سپستان

"سـِپـِستان" گیاهی از تیره گاوزبانیان است. درخت سپستان در نواحی جنوبی ایران، به ویژه کرانه های خلیج فارس پراکندگی دارد. این گیاه نسبت به خاک های مختلف حساسیت خاصی نشان نمی دهد (خاک های با بافت سبک را بیشتر می پسندد). در رطوبت بالا عملکرد بهتری دارد.

سپستان گیاهی است درختی که اندام های هوایی آن پوشیده از کرک و پرزهای خشن می باشد. برگ های آن متناوب و بدون گوشوارک، بی کرک، بیضوی منتهی به دمبرگ بلند، گل ها دوجنسی، پنج پر، متشکل از دو برچه پیوسته با گلی قیفی مجتمع بصورت گرزن، فاصله دار است. میوه آن شفت است و میانبر چسبنده دارد. میوه شفت آن به بزرگی یک گیلاس است.

میوه این گیاه به اندازه آلوی کوچکی است و در درون آن شیره ای لزج و بی مزه است که کاربرد دارویی دارد و علیه سرفه سودمند است. در پزشکی سنتی از سپستان به عنوان ملین، خلط آور و نرم کننده (به ویژه در برطرف کردن گرفتگی صدا استفاده می کرده اند.

سپستان همچنین باعث کاهش فشار خون شده و از لیزاب آن در صنایع قرص سازی استفاده می شود.

گونه های لیتوسپرموم آن، فعالیت هورمونی داشته و همچنین دارای لیتوسپرمین می باشند که برای رنگ کردن مواد غذایی از آنها استفاده می کنند.

از این گیاه ترشی بسیار خوش طعمی بدست می آید.

این گیاه در ارتفاعات مختلف به صورت خودرو می روید. این گونه بومی چین بوده و در نواحی گرمسیر رشد می کند. همچنین این گیاه به خوبی در خاک های رسی – لومی عمیق و شنی پرورش می یابد. رشد آن در صورتی که میزان بارندگی سالیانه حدود 100 تا 150 سانتیمتر باشد، بهتر خواهد بود. 

در پزشکی سنتی از سپستان به عنوان ملین، خلط آور و نرم کننده (به ویژه در رفع گرفتگی صدا) استفاده می‌ نموده اند و مفید بوده است. گیاه سپستان در نواحی گرم زمین می روید و در دو نوع می روید. یک نوع آن میوه درشت دارد و هنگام رسیدن میوه، گوشت میوه سپستان از دانه آن جدا می شود. نوع دیگر سپستان میوه کوچک دارد و هنگام رسیدن گوشت میوه از دانه سپستان جدا نمی شود. این نوع از نوع اول سپستان شیرینیش بیشتر ولی ماده لعابی اش کمتر می باشد. در صورتی که نوع اول سپستان ماده لعابی بیشتر و شیرینی اش کمتر دارد. میوه سپستان هر دو نوع خوشه ای شکل است و هنگام رسیدن زرد رنگ و پس از خشک شدن سیاه رنگ می شود. بهترین نوع سپستان در بحرین می روید و بلندی درخت سپستان آن به چند متر میرسد. ساقه درخت سپستان سفید رنگ و شاخه های آن سبز رنگ و برگ های سپستان مدور و بزرگ و کمی خشن می باشد. بیشتر میوه سپستان مصرف داروئی دارد. طبیعت آن معتدل است. افرادی که ریه هایشان خشک  و خشن شده و سرفه های خشک می زنند و افرادی که تارهای صوتی شان ورم کرده و صدایشان گرفته و افرادی که عطش مفرد دارند می توانند میوه این گیاه را در دهان گذاشته و بمکند و یا خیسانده و از مایع آن کم کم بنوشند یا به هر دو طریق عمل کنند. میوه سپستان در معالجه تب های گرم مزاج صفراوی همراه  داروهای دیگر بسیار مصرف می شود و در ناراحتی های روده ای که در اثر افراط در مشروبات الکلی یا مشروبات گازدار و یا مصرف ادویه های تند حاصل شده اند و سایر خراش های دستگاه گوارش، خوردن لعاب سپستان یا اضافه کردن سپستان به داروهای دیگر بسیار مفید است.

سپستان همچنین موجب کاهش فشار خون شده و به راحتی از موسیلاژ آن در صنایع قرص سازی استفاده می گردد. واقعیت این است که افرادیکه ریه هایشان خشک و خشن شده و سرفه های خشک می زنند و افرادی که تارهای صوتی شان ورم کرده و صدایشان گرفته و افرادی که عطش مفرد دارند می توانند میوه سپستان را در دهان گذاشته و بمکند و یا خیسانده و از مایع آن کم کم بنوشند یا به هر دو طریق  عمل کنند. قبل از پیدایش آنتی بیوتیک ها افرادی که مبتلا به سوزاک می شدند ضمن خوردن داروی اصلی سوزاک که امروزه نیز ارجحیت آن بر سایر داروها به اثبات رسیده، برگ های تازه سپستان را شب در آب خنک می خیسانیده اند و صبح آنرا له کرده و عصاره اش را ناشتا می نوشیده اند و از لعاب می نوشیده اند و از لعاب دانه آن نیز با آبدزدک در مجرای ادرار وارد می کرده اند در بهبودی سوزاک به داروی اصلی کمک می نموده است اما داروی اصلی سوزاک های کهنه داروئی است که با آبلیمو و تخم مرغ ساخته می شود.

لازم به ذکر است که میوه سپستان در معالجه تب های گرم مزاج صفراوی همراه داروهای دیگر بسیار مصرف  می شود و در ناراحتی های روده ای که در اثر زیاده روی در مشروبات الکلی یا مشروبات گازدار و یا مصرف ادویه های تند حاصل شده اند و سایر خراش های دستگاه گوارش خوردن لعاب سپستان یا اضافه کردن سپستان به داروهای دیگر بسیار مفید و نافع است. برگ و میوه سپستان حاوی آلکالوئیدهای پیرالوزیدین، کومارین ها،  ساپونین ها، ترپن ها و استرول ها است. در برگ ها مقدار بالایی کروم هم وجود دارد. مواد مهم روغن دانه ها اسید اولئیک، اسید لینولئیک، اسید بِهِنیک، اسید آراشیدیک، اسید استئاریک و اسید پالمیتیک است.

دم کرده گیاه سپستان برای کاهش سرفه استفاده می شود.

سپستان تشنگی را برطرف می کند.

از عصاره پوست درخت سپستان برای تسکین قولنج روده ها استفاده می شود.

جوشانده پوست درخت سپستان برای رفع سوء هاضمه و کاهش تب موثر است.

برگ های پودر شده آن به صورت موضعی برای تسکین سردرد و التیام جراحت ها به کار برده می شود.

جوشانده گیاه سپستان برای قطع اسهال مؤثر است.

سپستان داروی امراض کلیوی می باشد.

جوشانده سپستان گرفتگی صدا را برطرف می کند.

مصرف میوه گیاه سپستان به بیماران ریوی و طحال تجویز می شود.

پودر دانه این گیاه به صورت موضعی برای بیماری های قارچی پوست استفاده می شود.