کاهو

شواهد باستانی نشان می دهد که کاهو 4500 سال قبل از میلاد مسیح در مصر کشت شده و به صورت علوفه در تعلیف دام و نیز برای روغن کشی از بذر آن استفاده می شد. در مورد مبدأ اصلی کاهو نقطه نظرهای متفاوتی وجود دارد. بعضی ها بر این عقیده اند که این گیاه نوعی گیاه بومی نواحی دریای مدیترانه و آسیای صغیر است. بعضی دیگر مبدأ آن را اروپای جنوبی و مصر و آفریقای شمالی می دانند. نوع خودروی آن شناسایی نشده است. Helm نوع اولیه آن را Lactuca serriola می داند که در جریان جهش ژنی انواع کاهوی امروزی به وجود آمده است. 

کاهو گیاهی است یکساله از خانواده مرکبان (Asteraceae) و روز بلند که در تابستان به گل می نشیند. شاخص ویژه این خانواده گل های زبانه ای و لوله ای آنها است. این گیاه بلافاصله پس از کاشت ریشه عمودی عمیقی تولید می کند و سپس ریشه های فرعی را توسعه می دهد که وظیفه جذب مواد غذایی را بر عهده دارند. گرده افشانی کاهو اکثراً به صورت خودگشن است. کاهو گیاهی است یکساله که تلقیح آن اغلب به طور مستقیم انجام می گیرد. 

برگ های کاهو معمولاً صاف و بدون کرک است و کناره آن بریدگی های بسیار ریز دارد. برگ ها به شکل طوقه است و در طی رشد بعدی به هم پیچیده می شوند و به رنگ های سبز زرد، سبز تیره و قرمز قهوه ای وجود دارد. نوع قرمز کاهو نیز از چند سال پیش در بعضی از نقاط شمال کشور کشت می شود. بذر کاهو به رنگ خاکستری نقره ای و در برخی از انواع آن به رنگ های سیاه، قهوه ای یا زرد است. سیستم ریشه ای کاهو سطحی است ولی چنانچه به صورت مستقیم در زمین اصلی کاشته می شود دارای ریشه عمیقی می گردد. کاهو واریته های مختلفی دارد که شامل: کاهو پرک (L. s. var. crispa)، کاهو پیچ یا کاهو کلمی (L. s. var. capitata)، کاهو پیچ معمولی (L. s. var. longifolia) و کاهو ساقه ای (L. s. var. angustana) می باشد.  

کاهو نیز مانند اسفناج از گیاهان فصل خنک است و در برخورد با هوای گرم قبل از نمو و رشد کافی برگ ها، تولید ساقه گلدهنده می نماید و برگ های کاهو طعم تلخی پیدا می کند. هوای گرم و روزهای بلند باعث گلدهی کاهو می شود. کاهوها از نظر حساسیت به نور متفاوتند. امروزه با استفاده از روش های به نژادی کاهوهایی تولید می شوند که روزخنثی هستند. آب و هوای معتدل و مرطوب برای انواع بهاره نیز مناسب نیست. در حالی که انواع تابستانه در این نوع آب و هوا نتیجه خوبی می دهد. به طور کلی با توجه به متفاوت بودن آب و هوا در ایران می توان کاهو را در هر فصلی از سال کشت نمود. دمای متوسط بین 10 تا 20 درجه سانتیگراد است. کاهو را در مناطقی که یخبندان زمستانه دارند در فصل بهار و مناطقی که دارای تابستان خنک است به عنوان کشت تابستانه و در نواحی گرمسیری در پاییز و زمستان می کارند. 

بطور کلی کاهو را می توان در انواع خاک ها کشت کرد. کاهوی بهاره در زمین های سبک که زود گرم می شود بهتر رشد می کند. انواع تابستانه در زمین هایی با آب کافی نتیجه خوبی می دهد. مناسب ترین زمین برای کاهو خاک لومی سبک است که مقدار زیادی مواد آلی دارد. خاک های نیمه سنگین همراه با مواد هوموسی که دارای نفوذپذیری مناسب و ظرفیت نگهداری بالای آب است (خاک های لومی شنی یا لومی رسی) برای این گیاه نیز بسیار مناسب اند. بستر بذر کاهو نیز باید صاف، نرم و یکنواخت باشد. 

ارزش غذایی:

کاهو سرشار از ویتامین ها و مواد ضروری برای سلامت انسان است. بعلاوه به دلیل دارا بودن سلولز زیاد، حرکت دودی روده ها را نیز آسان می سازد. در صد گرم کاهو حدود 1.5 گرم پروتئین، 1 گرم مواد معدنی و 0.9 میلیگرم کاروتین موجود است. در رژیم های لاغری به دلیل کالری بسیار کمی که دارد، اهمیت زیادی یافته و به علت مصرف زیاد آن روز بروز بر اهمیت اقتصادی آن افزوده می شود. چنانچه کاهو پس از برداشت در مقابل آفتاب قرار گیرد مقدار زیادی از ویتامین ها و املاح معدنی خود را از دست خواهد داد. کاهو دارای مقادیر زیادی فسفر، آهن، سدیم و کلسیم است. کاهوی معمولی برخلاف گونه های اولیه، دارای ماده تلخ لاکتون، لاکتوسین و لاکتوپیکرین نیست. ماده تلخ کاهو به عنوان داروی خواب آور استفاده می شود. این گیاه نیترات زیادی را در برگ های خود ذخیره می کند. حد مجاز نیترات در کاهو بین 2500 تا 3000 میلیگرم است. خطر نیترات بیش از حد مجاز قبل از هر چیز زمانی آشکار می شود که کاهو در گلخانه ها با کمبود نور پرورش یافته باشند. 

آفات مهم کاهو در منطقه شمال کشور حلزون و آگروتیس است که به گیاه خسارت زیادی وارد می آورد. انواع بیماری های قارچی مانند سفیدک دروغین کاهو و بوته میری و ریزکتون از بیماری های عمده کاهو هستند. سفیدک دروغین یا سفیدک داخلی کاهو نوعی بیماری است که در آن روی سطح فوقانی برگ ها، لکه های رنگ پریده زردی که قطر آنها می تواند تا یک سانتیمتر یا حتی بیشتر نیز برسد ایجاد می شوند و رایج ترین راه مبارزه با آن سمپاشی به موقع است. ویروس موزائیک کاهو نیز در برخی موارد به این گیاه خسارت وارد می کند. 

زمین های سنگین نیز به دلیل نگهداری آب در خود، افزایش رطوبت خاک، گرمای زیاد یا خشکی خاک و تابش شدید آفتاب باعث سوختگی یا نکروزه شدن کناره های برگ ها می شوند. با کاهش تنفس و کاهش دمای خاک فعالیت ریشه ها کم می شود.