شیرتیغک

"شیرتیغک" گياهى است چندساله، ايستا و به ارتفاع پنجاه تا صد و پنجاه سانتیمتر که توسط بذر تکثير مى يابد. ساقهٔ آن توخالی، صاف و يا داراى کرک هاى ريز غده دار و يا کرک هاى بدون غده است که در بخش هاى بالایی منشعب مى باشد. برگ ها به رنگ سبز براق و برگ هاى قاعده اى داراى دمبرگ کوتاه و لوب هاى عميق بوده و علاوه بر اين در حاشيهٔ نامنظم خود خارهاى نرم دارند. برگ هاى ساقه اى متناوب و ساقه محصور هستند (Clasping) و قاعده اى قلبى شکل، حاشيه اى لوب‌دار با بريدگى هایی عميق، و دندانه هاى نامنظم دارند. پهنک برگ نيز خميده است. در صورت قطع ساقه و يا برگ ها شيرابه اى شيرى رنگ از آن خارج مى شود. ريشه هاى اين گياه به عمق خاک نفوذ کرده و به طور افقى نيز گسترش زيادى دارند. جوانه هاى موجود بر روى ريزوم هاى گوشتى آن توليد اندام هاى هوایی جديد خواهند کرد.

گیاهچه های این گیاه دارای لپه های واژتخم مرغی با پايه اى کوتاه و يا بدون پايه و اولين برگ هاى حقيقى سبز براق، تخم مرغى شکل و بدون کرک که در سمت دمبرگ بالدار و باريک شده است. برگ هاى بعدى سينوسى و لوبدار هستند و حاشيهٔ آنها داراى دندانه هاى خاردار است.

گل آذين کلاپرک، متعدد، به قطر ۵/۳ تا ۵ ميلیمتر با براکته هایی به رنگ سبز تيره يا سربى و گل هایی زردرنگ که فقط صبح ها باز مى شوند.

ميوهٔ اين گياه فندقه و بذرهاى آن به رنگ قهوه اى متمايل به قرمز تيره، به اندازهٔ سه تا سه و نيم ميلیمتر و داراى حاشيه اى است که در هر طرف آن پنج رگهٔ باريک وجود دارد که به طور عرضی، چروکيده هستند. هر بذر داراى پاپوس هایی به طول ده تا چهارده ميلیمتر است. هر گياه حدود هزار بذر توليد مى کند که چنانچه در عمق نيم تا سه سانتیمترى خاک قرار گيرند جوانه زنى مناسبى خواهند داشت.

موسم گلدهى اين گياه اواسط تابستان تا پایيز است.

این گیاه عموماً در زمين هاى قابل کاشت، کنارهٔ جوى هاى آب، و باغ ها مشاهده مى شود. اين گياه مناطق مرطوب با خاک لومى عميق، سنگين و رسى و داراى مواد غذایى و هوموس فراوان را ترجيح مى دهد.

قسمت های ساقه¬ ها، برگ ها، ریشه و شیره این گیاه مورد استفاده دارویی قرار می¬ گیرد. شیر تیغک برای تصفیه و پاکسازی خون، همچنین برای درمان خونریزی، یبوست و ناهنجاری¬ های دستگاه گوارش کاربرد دارد. در بین پزشکان گیاهی غربی این گیاه به عنوان دارویی قاعده آور، ضد اسهال، ضد عفونت و نیز به عنوان گیاهی ضد سرطان معروف است. قسمت های سبز این گیاه را می¬ توان به صورت خام و پخته مورد استفاده قرار داد و در پخت غذاها و سالاد نیز به عنوان سبزی به کار برد. شیره این گیاه دارای خواصی مانند ضد تحریک و آرامش دهنده اعصاب بوده و جهت درمان اعتیاد برای معتادان کاربرد دارد. شیره غلیظ شده این گیاه برای کبد مناسب است و باعث افزایش شیر در مادران شیرده نیز می¬ شود. همچنین کمی مسهل و سستی آور است. شیره این گیاه همچنین برای درمان و تسکین تب حاصل از دوران قاعدگی و عادت ماهیانه در بانوان مفید است و به عنوان مسکنی با کیفیت خوب مطرح است و ممکن است دارای خواص ضد سرطان نیز باشد. ضماد حاصل از برگ های شیرتیغک جهت درمان جوش و دمل، جلوگیری از خونریزی و دندان درد و نیز به دلیل وجود ماده لاتکس در درمان زگیل نیز کاربرد دارد که به صورت موضعی مورد استفاده قرار می¬ گیرد. به دلیل خاصیت قاعده آور بودن این گیاه بانوان حامله نباید از این گیاه استفاده کنند، چون امکان دارد موجب خونریزی و سقط جنین شود. استفاده بیش از حد از شیره این گیاه ممکن است موجب قولنج معده و درد روده گردد.

این گیاه در مراتع، کنار زمین های کشاورزی و فضاهای سبز شهری یافت می -شود.