قره قات

دانستنی های علمی:

قره قات یا قارا قات میوه ای جنگلی است که بومی آسیای غربی و جنوب شرق اروپا است. قره قات در جنگل های منطقه ارسباران، مخصوصاً جنگل های اطراف روستای عباس‌آباد، نیز به وفور یافت می شود. 

قره قات نباید با سیاه گیله و بلوبری اشتباه شود. آن میوه ها طعمی مایل به شیرین دارند. متأسفانه این اشتباه اسامی، بعلت نایابی نسبی قره قات و شناخته شدن بلوبری از طریق ارتباط با جهان غرب، حتی در محیط های آکادمیک شیوع پیدا کرده است. توصیفی که یک منبع سنتی تر از قره قات می کند، به واقعیت نزدیکتر است: "اسم ترکی من ((قره قاط)) است به من قراقات و قراطاط هم گفته اند، عده ای از گیاه شناسان قدیم ایران از جمله بغدادی مرا نوعی زغال اخته و عده ای دیگر نوعی زرشک می دانند. 

خصوصیات گیاهشناسی:

قره قات (قره قاط) درختچه ی کوچکی است به ارتفاع تا 60 سانتیمتر که دارای برگ هايی بيضوی و به رنگ سبز روشن است. برگ های اين گياه بادوام بوده ولی در زمستان بر روی گياه باقی نمی مانند.

گل ها که در کنار برگ ها می رويد، سفيد مايل به سبز یا مایل به قرمز است.

ميوه ی اين گياه از نوع سته است و پس از رسيدن کامل به اندازه ی نخود شده و حاوی عصاره بنفش رنگی مي باشد. ميوه ی نارس آن کمی ترش و ميوه رسيده کمی شيرين است. ميوه ها از غباری سفيد رنگ پوشيده شده اند.

قسمت مورد استفاده ی قره قاط شامل برگ، ريشه و ميوه است. البته مهم ترين مصرف دارويي، مربوط به ميوه ی آن می باشد. ميوه ها پس از رسيدن کامل اکثراً آبی مايل به سياه هستند.

قره قات در اکثر نواحی جنگلي آسياي صغير، قفقاز، سيبری، آمريکای شمالي و به خصوص اروپا يافت می شود.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:

طعم میوه قره قات ترش است. این میوه در کشورهای اروایی برای درست کردن مرباهای نسبتاً گران قیمت مورد استفاده قرار می‌گیرد. علی رغم اینکه کاشت و نگهداری قره قات چندان سخت نیست، این میوه حتی در اروپا نیز کمیاب است. در ایران، خشک شده قره قات در عطاری ها یافت می شود.

دم کرده قره قات را برای رقیق کردن خون تجویز می کنند و اعتقاد بر آن است که خوردن آن از سکته قلبی ممانعت می کند.

آزمايش های کلينيکی زياد در مورد اثرات ضدميکروبی مجاری ادرار با آب قره قات انجام شده که نتايج بسيار خوبی را به دنبال داشته است.

در آزمايش ديگری کاهش شديد عفونت ادراری زنان به مدت طولانی با مصرف خوراکی عصاره به شکل کپسول مشاهده شده است.

يکي از مهم ترين پروتئين های بدن، کلاژن است که در ساخت تاندون، رباط و غضروف نقش اصلي را دارا است. کلاژن در زمان التهاب روماتيسمی، امراض دهانی و يا بيماري های استخوان و مفاصل از بين می رود. عمل مهم فلاونوئيدها، آنتوسيانين ها و پروآنتوسيانيدین های قره قات جلوگيري از اين عمل است.

همچنين آنتوسيانين ها داراي خاصيت قوي ويتامين P  یا بيوفلاونوئيدها بوده و افزون بر آن داراي خاصيت افزايش ويتامين C داخل سلولی و کاهش شکنندگی مويرگ ها هستند که از اين نظر دو برابر قوی تر است.

خاصيت ضد تجمع پلاکت ها که از اين نظر شبيه به آسپيرين و گياه سير می اشد. به اصطلاح عاميانه افرادی که خون آنها غليظ می باشد، برای جلوگيری از لخته شدن می توانند از قره قات استفاده کنند.

این گیاه برای درمان امراض چشم، هنگام کم سو شدن در شب، يا برای ديد بهتر روز کاتاراکت و گلوکوما نیز کاربرد دارد. در بعضی مشکلات چشمی مانند گلوکوما، کلاژن دارای آسيب هايی می شود که باعث فشار زياد در چشم خواهد شد. بنابراين چون قره قات در حفاظت کلاژن مؤثر است، در موارد ذکر شده مفيد است. از اين رو در اروپا به طور وسيع بدين منظور از آن استفاده مي شود. هم چنين قره قات به مقدار زيادی در اروپا برای مشکلات شبکيه ای حاصل از ديابت نیز مورد مصرف است.

مهم ترين اثرات گزارش شده قره قات شامل ضد چسبندگی پلاکت ها، ضد شکنندگی عروق مويينه، ضد اِدِم (ضد خيز)، ضد ويروس تبخال، ضد التهاب، ضد اکسيدان، ضد تب، ضد خونریزی های رتينوپاتی، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد زخم های گوارشی، ضد قارچ، ضد ويروس، قابض، محرک گردش خون، محافظ کلاژن، ادرار آور، محرک سيستم ايمنی بدن، کاهش دهنده ی چربی خون و گشاد کننده ی رگ ها.

ترکیبات شیمیایی:

دانه ی قره قات حاوی حدود 88 درصد آب است. بقيه مواد شامل آنتوسيانين که در ميوه های تازه 0.1 تا  0.25درصد در نوسان بوده، ولی در عصاره غليظ شده ی اين ميوه، 25 درصد می باشد. اکثر اين آنتوسيانين ها به شکل گلوکزيد هستند و تنها مقدار کمی در طبيعت و در اين گياه به صورت آزاد می باشند. حدود 15 آنتوسيانوزيد که اجسام فعال گياه می باشند، در اين گونه از قره قات شناسایی شده است، بعضی گياهان ديگر از جمله گونه های ديگر قره قات، Ribes nigrum  و انگور دارای آنتوسيانين های مشابهی هستند. ميوه ی هر سه گياه مذکور در اروپا به صورت دارویی مصرف می شود.

ترکيبات ديگر قره قات شامل تانن ها (که عمدتاً از نوع کاتکول می باشند)، تری ترپنوئيدها، کربوهيدرات به مقدار حدود ده درصد، مقدار کمی پروتئين، فيبر، اسيد های آسکوربيک (2 تا 10 ميلیگرم در صد گرم)، سيتريک، ماليک، کينيک و مقدار کمي بنزوئيک و گلوکورونيک، گلوکوزيد ليپتوزين، مقدار کمی آلکالوئيد، پکتين و فلاونوئيدها هستند.

تکثیر:

تکثیر این گیاه از طریق کشت بذرهای آن صورت می گیرد.

هشدار:

مصرف مقدار زياد قره قات ممکن است مشکلات روده ای-معده ای مانند اسهال ايجاد کند.