۱۳۹۴ پانزدهم آبان

کلزا

Brassica napusRapeseed که به فارسی کلزا نامیده میشود، گیاهی از خانواده چلیپائیان بومی شرق دریای مدیترانه می باشد. نیاز های این گیاه عبارتند از نور: زیاد رطوبت: کمی مرطوب دمای محیط: نواحی معتدل خاک: خاک هایی با بافت متوسط، زهکشی مناسب، مواد آلی کافی

نام علمي

Brassica napus

نام لاتين

Rapeseed

خانواده (تيره)

Brassicaceae

خصوصیات - معرفی

کلزا گیاهی علفی و با دوره رشد یکساله بوده و ارتفاع بوته آن از 50 تا 170 سانتیمتر متغیر است، گیاه دارای ساقه راست، منشعب و تقریباً مدور می باشد. ریشه کلزا عمودی است که در شرایط مناسب تا عمق 80 سانتیمتری خاک و حتی بیشتر نفوذ می کند. عمق نفوذ و گستردگی ریشه نقش بسزایی در مقاومت گیاه به خشکی دارد. برگ های آن در مرحله اولیه رشد بیضی شکل و دارای دمبرگ بوده امّا در مراحل بعدی برگ ها نوک تیز و تا حدودی به ساقه چسبیده اند. گل های آن زرد رنگ و گل آذین آن خوشه ای می باشد. طول غلاف 5 تا 10 سانتیمتر و حاوی 15 تا 40 عدد بذر کروی شکل می باشد. رنگ دانه زرد، قهوه ای تیره و یا سیاه بوده و وزن هزار دانه آن 5_ 3/5 گرم است.

ارقام کلزا از نظر تیپ رشد با توجه به ریخته ارثی به سه گروه عمده تقسیم می‌شوند.

1- ارقام کلزا با تیپ رشد بهاره (Spring): این ارقام برای به گل رفتن به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتیگراد به مدت یک هفته نیاز دارند.

2- ارقام کلزا با تیپ رشد بینابین (Intermediate): این ارقام جهت بهاره سازی یا شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتیگراد و کمتر به مدت یک ماه نیاز دارند. تیپ رشد بینابین نیز به دو زیر گروه تیپ رشد بینابین زودرس و بینابین متحمل به سرما تقسیم می‌شود.

3- ارقام کلزا با تیپ رشد زمستانه (Winter): این گروه تحمل به سرمای بسیار خوبی داشته و جهت شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتیگراد و کمتر به مدت یک و نیم ماه نیاز دارند.

شرایط نگهداری کلزا

نور مورد نياز

زیاد

آبياري و رطوبت

کمی مرطوب

دماي مورد نياز

نواحی معتدل

خاک مورد نياز

خاک هایی با بافت متوسط، زهکشی مناسب، مواد آلی کافی

کلزا در محدوده وسیعی از خاک ها رشد می کند، ولی مناسب ترین اراضی برای رشد کلزا، خاک هایی با بافت متوسط، زهکشی مناسب، مواد آلی کافی و PH حدود 6.5 می باشد. کلزا در شرایط ایستابی، سیلابی و زهکشی ضعیف زمین و PH پایین تر از 5.5 نباید کشت شود. این گیاه در تناوب هر محصولی که اجازه تهیه بستر مناسب بذر را داده و از توسعه عوامل بیماریزای خاکزی جلوگیری کند، رشد می نماید. بویژه در تناوب با غلات، عکس العمل مطلوبی نشان می دهد. این تناوب باعث کنترل بیماری ها، آفت و علف های هرز می گردد.

کشت متوالی کلزا در یک زمین یا کشت آن در تناوب با سایر گیاهان جنس براسیکا باعث تشدید بیماری های آن می گردد، چرا که در این حالت عامل بیماری زا می تواند در سال های متوالی در خاک و روی گیاه میزبان باقی بماند و جمعیت خود را افزایش دهد. بنابراین هنگام انتخاب یک منطقه برای تولید کلزا، توجه به تناوب زراعی منطقه بسیار مهم است.

کمبود آب اثر سوئی بر عملکرد این گیاه می گذارد. حساس ترین زمان برای آبیاری مرحله گلدهی و اوایل غلاف بندی می باشد و کمبود آب در این مرحله موجب کاهش فوق العاده تعداد غلاف، دانه بندی، کوچک ماندن دانه ها و کاهش روغن می شود. در بیشتر مناطق 3-2 نوبت آبیاری در پائیز و 3-2 نوبت آبیاری بهاره (مرحله شروع رشد در بهار، مرحله گلدهی، مرحله تشکیل غلاف) مورد نیاز است که بستگی به شرایط محیطی، میزان نزولات، حرارت محیط و تبخیر دارد.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

ترکیبات شیمیایی روغن کلزا:

روعن کلزا به دلیل داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده و نداشتن کلسترول از کیفیت تغذیه ای بالایی برخوردار است و بین ارقام و در شرایط مختلف تنوع زیادی در ترکیب اسیدهای چرب آن مشاهده می شود. کلزا به عنوان یکی از گیاهان دانه روغنی مهم در مناطق معتدله و دارای طیف نسبتاً وسیعی از سازگاری اقلیمی است. دانه کلزا دارای ۲۵ تا ۵۵ درصد روغن، ۱۸ تا ۲۴ درصد پروتئین و ۱۲ تا ۲۰ درصد پوست است. کلزاهایی که از آنها روغن استخراج می شود را کانولا می نامند.

برخی از انواع کلزا که در گروه کانولا قرار دارند دارای کمتر از ۳۰ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله بوده و روغن دانه آنها دارای مقدار زیادی اسیدهای چرب غیر اشباع و حدود ۲ درصد یا کمتر دارای اسید اروسیک می باشند و روغن آنها به صورت خوراکی مصرف می شود.

مقابله به آفات کلزا

از مهمترین آفات کلزا در ایران می توان به شته مومی کلم، سوسک پولن خوار و پروانه سفیده کلم اشاره کرد. در مواردی که خسارت شدید باشد باید نسبت به سمپاشی مزرعه علیه این آفات در زمان مناسب اقدام نمود.

از مهمترین بیماری های کلزا در ایران می توان به پوسیدگی ساقه، ساق سیاه و آلترناریا اشاره کرد. برای مبارزه باید از ارقام مقاوم و نیز روش های به زراعی از جمله تاریخ کاشت مناسب، تراکم مناسب، تناوب زراعی و آیش استفاده کرد.

نحوه تکثیر کلزا

کلزا را به دو روش دستپاش و مکانیزه می کارند. در کشت دستپاش به میزان بذر بیشتری نیاز خواهد بود. در این روش، بستر بذر باید کاملاً صاف شود و پس از پخش بذر، یک دیسک یا غلطک بسیار سبک زده شود تا تماس کافی بین بذر و خاک ایجاد گردد. آبیاری باید با دقت زیاد انجام شود تا از شسته شدن بذر و عدم یکنواختی در بستر مزرعه جلوگیری گردد.

در روش کشت مکانیزه هم می توان با خطی کار غلات و هم بذرکار پنوماتیک، عمل کاشت را انجام داد. در هنگام استفاده از بذرکار غلات باید تنظیم دستگاه را با توجه به عمق مناسب کاشت و میزان بذر مطلوب تغییر دارد. این عمل کمی مشکل است زیرا که بذر کلزا نسبت به بذر غلات ریزتر بوده و عمق کاشت آن سطحی تر می باشد. همچنین می توان از موزع مخصوص کلزا و تثبیت کننده عمق در این دستگاه ها استفاده نمود.

از آنجایی که شرایط فیزیکی خاک در همه مناطق کشور مناسب نبوده و تمامی بذور کلزای کشت شده قادر به سبز شدن نمی باشند، بنابراین استفاده از دستگاه پنوماتیک بجز در مناطق خاص کشور توصیه نمی شود. در هر روش کاشت، استفاده از لولر قبل از کاشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عامل مهمی در سبز یکنواخت و آرایش مناسب بوته ها می باشد.

تا آنجا که می توانید کاری کنید که گیاه هر چه زودتر سبز شود تا از قرار گرفتن جوانه ها در معرض بیماری های خاکزاد جلوگیری شده و از تبدیل علف ها به رقیب زراعت جلوگیری گردد.

بذر را در عمق 1.5 تا 2.5 سانتیمتری و در رطوبت بکارید و یا مزرعه را بلافاصله آبیاری کنید.

دمای خاک برای سبز شدن حداقل باید 10 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد.

کلزای پاییزه را زمانی کشت کنید که قبل از رسیدن سرمای منطقه حداقل 8 برگ کامل داشته و یک رزت قوی تشکیل داده باشد.

از بذرهای تمیز و گواهی شده استفاده کنید.

بذرهای چاق و به خوبی رسیده بخرید.

از بذرهایی با 95 درصد قوه نامیه و یا درصد قوه نامیه بالاتر استفاده کنید تا به سبز یکنواخت برسید.

کاشت خیلی عمیق بذر توسعه بیماری های جوانه را تشدید می کند.

سایر اطلاعات

برداشت:

زمان برداشت مناسب جهت دستیابی به عملکرد بیشتر اهمیت بسیاری دارد. برداشت زودهنگام می تواند کیفیت محصول را به علت بذرهای کوچک و نارس و درصد بالای سبزینه کم کند. در صورتی که برداشت دیرهنگام به علت ریزش غلاف های زودرس باعث نقصان عملکرد می شود.

محصول می تواند به صورت دستی، با کفبرها و یا برداشت مستقیم درو شود. مرحله مناسب برداشت دستی یا کفبر کردن با نمونه برداری از قسمت میانی شاخه اصلی و شاخه های اولیه تأمین می شود و با شمارش بذور سیاه و سبز، درصد بذور سیاه محاسبه می شود. وقتی 40 تا 50 % دانه ها به رنگ قهوه ای روشن تا سیاه متمایل می شوند محصول باید برداشت و برای خشک کردن به محل خرمنکوبی برده شود. جهت کاهش ریزش، درو باید اوایل صبح و یا عصر انجام شود. در برداشت مستقیم وجود90-85 % بذور سیاه مشخصه ای کاربردی جهت شناسایی بهترین زمان برداشت می باشد. هیبریدهای کلزا به دلیل رسیدگی یکنواخت و زودرس برای برداشت مستقیم مناسب می باشد. در برداشت مستیم کلزا تعیین زمان مناسب و تنظیم دقیق کمباین اثر فوق العاده ای در کاهش ریزش دانه دارد.