آنيسون

دانستنیهای علمی

آنيسون گیاهی است علفی، یکساله و دارای ریشه راست از جنس Pimpinella در خانواده چتريان (Apiaceae) که بومی شرق مدیترانه و جنوب غرب آسیا میباشد

خصوصیات - معرفی

آنيسون دوکی شکل است و ساقه بی کرک و استوانه ای به ارتفاع 30 تا 50 سانتی متر دارد. برگها 3 نوع کاملاً متفاوت دارد بطوریکه در ابتدای ساقه قلبی شکل، مدور با بریدگیهای دندانه دار است ولی برگهای قسمت های وسط ساقه مرکب از 3 یا 5 برگچه نوک تیز و برگهای انتهایی ساقه سه قسمتی و دارای تقسیمات باریک و کامل است.

گلهای کوچک و سفید رنگ آن مجموعاً به صورت چتر مرکب مجتمع می گردد. گلدهی از جولای تا آگوست و فصل تولید بذرها از آگوست تا سپتامبر است. بذر آن کوچک، بیضوی یا گلابی شکل، به طول 3 تا 4 سانتی متر، به عرض 5/1 تا2 میلی متر و به رنگ سبز مایل به خاکستری یا زرد مایل به سبز است. بر روی میوه آن 5 خط طولی مشخص دیده می شود. تارهای ریز و فراوانی نیز همه قسمتهای میوه آنرا فرا گرفته است.

شرایط نگهداری آنيسون

نور مورد نياز زیاد آبياري و رطوبت مرطوب دماي مورد نياز 15 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز چرنوزیوم ( خاک هایی سیاه رنگ با حاصلخیزی بالا)

خاکهای سبک شنی و تهی از مواد غذایی و همچنین خاکهای سنگین رسی برای کشت گیاه مناسب نیست. انیسون بهترین رشد را در نور کافی، خاکهای حاصلخیز و با زهکش مناسب دارد. بذرهای این گیاه باید در بهار به محض اینکه خاک گرم شد کاشته شود.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

انیسون در نقاط مختلف جنوب ایران کشت می‌شود و از اقلام صادراتی ایران است.

مهمترین ترکیب در انیسون که مسئول طعم و عطر آن است یک ترکیب فیتواستروژنی به نام آنتول است که هم در انیسون و هم در انیسون ستاره ای(Illicium verum) یافت می شود. هزینه تولید انیسون ستاره ای کمتر از انیسون است و امروزه در غرب به عنوان جایگزینی برای انیسون کاشته می شود. میزان اسانس بدست آمده از عصاره انیسون 3-2% است که در این مقدار 90-80% آن آنتول است. این گیاه دارای 18% پروتئین، 23-8% اسیدهای چرب، 5% نشاسته، 25-12% فیبر و 13-9% آب است. اسیدهای چرب در این گیاه شامل پالمیتیک اسید و اولئیک اسید می شود. مطالعات دیگری وجود یوگنول، ترانس آنتول، متیل کویکول، انیس آلدهید، استراگول، کومارین ها، اسکوپولتین، آمبلیفرون، استرول، ترپن هیدروکربنها، فیتواستروژن ها ( آنتول) و پلی استیلن ها را به عنوان ترکیبات اصلی اسانس دانه انیسون تائید کرده اند. در یک مطالعه نشان داده شد که میزان ترکیبات موثره در انیسون تحت شرایط جغرافیایی تغییر می کند. در مطالعه دیگری نشان داده شد که میزان ترانس آنتول که ترکیب اصلی در این گیاه است در کل گیاه 4/57% و در دانه ها 2/75% است. سایر ترکیبات بین 5-1% اسانس را دربر می گیرند.

طبع این گیاه گرم و خشک است. در گذشته از این گیاه برای درمان طبع سودایی شدید، کابوس و نیز در درمان بیماری صرع استفاده می شد. این گیاه در تمیز و سفید کردن دندانها نیز موثر است. بر طبق گفته Pliny the Elder، نویسنده و محقق رومی، انیسون برای درمان بی خوابی موثر است. در نوشته های او آمده اسکندر کبیر از این گیاه همراه با عسل در هنگام صبح برای شاداب شدن موثر است. رومیان باستان اغلب از این گیاه برای طعم دادن به کیکهایی استفاده می کردند که آن را mustaceoe می نامیدند و در پایان مهمانی ها آن را مصرف می کردند. در دهه 1860 و در جنگ جهانی اول از این ماده برای ضدعفونی زخمها استفاده شد ولی بعدها مشخص شد این ماده سبب سمیت بالای خون می شود. در آشپزی هندی و پاکستانی به انیسون و رازیانه یک نام (saunf) داده می شود و تفاوتی میان این دو قائل نیستند. در مصر باستان از این گیاه چای تهیه کرده و به مادران در دوران شیردهی می دادند. امروزه خواص دارویی متعددی برای انیسون شناسایی شده است که عبارتند از:
1. ضد باکتری و ضد قارچ: در بررسی عصاره های آبی، متانولی، استونی انیسون(Pimpinella anisum) بر روی 4 باکتری(Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Escherchia coli, Klebsiella pneumoniae) نشان داده شد که عصاره های آبی و متانولی انیسون همه باکتری ها را از بین بردند و عصاره آبی موثرتر از عصاره متانولی بود. در یک مطالعه دیگر نشان داده شد که انیسون توان بازدارندگی از باکتری های گرم منفی را ندارد ولی عصاره الکلی آن می تواند از فعالیت باکتری های Micrococcus luteus و Mycobacterium smegmatis جلوگیری کند. در مطالعه دیگر وقتی عصاره این گیاه همراه با عصاره آویشن(Thymus vulgaris) استفاده شد اثر بازدارندگی آن بر روی باکتری های Bacillus cereus، Staphylococcus aureus و Proteus vulgaris بیشتر بود. Kosalec و همکاران فعالیت ضدقارچی اسانس انیسون بر روی 7 گونه مخمر و 4 گونه قارچهای پوستی(dermatophytes) را بررسی و نشان دادند که عصاره انیسون می تواند از فعالیت قارچ های Candida albicans، C. parapsilosis، C. tropicalis، C. pseudotropicalis و C. krusei جلوگیری کند. علاوه بر این در مطالعات دیگر بازدارندگی این اسانس بر روی Aternaria alternata، Aspergillus niger و بسیاری از قارچهای دیگر به اثبات رسیده است.
2. اثر آرام بخشی بر روی ماهیچه ها: Boskabady و Ramazani-Assari نشان دادند خاصیت عصاره این گیاه بر روی ماهیچه ها و آرام کردن آنها از طریق تاثیر بر روی گیرنده های muscarinic است. در مطالعه دیگری اثر ضد اسپاسم عصاره الکلی( 60% الکل) این گیاه نشان داد که این عصاره می تواند با تاثیر بر مسیر NO-cGMP باعث کاهش اسپاسم شود.
3. ضد تشنج و صرع: در مطالعات گوناگونی به اثبات رسیده است که این گیاه می تواند از شدت حملات ناگهانی کم کرده و یا مانع از تشنج و صرع شود. Heidari و Ayeli نشان دادند که استفاده از عصاره الکلی انیسون می تواند وقوع تشنج را در موشها به تاخیر بیاندازد.
4. تاثیر بر روی سیستم گوارشی: مطالعات نشان می دهند که عصاره این گیاه می تواند به صورت معنی داری میزان آسیب به معده را کاهش و مانع از ایجاد زخم معده شود. عصاره این گیاه ضد تهوع بوده و می تواند از اختلالات معده و عوارض آن مانند استفراغ جلوگیری کند. با مطالعه بر روی 20 بیمار مبتلا به یبوست نشان داده شد که استفاده از این گیاه بدون هیچ تغییری در برنامه غذایی این افراد می تواند باعث بهبود یبوست شود. در اروپا انیسون عمدتا به عنوان داروی ضد نفخ استفاده می شود.
5. تسکین دهنده و ضد التهاب: Tas نشان داد که استفاده از عصاره Pimpinella anisum به اندازه مورفین و آسپرین می تواند باعث کاهش درد و التهاب شود. نشان داده شد که روغن این گیاه معادل mg/kg 100 آسپرین یا mg/kg 10 مورفین در 30 دقیقه است. از این گیاه برای درمان انقباضات شدید در دوران قاعدگی استفاده می شود.
6. کاهش علائم یائسگی مانند گرگرفتگی: یک مطالعه بر روی 72 زن نشان داد که مصرف 100 میلی گرم عصاره انیسون به مدت 4 هفته گرگرفتی ناشی از یائسگی را کاهش داد.
7. آنتی اکسیدانت: Gulcin با مقایسه عصاره این گیاه و آنتی اکسیدانتهای مصنوعی به این نتیجه رسید که این گیاه خاصیت آنتی اکسیدانتی بالا و قابل مقایسه با ترکیبات مصنوعی دارند.
8. حشره کش: در یک مطالعه نشان داده شد که عصاره Pimpinella anisum مانع از فعالیت لارو Lycoriella ingenua می شود. Prajapati و همکاران نشان دادند که اسانس انیسون و سرو کوهی می تواند فعالیت گونه های مختلف پشه ها را مختل کند. از اسانس این گیاه به عنوان دارویی حشره کش و در درمان شپش سر و کرمها نیز می توان استفاده کرد.
9. ضد ویروس: مطالعه بر روی تاثیر اسانس رازیانه و انیسون بر روی ویروسهای موزائیک تنباکو، ویروس حلقوی تنباکو و ویروس سیب زمینی نشان داد که عصاره این دو گیاه باعث نابودی کامل این ویروسها شد. ترکیب عصاره انیسون و پیاز مانع از رشد ویروسهای تبخال و سرخک می شود.
10. تاثیر بر روی بیماران دیابتی: بررسی تاثیر 5 گرم پودر دانه انیسون به صورت روزانه و به مدت 60 روز بر روی بیماران دیابتی نوع 2 نشان داد که در بیماران شاهد قند خون 11% افزایش و در بیماران تیمار شده با انیسون میزان گلوکز خون 36% کاهش یافت.
11. تاثیر بر جذب گلوکز: Kreydiyyeh و همکاران نشان دادند که مصرف روغن انیسون به صورت معنی داری میزان جذب گلوکز را افزایش می دهد. آنها علت این امر را افزایش فعالیت آنزیم Na+-K+ ATPase عنوان کردند.
12. تاثیر بر روی دستگاه تنفسی: برای درمان آسم مفید است. دمنوش انیسون کاهش دهنده علائم سرماخوردگی است. خوش بو کننده دهان ومجاری تنفسی و درمان کننده سرفه، آسم و برونشیت است. خلط آور است.

مقابله به آفات آنيسون

در بسیاری از موارد انیسون به بیماری های باکتریایی آلوده می شود و در این صورت خسارت سنگینی به محصول وارد می گردد. استفاده از تکنیک های مناسب به زراعی نقش مهمی را در کاهش بیماری های باکتریایی دارد. از بیماری های قارچی انیسون، لکه برگی می باشد که آبیاری و خاک نامناسب، نقش عمده ای در گسترش این بیماری دارد.

نحوه تکثیر آنيسون

انیسون گیاهی است که می توان آن را به صورت بذر یا به صورت نشا کشت کرد ولی بدلیل آن که بذرهای انیسون از قوه رویشی مناسبی برخوردارند، کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی دارد. علاوه بر این از آنجاییکه ریشه این گیاه راست و عمودی است در هنگام نشاکاری می تواند آسیب ببیند از اینرو بیشتر از کاشت بذر استفاده می شود. کاشت بذرها به صورت ردیفی و به ازای هر متر 50 تا 60 بوته انجام می گیرد. برای کاشت از بذرهایی باید استفاده شود که وزن هزار دانه آن 4 تا 5 گرم باشد زیرا عملکرد محصول افزایش می یابد. پس از کاشت انجام غلطک مناسب و آبیاری کافی سبب یکنواختی در رویش بذرها می¬شود. پس از کاشت انیسون به آب زیادی نیاز دارد.

هشدار - عوارض جانبی

موارد منع مصرف و عوارض جانبی
 انیسون در دوران حاملگی منع مصرف دارد. مصرف انیسون برای کسانی که طبع گرم دارند می‌تواند موجب بروز سردرد شود، همچنین ممکن است استفاده زیاد آن موجب حساسیت پوستی و کبدی نیز شود. اسانس این گیاه نباید توسط کودکان استفاده شود. در مصرف زیادتر از cc60 در روز از عرق این گیاه ،افزایش خون ریزی عادت ماهانه مشاهده شده است. به دلیل سمی بودن، اسانس آن بصورت مستقیم مورد استفاده قرار نمی گیرد. مصرف زیاد اسانس انیسون موجب لرزش، احتقان مغزی وریوی، بیحالی، تشنج صرع مانند، از دست دادن قدرت تشخیص و حالتی مانند مستی و مشکلاتی در گردش خون در اشخاص می شود. تداخلات دارویی این گیاه با سایر داروها هنوز نشان داده نشده است.

شوید - شوت کولانترو یا گشنیز مکزیکی کرفس غازیاقی