آویشن برگ باریک

آويشن دنایی يکی از گياهان دارویی متعلق به خانواده نعناع است. سرشاخه های گلدار اين گياه علفی و چندساله کاربرد وسيعی در تهيه دارو و درمان انسان در طب سنتی دارد. مهمترين ماده مؤثره آن، تيمول و کارواکرول می باشد. از آنجایی که شرايط اکولوژی نقش عمده ای در رشد، نمو، کيفيت و کميت ماده مؤثره گياهان دارویی دارد.

این گونه دارویی به عنوان یک گونه کوهستانی، به واسطه ترکیبات اسانسی از ارزش دارویی بالایی برخوردار است. جمعیت های این گونه در سال های اخیر به واسطه برداشت های بسیار زیاد به شدت رو به کاهش نهاده است که در این راستا اجرای برنامه های حفاظتی و مدیریتی سریعی را می طلبد. این گونه با ریسک پایین انقراض (LR) از نظر برنامه ریزی های حفاظتی و مدیریتی ارزشمند می باشد.

گیاه آویشن دنایی ساختار بوته ای دارد و دارای ساقه مستقیم و علفی یا چوبی و پرشاخه به ارتفاع 10-30 سانتیمتر و در بعضی موارد تا 45 سانتیمتر است. ساقه های منشعب آویشن دنایی پوشیده از كرك های سفیدرنگ می باشد. برگ های آن معطر تا حدودی همیشه سبز متقابل تقریباً بدون دمبرگ یا دارای دمبرگ بسیار كوتاه می باشد. برگ ها خاكستری روشن بیضوی - نیزه ای تا حالت كشیده یا لوزی شكل با طول 5 تا 15 میلیمتر كه عمدتاً كنار برگ ها برگشته می باشد. سطح تحتانی برگ ها از گردی به رنگ متمایل به سفید یا نمدمانند پوشیده شده كه دارای غده های فراوان اسانس می باشد كه به علت وجود چنین غده هایی معمولا گل ها به رنگ ارغوانی كم رنگ تا سفید به شكل لوله ای دو لبه صمغی و به طول 5 میلیمتر دیده می شود. كاسبرگ ها كركدار و غده مانند و دارای براكته های شبیه برگ می باشند. در شاخه های فرعی گل ها بصورت زنگوله ای شكل با لبه دندانه ای كوتاه و صاف است. حالات غیرطبیعی این گیاه آن است كه بعضی از پایه های آن گل های فاقد پرچم دارند و در برخی دیگر پرچم ها زودتر از مادگی رشد می كنند. میوه از چهار فندقه كوچک تشكیل شده كه در لوله كاسه گل محصور شده است. بذر آویشن گرد و ریز كه هر 170000 بذر آن یك اونس (28.3 گرم) وزن داشته و بذور آن برای سه سال زنده باقی می مانند. اسانس آویشن مایعی زرد یا قهوه ای مایل به قرمز تیره، سبك تر از آب با بوی مطبوع قوی و طعم تند است. وزن هزاردانه آن 0.25 تا 0.28 گرم است. زنبور عسل نوش بسیار خوبی از آن بدست می آورد و شهرت عسل های معطر و خوب بعضی نواحی نیز بستگی بوجود این گیاه در آن ناحیه دارد.

آویشن گیاهی است كه بطور طبیعی در شرایط مزرعه ای در نواحی نیمه خشك تا معتدل گرم در دماهای بالا و تشعشع شدید آفتاب و در خاك خوب زهكشی شده رشد می كند. آویشن در مراحل اولیه دارای رشد خیلی كند بوده و در مراحل بعدی نمو، مخصوصاً 60 روز بعد، یك افزایش سریع در تجمع ماده خشك (4 تا 6 برابر تحت نور اضافی و 2.5 تا 5 برابر تحت نور طبیعی) نسبت به گیاهان 40 روزه دارد. میزان آب خاك و رژیم های نوری بطور معنی داری رشد كلنی های آویشن (وزن خشك ریشه و اندام هوایی) را تغییر می دهند و بین شرایط نوری و میزان رطوبت خاك اثر متقابل مشاهده شده و تأثیر افزایش رطوبت خاك در شرایط نور طبیعی به اندازه نور اضافی قابل توجه نبوده است و افزایش رطوبت خاك در شرایط نور طبیعی تأثیری به مراتب كمتر از شرایط نور اضافی دارد. به هر حال در شرایط نور اضافی و رطوبت خاك 70 درصد بالاترین میزان فتوسنتز و اسانس گیاه مشاهده می شود و كمترین میزان اسانس نیز در شرایط نور طبیعی و 50 درصد رطوبت خاك ذكر گردیده است. البته منظور از نور اضافی یعنی جریان فتوسنتزی 200 میكرومول بر متر مربع در ثانیه است كه بوسیله لامپ های HPS به همراه نور طبیعی ایجاد می گردد.

تحقیقات نشان می دهد كه اگر گیاهان معطر در فضای باز مزرعه كشت شوند تركیبات معطر آنها در مقایسه با كشت در گلخانه افزایش چشمگیری می یابد كه علت آن را دمای پایین مزرعه در شب ذكر كرده اند. آویشن گیاهی گرما دوست و حساس به سرمای زمستانه است در بین كالتیوارهای مختلف  آویشن آلمانی از كالتیوارهای مقاوم به سرما است.

اگر چه با دیرتر برداشت كردن و پایین تر بریدن پیكر رویشی عملكرد افزایش می یابد ولی موجب حساس شدن گیاه به سرمای زمستانه می گردد. جوانه زنی بذور در رشد و نمو گیاهچه آویشن در ماه های پاییز و زمستان بعلت دمای پایین كندتر از ماه های بهار و تابستان است. در شرایط 25درجه سانتیگراد در 16ساعت و 20 درجه سانتیگراد در 8 ساعت قدرت رویش بذور به بیش از80 درصد می رسد.

آویشن گیاهی است نورپسند كه در شرایط آفتابی و شیب های جنوبی رشد مطلوبی دارد. رشد آویشن در شدت نور بالا در مقایسه با نور طبیعی موجب رشد عمودی شاخه ها، افزایش تعداد شاخه های جانبی، ضخیم تر شدن شاخه ها، پررنگ و براق شدن برگ ها، افزایش كلروفیل، افزایش غده های اسانس، كاهش تنفس روزنه ای و كوتیكولی و افزایش پتانسیل فتوسنتزی می شود. در این شرایط عملكرد وزن خشك و تولید اسانس افزایش می یابد. مطالعات اخیر نشان می دهد كه نور موجب ایجاد كرك های غده ای سپری می شود كه محل اولیه تجمع مونوترپن ها است.

همچنین گزارش كردند كه در آویشن وقتی رطوبت خاك 50 درصد ظرفیت مزرعه باشد نسبت به 90 درصد ظرفیت مزرعه موم روی كوتیكول افزایش و تنفس كاهش می یابد. در رطوبت بالاتر تولید وزن خشك افزایش می یابد. بذور آویشن در شرایط اقلیمی مناسب 14 تا 20 روز پس ازكاشت سبز می شوند.

با گذشت سن (گیاهان چندساله) در اوایل بهار (فروردین) رویش گیاهان آغاز می شود و از اواسط اردیبهشت اولین گل ها ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر خرداد همچنان ادامه می یابد چنانچه گیاهان در تابستان برداشت شوند تحت شرایط اقلیمی مناسب و با تشكیل ساقه های گل دهنده مجددا به گل می روند. پی اچ خاك بین 4.5 تا 8 مناسب است.

مهمترین آفت مشاهده شده بر روی آویشن شپشک آرد آلود (mealy bugs) می باشد. مهمترین بیماری های مشاهده شده بر روی آویشن کپک خاکستری (Graymold) می باشد که عامل آن Botrytis Cinerea Pers.ex Fr است. بیماری شایع دیگر پوسیدگی طوقه است كه عامل آن Rnizoctonia Solani Kuehn  می باشد .

علفكش هایی كه ممكن است برای كنترل انتخابی علف های هرز آویشن در آزمایش های تحقیقاتی و زراعی استفاده شوند، شامل لینورون، سینبار، استامپ، Foresi te و Versatill می باشد. با این حال آویشن را می توان بدون استفاده از علفكش بطور موفقیت آمیز در مزارع با استفاده از یك پوشش بازدارنده رشد علف هرز پرورش داد، برای چنین كاری می توان از مالچ های آلی استفاده كرد.

استفاده از علفكش انتخابی اتالفلورالین به میزان 1.1 كیلوگرم در هكتار در مرحله جوانه زنی و پس از آن موجب از بین رفتن علف های هرز پهن برگ و باریك برگ می شود. در هنگام انتقال نشا می توان از علفكش رونستار به میزان 7 تا 8 لیتر در هكتار پس از تهیه بستر استفاده كرد. اگر خاك آلوده به علف های هرز چند ساله مقاوم شده شخم بین ردیف ها لازم است از سال دوم به بعد می توان از علفكش ژئومتر به میزان 2 تا 2.5 لوگرم در هكتار در پایان فصل رشد (مهر و آبان) استفاده كرد. خاك بین ردیف ها باید در سال حداقل یكبار برگردان شود تا قدرت جذب بارندگی های زمستانه را داشته باشد.