کیکم شیرازی

"کیکم" درختی است از تیره افرا  Aceraceae  به ارتفاع 3 تا 6 متر و به قطر 5 تا 25 سانتیمتر با شاخه های منشعب و پوست ساقه نسبتاً صاف و به رنگ خاکستری و با تاجی نسبتاً کروی و با شاخه های متراکم و از درختان پهن برگ می باشد که در زمستان خزان می کند. فرم رویشی غالباً به صورت درختچه مشاهده می گردد. تیره افرا شامل 2 جنس و 200 گونه است که مهمترین جنس آن افرا (Acer)  است. گونه های مهم جنس افرا (Acer)  عبارتند از: کرب (A. campesteris)، پلت (A. insign)، شیردار (.A. lateum)، کرکو (A. ibericum)، افرای سیاه (A. negondo)، کرکف (A.platonoides)، دو گونه  کیکم (A. cinerascens) و کیکم شیرازی ( A. .monspessulan

برگ ها لوبدار با لوب های غالباً کوتاه و پهن و با لبه کنگره ای و در سطح تحتانی کم و بیش با کرک های دائمی و شامل 5-3 برگچه نوکدار با نوک تیز و قاعده گرد و حاشیه صاف است. رنگ برگ های نارس سبز روشن و برگ های رسیده سبز تیره به طول 5/3 تا 5/4 و پهنای 3 تا 4 سانتیمتر است. دمبرگ ها به رنگ سبز مایل به زرد و به طول 3 تا 5/3 سانتیمتر می باشند.

گل ها دوجنسی و خودگشن به رنگ زرد متمایل به سبز، که همزمان یا بعد از اولین برگ های بهاری ظاهر می شود، بصورت مجتمع، دیهیم یا آویخته، و موسم گل فروردین و اردیبهشت است.

میوه فندقه بالدار دارای دو بال به شکل 8، از نوع دی سامار یک برچه ای به طول 5/1 تا 5/2 و به عرض 1-5/1 سانتیمتر با ضخامت حدود 5/0 سانتیمتر با برونبر سبز روشن است که در سطح بیرونی بدون کرک و در سطح درونی با کرک های انبوه می باشد و در تابستان می رسند.

بذرها به تعداد یک دانه به شکل گرد و سبز رنگ و به قطر حدود 3 تا 5 میلیمتر است. که در انتهای بهم رسیده بال میوه قرار دارد وزن هزار دانه بذور  کیکم بین 30 تا 50 گرم می باشد. بذر اکثر افراها در پاییز می رسند قبل از کاشت اگر بذر به مدت یک هفته در آب غوطه ور باشد و هر روز آب آن عوض شود در جوانه زنی مؤثر خواهد بود بطور کلی بذر افراها را نباید گذاشت که خشک شوند و موقع کاشت در عمق یک سانتیمتری با پوشش نازک از ماسه و در محلی سایه دار کاشته می شود.

درخت کیکم در هر نوع خاکی به عمل می آید اما گونه کیکم در نواحی جنگلی و در خاک های گچی می روید اما به بیشتر خاک ها و شرایط مقاوم می باشد، ولی گونه های مختلف آن در خاک های آهکی سازگارتر هستند و به آفتاب کامل نیاز دارند.

شیره گیاهی این درخت دارای معادل 240 تا 270 گرم قند در لیتر می باشد. برگ های افرا ظاهر پنجه ای شکل دارند و گل های آن که قبل از ظاهر شدن برگ ها پدید می آیند به رنگ زرد دیده می شوند.

میوه آن بی کرک و متورم در قاعده است و از باقیمانده آن پس از عمل استخراج قند، ملاس (نوعی سرکه) بدست می آورند.

برای استخراج شیره گیاه، معمولاً شکاف هایی در ساقه درخت، از ارتفاع یک متری زمین ایجاد می کنند و شیره حاصل  را در ظروفی جمع آوری می کنند با جوشاندن این شیرابه به مدت چند ساعت مایع نسبتاً غلیظی با طعم مطبوع بدست می آید که با تغلیظ آن ماده غلیظ تری بدست می آورند که اگر این ماده حرارت ببیند و آب آن به کلی تبخر شود به حالت جامد در می آید که همان قند است.

از شیره حاصل از درختان مذکور در کارخانجات قند، قند استخراج می کنند ولی ارزش قند حاصله قابل مقایسه با نیشکر  و چغندرقند نیست.

این گونه در جنگل های شمال ایران وجود دارد که به نام محلی کیکم شناخته می شود و با توجه به شباهت نام محلی به نظر می رسد گونه ای که در استان کرمانشاه می روید خواص مشابه همان گونه را داشته باشد.

از چوب درختان جنس افرا در مبل سازی، تهیه لت جهت پوشش خانه ها و تیر و تخته های کندوج (انبار برنج) استفاده می شود.

برگ كيكم عموماً به مصرف تعلیف گاو می رسد.

هیزم و زغال درختان جنس افرا خوب است. افراهای کوچک بیشتر به مصرف سوخت می رسد و هیزم آنها بسیار خواهان دارد.