سرو ناز

دانستنیهای علمی

سرو ناز گونه ای درخت همیشه سبز از جنس Cupressus در خانواده Cupressaceae (سرو ها) بومی مناطق مدیترانه شرقی میباشد و هم اکنون بیشتر در شمال شرق لیبی، جنوب شرقی یونان ، جنوب ترکیه، قبرس ، مصر، شمال غرب سوریه، لبنان، مالت، ایتالیا، اردن ، و همچنین ایران توزیع شده اند. این درخت بلند قامت که میتواند تا 35 متر (115 فوت) بلندی داشته باشد، دارای تاج مخروطی و پر شاخ و برگ است و عمر بسیار طولانی دارد به طوریکه درختانی با بیش از 1000 سال گزارش شده است.

این گونه با نام های متعددی در ایران و جهان شناخته میشود که از جمله آن میتوان به (Italian, Tuscan, Graveyard Cypress, Pencil Pine) و همچنین "سرو زربين" اشاره نمود.

سرو ناز گونه ای از دسته مخروطیان (Pinophyta) - ردهٔ ناژویان (Pinopsida) - راستهٔ کاجیان (Pinales) - تیرهٔ سرو ها (Cupressaceae) و سردهٔ سرو ناز (Cupressus) میباشد.

سرو ناز در ایران بیشتر در نواحی شمالی قابل مشاهده‌است و در استان گلستان بیشتر در علی‌آباد کتول و نیز رامیان وجود دارد. این گونه که شاخص‌ترین درخت سوزنی برگ جنگلهای شمال ایران و بومی این کشور است، به طور طبیعی، در منطقه رودبار و منجیل با آب و هوای مدیترانه‌ای به صورت مخلوط با زیتون، و به صورت کاشته شده در همان رودبار و منجیل و نیز شاندرمن گیلان و می‌توان گفت سراسر ایران وجود دارد و گونه مشترک جنگلهای شمال ایران و جنگلهای اروپایی است.

این گونهٔ زیبا، بصورت توده‌ای از درخت به وسعت ‪ ۱۳۰‬هکتار در ارتفاع ‪ ۸۰‬تا ‪ ۵۰۰‬متری جنوب شرقی علی‌آباد کتول در نزدیکی روستای زرین گل این شهرستان وجود دارد که به صورت آمیخته با گونه‌های ممرز، انجیلی، آزاد، بلندمازو و ارغوان می‌باشد. در منطقه رامیان در شرق استان نیز جنگلی به وسعت ‪ ۱۵۰‬هکتار پوشیده از درختان سرو زربین دیده می‌شود. اطراف چشمه گل رامیان که یک استخر طبیعی بیضی‌شکل به طول ‪ ۹۰‬متر و عرض ‪ ۸۰‬متر و عمق بین ‪ ۴۴‬تا ‪ ۸۰‬متر است، نیز یکی از زیستگاه‌ها و ذخیره‌گاه‌های درخت سرو زربین به حساب می‌آید. این درخت در مناطق دیگر شمال ایران مانند رودبار، دیلمان، پلی زغال و ارسباران نیز مشاهده شده همچنین در جنوب کشور زربین وجود دارد.به این گونه سروی، در گیلان «زربین»، علی‌آباد کتول و رامیان «سر»، آمل «سورش» و شیراز «وهل واهل» گفته می‌شود و در عربی نام آن «شجرة الحیاة» است.

خصوصیات - معرفی

شاخ و برگ این درخت نسبتاً متراکم و به رنگ سبز تیره است. برگ ها حدود 2 تا 5 میلی متر طول دارند. مخروط در ابتدا تخم مرغی شکل و یا مستطیل، به طول 25 تا 40 میلی متر، با 10 تا 14 فلس سبز و سپس قهوه ای رنگ میباشد که 20 تا 24 ماه بعد از گرده افشانی به بلوغ میرسد. مخروط نر 3 تا 5 میلیمتر طول و گرده افشانی آن در اواخر زمستان است.

زربین از قسمتهای برگ، جوانه، گل آذین، پوست و میوه که از فندق درشت‌تر است، تشکیل شده‌است. پوست شاخه‌های جوان این درخت سبز تیره تا روشن ودر یک ساله‌ها قهوه‌ای روشن تا قرمز است، اما در چند ساله‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره، صاف و یا پولکدار می‌باشد. همچنین پوست تنه درخت الیافدار وشیارهای آن به صورت شبکه‌ای درهم رفته، چروکیده و عمیق است.

برگ : برگ های سور ناز فلسي ، به شكل تخم مرغي با نوك گرد ، بسيار كوچك و كمتر از 6 ميليمتر طول و به رنگ سبز تيره است ، آرايش آن متقابل متلاقي و كاملا روي هم چسبيده و در سطح پشتي آن فرو رفتگي بسيار كوچك ديده مي شود .

جوانه : تخم مرغي و يا مستطيلي شكل ، با مقطع 4 گوشه و نوك گرد ، فلسهاي آن كوچك ، فشرده و به رنگ سبز روشن تا تيره ديده مي شوند .

گل آذين : مخروط نر به شمل تخم مرغي كشيده ، نوك آن گرد و يا گوه اي به رنگ سبز روشن تا زرد و در انتهاي شاخه هاي كوتاه قرار دارند . مخروط ماده كروي و يا تخم مرغي ، در قاعده و محل اتصال به پايك كمي فرورفته و سطح آن صاف تا كمي چروكيده و ناهموار و رنگ آن سبز روشن تا تيره و براق است

مخروط : به شكل تخم مرغي تا گرد ، 2 تا 3 سانتي متر طول و 5/2 سانتي متر قطر دارد. پايك ضخيم و طول آن 8 تا 10 ميلمتر ، فلسها 8 تا 14 عدد ف سپري شكل و به صورت متقابل متلاقي آرايش يافته اند . شكل سطح خارجي فلس هاي مخروط متفاوت ، نا برابر ئ به صورت مربع ، 6 گوشه ، تاجي شكل ، واژ تخم مرغي و كروي است . در وسط و يا در قسمت نوك هر فلس خار كوچك و نوك برگشته ديده مي شود كه گاهي خارها از بين رفته و اثر آن به صورت فرو رفتگي مشاهده مي شود . رنگ آن قهوه اي روشن تا خاكستري و موقع باز شدن تيره مي شود . مخروطها پس از ريزش دانه هاي خود براي چند سالي بر روي شاخه هاي درخت دوام مي آورند . همچنين تعدادي از مخروطها هم هرگز باز نشده و به همان حالت بسته باقي مي مانند ، دانه ها بالدار و مسطح ، كوچك به رنگ قهوه اي ، بدون برجستگي يا غده رزيني ، معمولا خوش بو بوده و روغن معطري نيز توليد مي كنند ، بالهاي دانه باريك هستند .

پوست : پوست شاخه هاي جوان سبز تيره تا روشن و در يكساله ها قهوه اي روشن تا قرمز و برجستگي هايي ناشي از اثر فلس ها بر روي آن مشاهده مي شود . در چند ساله به رنگ قهوه اي تيره ، صاف و اي فلس دار است ، در شاخه هاي اصلي تنه شيارهاي باريك و نيمه عميق وجود دارد . پوست تنه الياف دار و شيار ها به صورت شبكه اي در هم رفته و چروكيده ، عميق و پهن و رنگ آن قهوه اي روشن تا خاكستري است .

شاخه ها و تاج : شاخه هاي جوان و كوتاه نرم و باريك و در همه جهت ها دورتا دور شاخه هاي بلند را فرا گرفته در حدود 1 ميليمتر قطر و مقطع آن گرد و يا 4 گوشه است . شاخه هاي چند ساله پرپشت و به صورت مايل و كماني بوده ، شاخه هاي اصلي تنه از مهمترين مشخصه شناسايي اين واريته از گونه تيپ و ساير فرم ها و واريته ها است ، زيرا به صورت افقي و با زاويه 80 تا 100 درجه از محور تنه گسترده بوده و نوك آن متوجه بالا و يا پايين و تاج به شكل مخروطي ديده مي شود .

شرایط نگهداری سرو ناز

نور مورد نياز خیلی زیاد آبياري و رطوبت کمی خشک دماي مورد نياز 14 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز خاک رس، لوم، شن و ماسه با زهکشی خوب

سرو ناز نیاز آبی کم تا متوسط دارد یعنی مقاوم به خشکی است. این درختان نسبت به هرس و قطع شاخه‌های جوان وانتهایی حساسند.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

چوب سرو زربین، صمغی و معطر، مقاوم به رطوبت زیاد و رنگ آن سفید شکری مایل به قهوه‌ای می‌باشد و دوام آن در برابر پوسیدگی، حمله حشرات و قارچ‌ها زیاد است، از این‌رو کارکردن با چوبش آسان است. همچنین کیفیت بالای چوب این درخت باعث شده تا به عنوان بادشکن و پوشش حفاظتی در اطراف کشتزارها از آن استفاده شود. در قدیم چوب زربین برای تهیه ابزارهای موسیقی بخصوص چنگ مورد استفاده قرار می‌گرفت. به علت دوام و استقامت، چوب زربین در کارهای هنری و نیز به علت خاصیت دفع حشرات، در ساخت قفسه‌بندی کمد به کار می‌رود.

براساس تحقیقاتی که انجام شده‌است چوب این درخت مقاوم در مقابل پوسیدگی و حشرات بوده و برگ آن خاصیت دارویی دارد. در زمینه مصرف دارویی این درخت نیز گفته شده که خوردن دم کرده برگ برای سفتی ترشح ادرار و زخم روده مفید است و نیز غرغره نمودن دم کرده آن برای درد دندان، زخم‌های لثه و سستی لثه مفید است. همچنین خوردن برگ خشک ساییده آن با عسل برای درمان سرفه مزمن و برگ شسته آن برای ضماد کاربرد دارد.

در اين گونه اسانس روغني فرار وجود دارد . اين اسانس خاصيت كرم كشي دارد و در هند از ميوه و خرده چوب ان به عنوان قابض و همچنين براي دفع انگل مي خورند همچنين خوردن دم كرده برگ اين درخت براي سختي ترشح ادرار و زخم روده ها مفيد است .

در مصارف روستایی چوب آن برای تهیه دوکهای مختلف بنام محلی (کج دوک) و چرخهای ریسبافی محلی (چر) و دستگاههای باز کننده کلاف نخ (هلار گن) بکار میرود.

مقابله به آفات سرو ناز

توده هاي جنگلي زربين به و بيشتر در خاكهاي فقير با حاصلخيزي كم مستقر مي شوند و رويشگاههاي آن در محاصره عناصر گياهي جنگلهاي مرطوب و نيمه مرطوب هيركاني هستند ، مهمترين عامل عقب نشيني و آشيان گزيني زربين در اين گونه مناطق ، رقابت اكولوژي ضعيف و مغلوب اين درخت با پهن برگان است ، چون گونه هاي پهن برگ در خاكها و رويشگاههاي مناسب و غني ، سريع رشد نموده و به سرعت سطح منطقه را زير پوشش خود گرفته و و شرايط زيستي و رويشي نونهال هاي زربين را مختل نموده و از طريق ايجاد سايه و نيز توسعه سيستم ريشه اي خود و با جذب سريع عناصر غذايي ، از استقرار و ادامه حيات نونهال هاي زربين جلوگيري مي كنند . از طرفي درختان زربين به علت تحمل شرايط سخت و داشتن دامنه وسيع اكولوژيكي براي بقاي نسل خود از ميليونها سال پيش به چنين مناطقي كه پهن برگان به سختي در آن قادر به رشد هستند روي آورده و آشيان گرفته اند ، به طور كلي زربين گونه اي است مقاوم ، سيستم ريشه اي آن عميق و قوي بوده و اين درخت را قادر مي سازد تا در ميان تخته سنگها و شيبهاي تند و پرتگاهي به راحتي مستقر شود. خشكي و برودت تا منهاي 20 درجه را بدون هيچ مشكلي تحمل كرده ، ولي در خاكهاي مرطوب با لايه هاي عميق هوموس ، ريشه هاي آن سطحي شده و تاج متراكم آن در اثر ريزش برفهاي سنگين و آبدار به سرعت خميده شده و سقوط مي كند . زربين در حوالي سن 10 سالگي شروع به توليد مخروط و بذر مي كند و دوره ي بذر آوري فراوان آن تقريبا هر ساله است .

از آفات سرو ناز میتوان به Bagworm و همچنین کنه ها اشاره کرد. همچنین پوسیدگی ریشه ها یکی از بیماری های نسبتاً شایع ای گیاه است که از ضعیف بودن خاصیت تخلخل خاک ایجاد میشود.

نحوه تکثیر سرو ناز

تکثیر سرو ناز با دانه، در اسفند ماه و یا قلمه در خاک شنی، در شهریور ماه و در گلخانه صورت می‌گیرد. سرو ناز در سن ‪ ۱۰‬سالگی شروع به تولید مخروط و تخم می‌کند و دوره تخم‌بندی آن تقریبا همه ساله‌است. قوه نامیه تخم‌ها ضعیف بوده ولی دوام حیاتی آنها بین ۴-۱ سال است. از آنجایی‌که تقریباً تخم‌ها فاقد قوه نامیه هستند این مسئله باید در میزان تخم مصرفی درواحد سطح در هنگام کاشت مورد توجه قرار گیرد. میوه‌ها را از قسمت خارجی تاج جمع آوری می‌کنند. بهتر است که میوه‌ها را پس از چیدن برای حدود ۲ ماه در محیطی با دمای معتدل نگهدای نمود.

سرو سیمين بونسای سرو نقره ای سرو زربین.

سرو زربین. شبه سرو لاوسون / کامیس پاریس بونسای سرو کوهی اردوج