۱۳۹۴ یازدهم اسفند

چاودار

secale cereale Rye که به فارسی چاودار نامیده میشود، گیاهی از خانواده گندمیان، بومی آسیای مرکزی می باشد. نیاز های این گیاه عبارتند از نور: زیاد رطوبت: مرطوب دمای محیط: نواحی سرد و مرطوب خاک: خاک های عمیق، با بافتی متوسط و حاصلخیز

دانستنیهای علمی

نام علمي

secale cereale

نام لاتين

Rye

خانواده (تيره)

Poaceae

چاودار يا گندم سياه (Secale) گياهی از خانواده گندميان (Poaceae) است. مهمترين غله نسبت به سرما است. خوشه های دراز و برگ های پهن دارد. بيشتر در زمين های خشك و آهكی می رويد. دانه هايش برای تهيه آرد و نان به كار می رود. مناطق كشت عمده اين گياه شوروی، اروپا بويژه لهستان و كشورهای اسكانديناوی می باشد. چاودار از غلات مغذی و متعلق به خانواده گندم و جو است. محققان معتقدند كه چاودار بومی كشورهای آسيای مركزی، سوريه و ايران است.

بیشتر چاودارهای زراعی دیپلوئید بوده و انواع تتراپلوئید و دیپلوئید روزبلندشان نیز موجود می باشد. این گیاه دگرگشن بوده و مقاومترین غله نسبت به سرما است.

خصوصیات - معرفی

چاودار گیاهی از تیره غلات و جنس Secale و با تعداد کروموزم مختلف 2n=14 و 2n=28 می باشد. این جنس دارای چند گونه است. مهمترین گونه آن که در نقاط مختلف دنیا کشت می گردد، چاودار زراعی Secale cereal می باشد. چاودار دارای 13 رقم می باشد که تشخیص آنها از هم بر حسب شکنندگی محور سنبله، پوشینک ها، رنگ سنبله، پرزدار یا صاف بودن سطح خارجی پالئا صورت می گیرد. واویلوف عقیده دارد که چاودار دارای دو مبداء اولیه است؛ یکی افغانستان و شرق ایران، و دیگری ارمنستان، روسیه و آسیای صغیر. مدت استراحت بذر بعد از برداشت برای جوانه زدن 35-30 روز می باشد. دانه های چاودار از نقطه نظر مورفولوژیکی مثل دانه های گندم جوانه می زنند و تولید چهار عدد ریشه جنینی می کنند. سیستم ریشه ای چاودار مشابه گندم افشان است. ریشه های جاودار توسعه بسیار زیاد در خاک می کند و قدرت بالایی در جذب عناصر از خاک های فقیر دارند. ریشه های چاودار عمیق تر از گندم هستند، تا عمق 200 سانتیمتری خاک نفوذ می کنند و انشعابات بیشتری دارند. بیشترین مقدار ریشه ها (60%-50%) در لایه های سطحی خاک دیده می شود (30-0 سانتیمتری). سیستم ریشه ای چاودار قوی تر از گندم و گستردگی و توسعه بسیار بیشتری دارد که مقدار آنها بیش از گندم و طویل تر از آن می باشد.

گره انشعاب در چاودار در مقایسه با گندم با فاصله نزدیکتری نسبت به سطح خاک تشکیل می گردد. پنجه زنی با توجه به تاریخ کاشت در پائیز صورت می گیرد. به طور معمول هر گیاه جاودار تولید 5-3 پنجه می نماید. طویل شدن ساقه در بهار بسیار زود و با سرعت خیلی شدیدی صورت می گیرد. و از این نقطه نظر، نسبت به گندم و جو پائیزه برتری دارد. این خصوصیات باعث می گردد که گیاه به خوبی از ذخیره رطوبت خاک استفاده نموده و با علف های هرز رقابت نماید. چاودار را می توان یک گیاه علوفه ای با ارزش معرفی کرد. ارتفاع ساقه جاودار تا 190-140 سانتیمتر متغیر می باشد. برگ های جاودار مثل گندم دراز و نوک تیز می باشند. لیگول آن کوتاهتر از گندم و گوشوارک آن بدون پرز می باشد. چاودار به مدت 15-10 روز قبل از گندم به سنبله می رود گل دادن آن 15-10 روز بعد از سنبله رفتن صورت می گیرد (در گندم بعد از 7-6 روز می باشد). باروری یک سنبه 4-3 روز و باروری یک گیاه کامل 14-8 روز طول می کشد. چاودار معمولاً 10-5 روز قبل از گندم پائیزه می رسد. تلقیح در چاودار غیر مستقیم و از نوع گیاهان دگرگشن می باشد. وزن هزار دانه چاودار در ارقام مختلف بین 20 تا 55 گرم متغیر است.

شرایط نگهداری چاودار

نور مورد نياز

زیاد

آبياري و رطوبت

مرطوب

دماي مورد نياز

نواحی سرد و مرطوب

خاک مورد نياز

خاک های عمیق، با بافتی متوسط و حاصلخیز

پراکندگی کشت چاودار برای تولید دانه بین 45 – 49 درجه در نیمکره شمالی می باشد. برای تولید علوفه می توان آنرا در تمامی نواحی گندم خیز دنیا کشت نمود. طول دوره زندگی چاودار پائیزه 280-270 روز می باشد. از زمان کاشت تا برداشت نیاز به 2000-1750 واحد گرمایی دارد. حداقل درجه حرارت برای جوانه زدن یک تا دو درجه سانتیگراد می باشد. چاودار در درجات حرارت 14-12 درجه (خاک) در مدت 6-5 روز جوانه می زند. در میان غلات پائیزه چاودار بیشترین مقاومت را نسبت به سرما از خود نشان می دهد. گلدهی هنگامی شروع می گردد که درجه حرارت به 12 تا 14 درجه سانتیگراد برسد. حداکثر درجه حرارت مورد نیاز در مرحله رسیدن 19 می باشد. برای تولید یک واحد ماده خشک نیاز به 634-353 واحد آب دارد، و در مناطقی که میزان بارندگی بیش از 650میلیمتر باشد تولید بالایی دارد. چاودار دارای عملکرد بسیار بالایی در اراضی حاصلخیز، عمیق با بافت متوسط، پی اچ بین 8-4 می باشد. چاودار اراضی شنی و فقیر را در نواحی مرطوب بهتر از گندم مورد استفاده قرار می دهد.

چاودار کشت های متوالی را تحمل می نماید، و عملکردهای بسیار خوبی در سیستم تناوبی خواهد داشت. این گیاه در نواحی مرطوب و سرد عملکردهای بسیار خوبی بعد از بقولات یکساله و چندساله، سیب زمینی زودرس و جو می تواند داشته باشد، و بعد از گندم و ذرت علوفه ای نتایج بسیار خوبی می دهد. چاودار در راضی شنی بعد از لوپین که به عنوان کود سبز کشت می گردد و همچنین لوبیا و سیب زمینی زودرس که در آن کود دامی پخش می شود تولید بالایی خواهد داد. در نواحی مرطوب و سرد بعد از چاودار می بایست گیاهان بهاره و در اراضی شنی می توان ذرت، هندوانه یا گیاهان علوفه ای کشت نمود. با افزایش درصد غلات در تناوب زراعی از 50 به 80 و 100 در اراضی سبک موجب کاهش عملکرد می گردد. هر چند با افزایش ازت اضافی به صورت کود سرک 1 و 2 بار تا حدی می توان کاهش محصول را جبران نمود، ولی جبران صددرصد کاهش عملکرد امکان پذیر نمی باشد.

ازت آمونیاکی مطلوب ترین فرم ازت جهت چاودار است.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

منبع خوب فيبر رژيمی، فسفر، منيزيم و ويتامين ب1 است.

دانه اين گياه انرژی زا، رونده، مسكن و آرام بخش است.

مصرف اين گياه برای برطرف كردن گُر گرفتگی بكار برده می شود.

چاودار التهاب كولون را تسكين می دهد.

برای رفع كرم های روده ای، چاودار را بجوشانيد و مانند چای مصرف كنيد.

برای درمان يبوست، ناراحتی قلبی و بيماری های داخلی ديگر از جوانه اين گياه استفاده می شود.

جوانه های سبز كه چند سانتيمتر رشد كرده اند را بريده، خوب بشوييد و له كنيد و با كمی عسل شيرين كنيد و روزی 2 تا 4 قاشق چای خوری 3 روز در هفته مصرف شود.

چاودار برای بيماران قلبی مفيد است. تركيب شيميايی موجود در اين گياه در جلوگيری از بيماری قلبی مفيد است.

مصرف اين گياه حداقل 6 بار در هفته برای زنان يائسه كه ميزان بالای كلسترول، فشار خون و علائم ديگر بيماری قلبی دارند مفيد است.

چاودار در كندكردن روند آترواسكروزيس نقش مهمی دارد.

تحقيقات نشان می دهد، مصرف غلات سبوس دار و ماهی از برونشيت و آسم در كــودكی جلوگيری می كند.

غلات سبوس دار و سرشار از فيبر مانند چاودار در مقابله با سرطان سينه پس از يائسگی بسيار مؤثر است.

فيبر غذایی موجود در آن با چسبيدن به سموم به دفع آنها كمك می كند.

فيبرها با چسبيدن به سموم موجود در روده در از بين بردن و محافظت از سلول های روده از آسيب پذيری آنها محافظت می كند و در نتيجه از سرطان روده جلوگيری می كند.

ميزان بالای فيبر موجود در اين گياه از افزايش ميزان قند خون در بيماران مبتلا به ديابت جلوگيری و در نتيجه در كنترل ميزان خون كمك می كند.

مصرف چاودار مانع ايجاد سنگ صفرا است.

اين غلات در كاهش وزن مؤثر و بهترين درمان چاقی مفرط است.

ماسك چاودار آسياب شده برای پاكسازی عميق پوست و زدودن لكه های سياه از آن، ماسكی ايده آل است. اين ماسك همچنين می تواند جريان خون و لنف داخل پوست را سرعت بخشيده و از چرب شدن بيش از حد پوست جلوگيری كند. لذا كسانی كه پوست نسبتاً خشكی دارند نبايد از اين ماسك استفاده كنند. تهيه ماسك چاودار آسياب شده بسيار ساده است. بعد از صاف كردن چاودار پخته شده آنها را داخل ظرفی نسبتاً گشاد قرار داده و چند دقيقه آنها را خوب له كنيد. بعد از ماليدن پوره چاودار بر صورتتان، پانزده دقيقه صبر كنيد سپس صورت خود را با آب ولرم تميز كنيد.

نحوه تکثیر چاودار

بذور چاودار باید دارای درجه خلوصی حداقل 98% و قوه نامیه حد اقل 85% می باشند. برای جلوگیری از هجوم بیماری های قارچی، بذور جاودار را باید قبل از کاشت همانند گندم ضد عفونی کرد. تاریخ کاشت بستگی بسیار زیادی به شرایط محیطی دارد. چاودار حدود دو هفته قبل از گندم پائیزه کشت می گردد، زیرا قبل از ورود به مرحله زمستانه باید زمان کافی برای پنجه زنی در اختیار داشته باشد. چاودار باید طوری کشت گردد که بتواند سرمای زمستان را به خوبی تحمل کند. چنانچه تاریخ کاشت به تأخیر بیفتد، سیستم ریشه ای در گیاه در ابتدای ورود به فصل سرما توسعه ضعیفی می یابد، پنجه زنی بسیار ضعیف می شود و شرایط نامناسب مانع حصول به تولید بالایی خواهد گردید و در نتیجه تولید کاهش خواهد یافت؛ در صورتی که کشت بسیار زود صورت گیرد گیاهان در پائیز توسعه بسیار زیادی می یابند و شرایط برای گذراندن دوره زمستان نامطلوب می گردد. تراکم مناسب در نواحی مرطوب و سرد 550-400 دانه سبز کرده در یک متر مربع و در اراضی شنی 500- 400 دانه سبز کرده در یک متر مربع خواهد بود. میزان بذر مورد نیاز برای به دست آمدن تراکم فوق 180-140 کیلوگرم در هکتار می باشد. فواصل میان ردیف ها در زراعت های مکانیزه 15-10 سانتیمتر می باشد. عمق کاشت در اراضی سنگین و مرطوب 5-3 سانتیمتر و در اراضی سبک و خشکتر 6-5 سانتیمتر است. عملیات داشت در چاودار کمتر از گندم پائیزه است. در مناطقی که دارای زمستان های بسیار سرد و یخبندان هستند، ریشه های جاودار از خاک بیرون می آید. در این نواحی در ابتدای بهار برای کاهش میزان صدمه، مزرعه را غلطک می زنند تا ریشه ها مجدداً با خاک تماس بیشتری برقرار نمایند. مصرف کودهای ازته به میزان 40-30 کیلوگرم در هکتار تا آنجا که ممکن است باید در ابتدای بهار صورت گیرد. دفع علف های هرز در زراعت جاودار به وسیله علف کش های مزارع گندم صورت می گیرد.

سایر اطلاعات

برداشت:

زمان برداشت بسته به نوع مصرف متغیر است. در صورتی که چاودار برای علوفه سبز کشت شده باشد، برداشت می بایست از موقعی که ارتفاع گیاه به 35-30 سانتیمتر رسیده شروع و تا قبل از سنبله رفتن پایان یابد. چنانچه برداشت به تأخیر بیفتد ساقه ها خشبی می گردند و قابلیت مصرف علوفه پایین می آید. مرحله رسیدن کامل دانه های چاودار معمولاً یک هفته قبل از رسیدن گندم پائیزه می باشد. تفاوتی که چاودار با سایر غلات پائیزه دارد در این است که دانه های آن همزمان می رسند، زیرا بیشترین ساقه هایی که تولید سنبله می نمایند از شاخه هایی هستند که در پائیز قبل از رسیدن زمستان به وجود آمده اند. خطر ریزش دانه ها در موقع رسیدن به دلیل اینکه لما و پالئا دانه را کاملاً نمی پوشانند بیشتر از گندم می باشد. برداشت در موقع رسیدن کامل با رطوبت 15-14 درصد دانه به وسیله کمباین صورت می گیرد. در سال 1978 متوسط تولید جهانی چاودار 2420 کیلوگرم در هکتار بوده است. (اروپا 2980کیلوگرم، اتریش 4180 کیلوگرم، چک و اسلواکی 4300 کیلوگرم، آلمان 4700کیلوگرم)، در این کشورها اولاً شرایط آب و هوائی مناسب و در ثانی مصارف کودهای شیمیایی در زراعت چاودار خیلی زیاد می باشد، زیرا چاودار بیشتر در اراضی فقیر و شنی کشت می گردد. نسبت دانه به کاه در چاودار 1 به 5/3-3 می باشد، یعنی 75-70 درصد کل تولید چاودار کاه می باشد.