رزماری

دانستنیهای علمی

رزماری گیاهی است چندساله از جنس Rosmarinus و به فرم بوته ای که در تمامی فصل های سال سرسبز می باشد. برگهای باریک آن به صورت متقابل بر روی ساقه قرار می گیرند و گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش می باشند. از خصوصیات این گیاه بوی فراوان برگ ها می باشد که آن را به عنوان یک گیاه معطر مشهور نموده است.

پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول می‌باشد . پرورش‌دهندگان عمدۀ گیاه رزماری را در دنیا کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می‌دهند.

خصوصیات - معرفی

گیاه معطر بوته‌ای و پایا، با شاخه‌های بالارونده، که ارتفاع آن به ۲ متر می‌رسد. برگها باریک با انتهائی بدون نوک و سوزنی‌شکل ، گلها به رنگ سبز تیره و به ندرت صورتی یا سفیدرنگ است.

رزماری در زمینهای آهکی سبک و آفتابگیر بخوبی رشد می‌کند. معمولاً از این گیاه بعنوان پرچین همیشه سبز در باغات استفاده می‌شود. گیاه رزماری مقاومت بالایی به خشکی و شوری دارد (بیشتر از اسطوخودوس ) و شدت بالای تابش خورشید را بخوبی تحمل می‌کند. از این گیاه در فضای سبز استفاده می‌شود.

شرایط نگهداری رزماری

نور مورد نياز زیاد آبياري و رطوبت کمی مرطوب دماي مورد نياز 22 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز شنی و ماسه ای با زهکشی بالا ، خنثی و یا قلیایی

رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود.

در پائیز هر سال با استفاده از کودهای حیوانی به میزان ۱۰ الی ۱۵ تن در هکتار انجام می‌شود که بین ردیف‌های کشت کودها به خاک داده می‌شود و در فصل رشد تنها از کودهای ازتی و یا کود کامل ( تمام عناصر ) جهت تکمیل عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در ۲ الی ۳ نوبت استفاده می‌شود .

معمولاً مزارع اسطوخودوس و رزماری بصورت جوی و پشته می‌باشد که معمولاً بوته‌ها روی پشته‌ها کاشته می‌شود. برای آبیاری در جویها آب می اندازند که به بوته‌ها آب نرسد. بهره برداری از این گیاه معمولاً از سال دوم آغاز می‌شود و هنگامی برداشت انجام می‌شود که گیاه در حال گل دادن است. بایستی توجه داشت که سیستم هرس رزماری مانند اسطوخودوس است تا ساقه‌های زیادی تولید شده و موجب پر پشت شدن گیاه شود .

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

دمکرده ی برگ های این گیاه به عنوان ضد نفخ، ضد اسپاسم دستگاه گوارش و ... کاربرد دارند و این دمکرده در مصرف خارجی برای تقویت موی سر کاربرد دارد. اسانس گیاه بطور گسترده در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می گردد و داروهایی از این گیاه در کشورمان تولید می گردد (مانند قطره رزمارینوس) که اکثرا برای تقویت موی سر و جلوگیری از ریزش مو می باشد.

این گیاه بوته ای همیشه سبز مدیترانه با تقویت وبهبود گردش خون موجب برافروختگی وتحریک در سطح پوست سر گردیده وگفته می شود با ایجاد اکسیژن بیشتر در خون پیاز مو را تقویت نموده و در درمان ریزش مو در مراحل ابتدائی پیشگیری موثر است.

برگ و سرشاخه‌های گلدار خشک شدۀ گیاه Rosmarinus officinalis از خانوادۀ نعناعیان (Lamiaceae) است که حداقل دارای ۱ درصد (حجم/وزن) روغن فرار می‌باشد

معمولاً برگها را پس از چیدن در سایه خشک می‌کنند و اگر بخواهند از برگها اسانس بگیرند بایستی محصول برداشت شده را بلافاصله به محل تقطیر یا کارخانه فرآوری حمل نمود. معمولاً از هر ۱۰۰ کیلو گرم سرشاخه گلدار ۱۰۰ الی ۲۰۰ گرم اسانس استخراج می‌شود که از این اسانس در عطر سازی، تهیه صابون، ادکلن و فرآورده‌های زیبایی استفاده می‌شود .

رزماری ضد نفخ ، ضد عفونی کننده ، سبب افزایش ترشحات شیره گوارشی و صفرا می‌شود . این گیاه مدر می‌باشد. اکثر گیاهان دارویی از خانواده نعنائیان می‌باشند. خانواده نعنائیان همه طبیعت گرم دارند. از این گیاه برای درمان روماتیسم و میگرن استفاده می‌شود و هم چنین رزماری باعث افزایش گردش خون در سطح بدن می‌شود. برای جلوگیری از ریزش مو و درمان کم مویی مصرف می‌شود.

مصرف زیاد آن برای خانم‌های باردار مضر می‌باشد. در تهیه ادکلن و خوشبو کننده در شامپوها، کرم‌ها و صابون و لوازم آرایشی و بهداشتی مصرف می‌شود . اکلیل کوهی یا رزماری گیاه پرخاصیتی است و برای کسانی که مبتلا به کم‌خونی هستند یا دوره نقاهت را می‌گذرانند،ِ دم‌کرده آن توصیه شده است.رزماری در موارد رماتیسم، نقرس و سنگ کلیه موثر است. همچنین مصرف این گیاه برای کسانی که به سرفه، سیاه سرفه، آسم و تپش قلب گرفتار هستند یا حالت عصبی، اضطراب و بی‌خوابی دارند یا مبتلا به میگرن از نوع عصبی هستند، توصیه شده است. رزماری التیام زخم‌های سوختگی را تسهیل کرده و ورم‌های دهان را به صورت محلول غرغره درمان می‌کند.

آثار ضد میکروبی گیاه و روغن فرار رزماری و تعدادی از مواد مؤثره این گیاه علیه میکروبهای زیر تأیید گردیده است. استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس آلبوس، ویبریوکلرا، اشرشیاکلی، لاکتوباسیلوس برویس، پسودوموناس فلورسنس، رودوتورولا گلوتینیس، کورینه باکتریا.

آثار آنتی‌اکسیدانی فراکسیون‌های مختلفی از گیاه رزماری نیز در شرایط برون‌تنی و درون‌تنی بررسی و تأیید شده است. روغن فرار رزماری اثر مشخصی بر روی عضلۀ صاف ایلئوم خوکچه هندی دارد که این اثر مربوط به بورنئول موجود در روغن فرار بوده که در شرایط آزمایشگاهی بعنوان یک آنتاگونیست استیل‌کولین عمل می‌نماید. همچنین در مطالعۀ دیگری اثر شل‌کنندگی روغن فرار رزماری بر روی اسفنکتر اودی (oddis sphincter) خوکچۀ هندی که قبلاً با مورفین منقبض شده بخوبی مشهود بوده است.

آثار ضد التهاب، ضد کمپلمانی، آنتی‌اکسیدانی و آنتی‌گونادوتروپیک اسید رزمارینیک که یکی از مواد متشکلۀ اصلی گیاه رزماری می‌باشد نیز به اثبات رسیده است.بر اثر مصرف خوراکی و یا استنشاق روغن فرار گیاه رزماری در موش، تحریک فعالیت لکوموتور دیده شده است که این اثر را به ۱و۸ ـ سینئول مربوط می‌دانند. اثر مهارکنندگی عصارۀ گیاه رزماری علیه فعالیت آنزیم اوره‌ آز و اثر فلاونوئید دیوسمین موجود در رزماری در کاهش شکنندگی مویرگی از سایر خصوصیات مهم فارماکولوژیک گیاه محسوب می‌شوند .

مقابله به آفات رزماری

روی این گیاه آفت و یا بیماری خاصی مشاهده نمی‌شود و حتی در زمینهای آلوده به نماتد بخوبی رشد می‌کند و محصول می‌دهد.

نحوه تکثیر رزماری

رزماری بندرت و در شرایط خاصی تولید بذر می نماید و روش مرسوم تکثیر این گیاه قلمه می باشد. سرشاخه ها و برگ های این گیاه در اوایل دوره گلدهی برداشت می شوند که این عمل در سطوح کوچک به کمک داس و در سطوح وسیع بوسیله ی ماشین های برداشت مخصوص صورت می گیرد.

از طریق کاشت دانه‌های رسیده، قلمه زدن و خوابانیدن تکثیر می‌شود. بهترین روش تکثیر این گیاه قلمه است. بدین طریق که در بهار یا پائیز سر شاخه‌های این گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می‌کنند که پس از ۲ الی ۳ ماه قلمه‌ها ریشه‌دار شده و سپس آنها را به محل اصلی منتقل می‌کنند. معمولاً فاصله کاشت بوته‌ها ۷۰ الی ۱۰۰ سانتی متر است و تراکم کشت آن در هکتار ۱۰۰۰۰ الی ۱۲۰۰۰ بوته در هکتار است.برای کاشت این گیاه در زمین در پائیز شخم عمیقی زده می‌شود و کود حیوانی و شیمیایی بر حسب نیاز با توجه به توصیه آزمایشگاه داده می‌شود.

نعناع ارغوانی گل مکزیکی رزماری منتا ساتیوا