ساخته دست بشر برای ایجاد
اختلال در جفتگیری حشرات و ایجاد سردرگمی در جستوجوی جفت استفاده
میشوند.
سموم میکروبی
سموم میکروبی
از باکتریها، قارچها، جلبکها، ویروسهای طبیعی یا تکیاختهها سرچشمه
میگیرند که نحوه اثرگذاری متفاوتی داشته و میتوانند با تولید سم یا محدود
کردن تولیدمثل، رشد حشرات را متوقف کنند. این سموم فقط کرمهایی که آنها
را میخورند را از بین میبرند و اکثر حشرات مفید از اثرات نامطلوب آنها
درامان هستند. سموم میکروبی همچنان برای انسان نیز کاملاً بیخطر در نظر
گرفته میشوند.
سموم گیاهی
سموم
گیاهی ارگانیک که شامل نیکوتین (Nicotine)، چریش (Neem)، روتنون
(Rotenone)، سابادیلا (Sabadilla) و پیرترین ها (Pyrethrin) است، همگی از
گیاهان حاصل میشوند. بهعنوان مثال پیرترین از نوعی گل داوودی به دست
میآید و به بیرون راندن لاروها و حشرات کمک میکند.
سموم معدنی
سموم
مواد معدنی شامل گوگرد و آهک-گوگرد است که هر دو برای کنترل آفات رایج
حشرات استفاده میشوند. بهطورکلی ترکیبات معدنی طبیعی به دلیل اینکه برای
انسان و دام سمی هستند، برای دفع آفات موردتوجه زیادی قرار نمیگیرند.
سموم گیاهی ارگانیک: انواع سموم گیاهی ارگانیک
نیکوتین (Nicotine)
این
سم گیاهی یک حشرهکش طبیعی است که در گیاه تنباکوی وحشی و تنباکوی کشت شده
و اعضای خانواده گیاهان شببو یافت میشود. نیکوتین استخراج شده از آن
برای از بین بردن حشرات مکنده مانند شتهها، تریپس و کنههای عنکبوتی
استفاده میشود. این عصاره تقریباً برای هر موجود زندهای ازجمله انسان،
حیوانات خانگی و حشرات مفید بسیار سمی است. ازاینرو نیکوتین سولفات
بهعنوان یک آفتکش گیاهی در نظر گرفته شده و در باغبانی ارگانیک استفاده
میشود؛ اما به دلیل سمی بودن بهصورت تجاری در دسترس نیست.
علاوه
بر سموم گیاهی ارگانیک، آفتکشهای فرمولهشدهای نیز ساخته شدهاند که
حاوی شکل مصنوعی نیکوتین به نام ایمیداکلوپرید بوده و اثرات نیکوتین بر
سیستم عصبی حشرات را تقلید میکنند. این سموم ممکن است برای زنبورهای عسل
بسیار سمی باشند، بنابراین نباید برای گیاهان گلدار استفاده شوند.
ایمیداکلوپرید همچنین میتواند در صورت مجاورت مکرر، برای انسان و سایر
پستانداران نیز خطرآفرین باشد؛ زیرا دارای میزان سمی بودن متوسط است.
بنابراین مطمئن شوید که کودکان و حیوانات خانگی را تا زمانی که آفتکش
بهطور کامل خشک نشده است، از منطقه اسپری شده دور نگه دارید.
چه
از نیکوتین تقطیرشده از محصولات گیاهی استفاده میکنید و چه از سموم
ساختهشده با اشکال مصنوعی نیکوتین، استفاده از دستکش و لباسهای محافظ
مانند پیراهنهای آستینبلند و شلوارهای بلند را فراموش نکنید و در نظر
داشته باشید که پس از دست زدن به سموم حاوی نیکوتین، دستها را کاملاً
بشویید.
چریش (Neem)
روغن چریش یکی
از بهترین سموم طبیعی است که قدرت اثر زیادی داشته و کرم کلم و حشرات کدو
در بالای زمین تا زیرخاک را به راحتی از بین میبرد. این روغن از درخت چریش
که گونهای استوایی است حاصل شده و اغلب برای تأثیرگذاری مؤثر باید
بهصورت مکرر استفاده شود. چریش علاوه بر خاصیت حشرهکشی، کاربردهای سنتی
دیگری نیز دارد. بهعنوانمثال قرنهای زیادی است که از دانههای چریش در
تهیه موم، روغن و صابون استفاده شده و در حال حاضر نیز در بسیاری از
محصولات آرایشی ارگانیک یا خمیردندان استفاده میشود.
نحوه
عمل آن بهعنوان یکی از مهمترین سموم گیاهی ارگانیک، از طریق اثرگذاری بر
هورمونهایی است که بسیاری از حشرات برای رشد به آنها نیاز دارند. این
ماده حشرات را در هنگام تلاش برای پوستاندازی یا بیرون آمدن از تخمها، از
بین میبرد. بسیاری از سوسکها و کرمهای جونده برگ را میتوان با سم چریش
کنترل کرد، اما شتهها و سایر حشرات مکنده به چریش حساسیت کمتری دارند.
مدت عمر آن بین 3 تا 22 روز در خاک و تنها 45 دقیقه تا چهار روز در آب است.
سم چریش تقریباً برای پرندگان، ماهیها،
زنبورها و حیاتوحش غیر سمی است و مطالعات هیچگونه سرطان یا سایر
بیماریهای ناشی از استفاده را نشان ندادهاند. ازاینرو عصاره چریش در
صورت استفاده صحیح بسیار ایمن بوده و ایمنی بالای آن تا حدی است که میتوان
از آن بر روی غذا نیز استفاده کرد. بااینحال توجه داشته باشید که اقدامات
احتیاطی را انجام داده و حیوانات خانگی را از برگهای اسپری شده تا زمانی
که خشک نشدهاند، دور نگه دارید. استفاده از سم گیاهی چریش حدود یکبار در
هفته به کشتن آفات و جلوگیری از مشکلات قارچی کمک میکند.
روتنون (Rotenone)
روتنون
یکی از قدیمیترین سموم گیاهی ارگانیک است که از ریشه حبوبات استوایی مشتق
شده است. این سم فرآیند سلولی را مهار میکند و حشرات را از اکسیژن موجود
در سلولهای بافتی خود محروم میکند. روتنون برای اولین بار در سال 1848
برعلیه حشرات استفاده شد، درحالیکه قرنها قبل از آن بهعنوان سم ماهی
استفاده میشده است. ازاینرو به دلیل درجه سمی بودن بالای آن برای ماهی،
مدتی است که اثرات نامطلوبی بر اکوسیستمهای آبی دارد و اخیراً مطالعات،
نگرانیهایی را در مورد تأثیرات روتنون بر سلامت انسان نشان دادهاند.
بر
اساس مطالعات صورت گرفته، قرارگرفتن در معرض روتنون با بیماری پارکینسون
مرتبط شده و به همین دلیل استفاده از آن هم در مزارع ارگانیک و هم در مزارع
معمولی رو به کاهش است. درواقع میزان سمی بودن روتنون بیشتر از سایر
آفتکشها و سموم گیاهی دیگر است که در حال حاضر در کشاورزی ارگانیک
استفاده میشود. بااینحال آژانس حفاظت از محیطزیست استفاده از روتنون را
در طیف گستردهای از سبزیجات و میوههای کوچک مجاز کرده است.
روتنون
در درجه اول برای کنترل کرم ابریشم و سوسکهای تغذیهکننده برگ مانند کرم
کلم و سوسک سیبزمینی استفاده میشود. برخی از حشرات مانند شتهها و
تریپسها نیز مستعد ابتلا به روتنون هستند. روتنون یک حشرهکش نسبتاً کند
بوده و اغلب به چندین روز برای از بین بردن حشرات حساس نیاز دارد. بهتر است
این سم در شب، زمانی که زنبورها فعالیت کمتری دارند استفاده شود.
سموم گیاهی ارگانیک: سابادیلا (Sabadilla)
سابادیلا
سم گیاهی است که از آسیاب کردن بذر گیاه زنبق سابادیلا تولید شده و
بهصورت پودر ریز و اسپری عرضه میشود. سازمان حفاظت از محیطزیست،
استفاده از سابادیلا را بر روی برخی از سبزیجات ازجمله کدو، خیار، خربزه،
لوبیا، شلغم، خردل، کلم، بادامزمینی و سیبزمینی مجاز اعلام کرده است.
نحوه
اثرگذاری سم سابادیلا، از طریق تماس و معده است و در برابر چندین حشره
مانند حشرات کدوحلوایی، حشرات هارلکین و حشرات بدبو بهترین عملکرد را نشان
داده است. اثربخشی آن همچنین در برابر کرم ابریشم برگخوار، سوسک لوبیای
مکزیکی و تریپس نیز ثابت شده است.
دانههای
آسیابشده سابادیلا که برای مصارف زراعی فروخته میشوند، دارای کمترین
مواد سمی بوده و از سالمترین سموم گیاهی ارگانیک محسوب میشوند.
بااینحال، سابادیلا میتواند بهشدت برای دستگاه تنفسی تحریککننده باشد و
اغلب در صورت استنشاق، واکنش شدید عطسه ایجاد میکند.
بر
همین اساس هنگام استفاده از آن حتماً از ماسک استفاده کنید و مانند سایر
آفتکشها، احتیاطهای ذکرشده بر روی برچسب محصول را رعایت کنید. علاوه بر
این، چندین آلکالوئید موجود در سابادیلا میتواند باعث کاهش سریع فشارخون
در پستانداران شود. همچنین برای زنبورعسل نیز بسیار سمی بوده و بهتر است
بهعنوان آخرین راهحل استفاده شود.
پیرترین (Pyrethrin)
این
ماده یکی از سمیترین حشرهکشهای طبیعی است که نوع طبیعی آن برخلاف
نسخههای مصنوعی که به نام پیرتروید شناخته میشوند، در کشاورزی ارگانیک
مجاز است. این ماده که از گل پیرتروم به دست میآید حشره را مسموم کرده،
باعث مرگ سریع شده و قادر به از بین بردن طیف وسیعی از حشرات است. شاید
قابلتوجهترین اثر خرابی سریع آن در حشرات پرنده باشد که کنترل آنها با
سموم دیگر سخت است. حشرات پرنده تقریباً بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض
آن سقوط میکنند.
سم پیرترین بر آفاتی که در
زیرزمین یا در شکاف عمیق گیاهان زندگی میکنند و اسپری نمیتواند به آنها
نفوذ کند، مؤثر نیست. همچنین هنگامیکه در معرض نور یا رطوبت قرار میگیرد
بهسرعت تخریب و تجزیهشده و بنابراین نمیتواند برای مدت طولانی در محیط
باقی بماند. پیرترینها برای اکثر پستانداران کاملاً غیر سمی بوده و جزو
ایمنترین حشرهکشها قرار میگیرند.
اما در
کشتن حشرات تبعیض زیادی قائل نمیشوند و میتوانند حشرات مفید را نیز از
بین ببرند. بهعنوانمثال این آفتکش گیاهی برای زنبورعسل بسیار سمی محسوب
میشود. ازاینرو بهتر است در غلظتهای بسیار کم استفاده شده و اقدامات
احتیاطی رعایت شود. بهتر است فقط در مواقعی که مشکل عمدهای با حشرات سخت
دارید از آن استفاده کنید.
اغلب پیرترینها را با
مواد دیگری مانند صابون، خاک دیاتومه یا روتنون که یک حشرهکش گیاهی دیگر
است، ترکیب میکنند. پیرترینها همچنین از معدود سموم گیاهی ارگانیک هستند
که برای استفاده در اطراف مناطق نگهداری و آمادهسازی مواد غذایی استفاده
میشوند.
رایانیا (Ryania)
رایانیا
عصاره پودری ریشه و ساقه درختچه رایانیا (درختی بومی آمریکای جنوبی) بوده و
در برخی از فرمولهای ترکیبی با پیرترین و روتنون موجود است. رایانیا
عملکرد امیدوارکنندهای را علیه بسیاری از حشرات نشان داده است. بسیاری از
کرمهای ابریشم، سوسکهای برگ و تریپس به عصاره رایانیا حساس هستند.
رایانیا از طریق تماس یا هنگام خوردن بر معده حشرات تأثیر میگذارد. این سم
گیاهی کندتر از سایر سموم گیاهی ارگانیک تجزیه میشود و برای پستانداران
نسبتاً غیر سمی در نظر گرفته میشود.
آیا سموم گیاهی ارگانیک ایمن هستند؟
دامنه
اثر سموم گیاهی ارگانیک برای گیاهان با توجه به عوامل متعددی ازجمله
محدوده هدف، نحوه عملکرد، میزان آهستگی تأثیرگذاری، مدتزمان ماندگاری
متفاوت است. سموم گیاهی ارگانیک از مواد طبیعی ساخته شده و عاری از مواد
شیمیایی هستند.
این مواد سریعتر از منابع
شیمیایی و تجاری تجزیه شده و کمتر تهدیدکننده تلقی میشوند. سموم گیاهی که
برای باغهای ارگانیک استفاده میشوند باید معیارهای مشخصی را که توسط USDA
تعیین شده است داشته باشند و دارای نشان سلامت باشند.
هنگامی
که مشکل به اندازهای شدید است که نیاز به کنترل و سم پاشی احساس
میکنید، همیشه ابتدا به سراغ ایمن ترین گزینه بروید که میتواند از بین
بردن آفات با دست یا استفاده از یک سم ارگانیک گیاهی مانند مواردی که ذکر
شد باشد. به یاد داشته باشید ارگانیک بودن سموم گیاهی به این معنی نیست که
آنها کاملاً بدون ضرر هستند. بر همین اساس همواره دستورالعملهای برچسب را
دقیقاً همانطور که نوشته شده است، دنبال کنید.
علاوه
بر آن به خاطر داشته باشید که استفاده بیشتر حتی در محصولات ارگانیک به
معنای مؤثرتر و بهتر بودن نیست. درواقع فقط به این دلیل که تصور میشود یک
محصول، ارگانیک یا طبیعی است به معنای سمی نبودن نیست. سموم گیاهی ارگانیک
جایگزین ایمنتری برای سموم شیمیایی هستند، اما حتی برای استفاده از این
سموم نیز باید بااحتیاط عمل شود و به زمان و نحوه کاربرد آن توجه جدی داشته
باشید.
* اگر نیاز به تهیه انواع سموم ارگانیک و یا خدمات سمپاشی دارید با تیم متخصص نارگیل تماس بگیرید. تماس با نارگیل