۱۳۹۵ بیست و هفتم خرداد

رزماری

Rosemarinus officinalis Rosemary که به فارسی رزماری نامیده میشود، گیاهی از خانواده نعناعیان، بومی نواحی مدیترانه می باشد. نیاز های این گیاه عبارتند از نور: زیاد رطوبت: کمی خشک دمای محیط: 9 تا 28 درجه سانتیگراد خاک: خاک های سبک و غنی از ترکیب های کلسیم

نام علمي

Rosemarinus officinalis

نام لاتين

Rosemary

خانواده (تيره)

Lamiaceae

خصوصیات - معرفی

رزماری یا اکلیل کوهی گیاهی خشبی، همیشه سبز و چندساله است. این گیاه متعلق به تیره نعناع بوده و منشأ آن نواحی مدیترانه در جنوب اروپا گزارش شده است. این گیاه در اسپانیا، جنوب فرانسه، ایتالیا، دالماس، جزایر قناری و شمال آفریقا به طور خودرو می روید.

ارتفاع گیاه رزماری با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 50 تا 150 سانتیمتر است. ساقه مستقیم بوده و انشعاب های زیادی دارد. ساقه های جوان سبز رنگ و ساقه های مسن قهوه ای رنگ است و با افزایش سن گیاه سطح آنها کم و بیش پولکی شکل می شود.

برگ ها چرمی شکل به طول 5/1 تا 4 سانتیمتر و پهنای دو تا سه میلیمتر است. برگ ها باریک، کشیده و نوک تیز است. سطح فوقانی برگ ها فاقد کرک و سبزرنگ است. در حالی که قسمت تحتانی آن پوشیده از کرک و کم و بیش سفیدرنگ به نظر می رسد. برگ ها به صورت متقابل روی ساقه قرار می گیرند. به علت وجود اسانس در برگ ها، این گیاه بسیار معطر و خوشبو است.

ریشه گیاه رزماری مستقیم است و انشعاب های فراوانی دارد. ریشه های جوان سفیدرنگ است که با افزایش سن گیاه رنگ آنها قهوه ای روشن می شود.

گل ها کوچک، به رنگ بنفش یا سفید هستند. گل ها از اردیبهشت تا خردادماه و در بعضی شرایط اقلیمی تا شهریورماه روی گیاه پدیدار می شوند. درون جام گل دو پرچم وجود دارد.

میوه فندقه و به رنگ قهوه ای تیره بوده و پهنای آن 5/1 تا 6/2 میلیمتر است. قسمت جلوی آن مقعر و ناحیه پشتی آن محدب است. وزن هزاردانه 91/0 گرم است.

شرایط نگهداری رزماری

نور مورد نياز

زیاد

آبياري و رطوبت

کمی خشک

دماي مورد نياز

9 تا 28 درجه سانتیگراد

خاک مورد نياز

خاک های سبک و غنی از ترکیب های کلسیم

رزماری گیاهی بسیار مقاوم است. خشکی و دمای بالا را به خوبی تحمل می کند. این گیاه را در مناطقی که دما بین 9 تا 28 درجه سانتیگراد باشد، می توان کشت کرد. دمای 10- درجه سانتیگراد به مدت طولانی برای این گیاه قابل تحمل نبوده و گیاه خشک می شود.

نیاز آبی این گیاه کم است (خشکی دوست می باشد) و با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش به 30 تا 270 میلیمتر آبیاری در طول سال نیاز دارد.

خاک های سبک و غنی از ترکیب های کلسیم برای کشت رزماری مناسب است.

رزماری را با هر گیاهی می توان به تناوب کشت کرد. لیکن بهتر است با آن دسته از گیاهانی به تناوب کشت شود که از گسترش علف های هرز چندساله جلوگیری نمایند.

رزماری چهار تا پنج سال در یک زمین باقی می ماند. از اینرو باید نیازهای غذایی آن در این مدت تأمین گردد. افزودن کودهای حیوانی به زمینی که این گیاه در آن کشت می شود توصیه شده و در افزایش عملکرد محصول مؤثر است.

درصورتی که خاک از نظر عناصر غذایی مورد نیاز گیاه ضعیف باشد، افزودن 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر در فصل پاییز (قبل از کشت) و همچنین مقدار 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار (به صورت سرک) نتایج بسیار مطلوبی در افزایش عملکرد کمی و کیفی محصول خواهد داشت.

اضافه کردن بیش از حد ازت، سبب کاهش مقاومت گیاهان به سرما شده و مناسب نمی باشد.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

رزماری از قدیمی ترین گیاهان مورد استفاده بشر است. مردم از زمان های دور، این گیاه را در مراسم جشن ها، عروسی ها و عزاهای خود نماد عشق، محبت و دوستی می دانستند. مردم مصر باستان شاخه های رزماری را به عنوان گیاهی متبرک روی قبر مردگان خود می گذاشتند. در قرن شانزدهم میلادی برای اولین بار از اسانس این گیاه برای معالجه رماتیسم و نقرس استفاده شد. در آن زمان معتقد بودند این گیاه قادر است شادابی و زیبایی دوره جوانی را به انسان بازگرداند.

در منابع علمی معتبر از برگ ها و اسانس رزماری به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است.

مواد مؤثره این گیاه ضدباکتری و ضدقارچ بوده و از خاصیت آنتی اکسیدانی قوی برخوردار است.

اسانس رزماری سبب تنظیم گردش خون شده، ضد تورم و ضد درد است و رماتیسم را معالجه می کند. در حال حاضر از این گیاه و مواد مؤثره آن در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی، عطر و ادکلن، غذایی و نوشابه سازی استفاده می شود.

این گیاه در اکثر پارک ها و باغ ها بصورت یک گیاه زینتی و معطر کشت می شود. گل های آن شهدآور بوده و سبب بهبود کیفیت عسل می شود.

رزماری در سطوح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا کشت می شود.

برگ های رزماری حاوی مواد مؤثره است. یکی از مهمترین ترکیب های این گیاه اسانس است که مقدار آن در برگ های خشک بین 1 تا 5/2 درصد می باشد. در حالی که مقدار آن در شاخه ها و سرشاخه ها به 5/0 تا 5/1 درصد می رسد. مهمترین ترکیب های شناسایی شده در اسانس، 1و8 سینئول (به مقدار 12 تا 35 درصد)، کامفور (15 تا 25 درصد)، بورنئول (15 درصد)، بورنیل استات، آلفا و بتا پینن، کامفن و لینالول می باشند.

ترکیب های دیگر موجود در برگ شامل تانن (6 تا 8 درصد)، اسیدهای آلی (مانند اسید رزمارینیک و اسید نئوکلروژنیک)، فلاونوئید (مانند آپی ژنین و لوتئولین)، ترکیب های تری ترپنی (مانند اپی-آلفا-آمارین و اسید اوروسلیک)، دی ترپن ها (مانند اسید کارنوسیک) و مواد تلخ می باشند.

تاکنون تیپ های شیمیایی متفاوتی از رزماری شناسایی شده که از نظر نوع و میزان مواد مؤثره تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند.

مقابله به آفات رزماری

آفات:

این گیاه به علف کش های شیمیایی بسیار حساس است. از اینرو مبارزه با علف های هرز سطح مزرعه باید به صورت مکانیکی صورت گیرد. انجام کولتیواتور بین ردیف ها علاوه بر کنترل علف های هرز، سبب تهویه خاک و تسریع در رشد گیاهان می شود.

برخی عوامل بیماری زای قارچی از گروه اسکومیست ها و برخی آفات می توانند صدماتی به محصول وارد کنند که با استفاده از عملیات به زراعی مناسب می توان خسارت حاصله از آنها را به حداقل رساند.

نحوه تکثیر رزماری

اگرچه این این گیاه به دو روش جنسی و رویشی تکثیر می شود ولی مناسب ترین روش برای ازدیاد رزماری روش رویشی است.

ازدیاد توسط بذر: در این روش بذرها در خزانه (زیر پلاستیک یا هوای آزاد) کشت می شوند. بذور پس از آبیاری منظم و مبارزه با علف های هرز سطح خزانه جوانه زده و در زمان مناسب نشاء های حاصل برای انتقال به زمین اصلی آماده می باشند.

تکثیر رویشی: در این روش در زمان مناسب اقدام به تهیه قلمه های نیمه خشبی از گیاهان مادری دو تا سه ساله می شود. طول قلمه ها باید بین 10 تا 12 و قطر آن 5/0 سانتیمتر باشد. هر قلمه باید دارای یک یا دو جوانه رویشی باشد. قلمه های تهیه شده باید در ردیف هایی به فاصله 10 سانتیمتر و فاصله دو قلمه از یکدیگر نیز 5 سانتیمتر و به عمق 3 تا 5 سانتیمتر در بستر مناسب که سطح آن برای همین منظور آماده شده است، کشت شوند. ایجاد سایه بان روی قلمه ها ریشه زایی آنها را تسریع می کند.

با آبیاری منظم و وجین علف های هرز، قلمه ها از ریشه های مناسبی برخوردار می شوند که در زمان مناسب باید به زمین اصلی منتقل شوند.

اوایل بهار (فروردین-اردیبهشت) زمان مناسبی برای کشت بذر رزماری در خزانه است. عمق کشت بذر با توجه به بافت خاک و شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت بوده و بین 5/0 تا 1 سانتیمتر است.

اوایل بهار (فروردین-اردیبهشت) زمان مناسبی برای ریشه دار کردن قلمه های رزماری است.

اوایل پاییز (شهریور-مهر) نیز زمان مناسبی برای انتقال (اعم از تکثیر جنسی یا رویشی) به زمین اصلی است. به طور کلی بوته های رزماری باید در ردیف هایی به فاصله 100 تا 150 سانتیمتر در زمین اصلی کشت شوند. فاصله دو بوته روی ردیف نیز 40 تا 50 سانتیمتر مناسب می باشد.

اوایل پاییز (قبل از کشت گیاه)، پس از اضافه کردن کودهای حیوانی مورد نیاز، شخم عمیقی زده می شود. درصورت لزوم کودهای شیمیایی مورد نیاز نیز به خاک اضافه می شود.

اواخر زمستان یا اوایل بهار سله ها و کلوخه ها را خرد کرده و بستر را پس از تسطیح باید برای کشت گیاه آماده کرد.

سایر اطلاعات

برداشت محصول:

از سال دوم رویش به بعد می توان محصول را یک یا حتی دو بار در سال برداشت کرد. اولین برداشت در مرحله گلدهی و دومین برداشت اواخر تابستان انجام می گیرد. برای برداشت، ساقه های قسمت فوقانی گیاه را قطع و برگ های آنها را جدا می کنند. سپس برگ های جدا شده را در سایه یا خشک کن الکتریکی خشک کرده و برای استخراج اسانس یا عصاره آماده می نمایند.

دمای مناسب برای خشک کردن گیاهان با استفاده از خشک کن الکتریکی 35 تا 40 درجه سانتیگراد می باشد.

نسبت اندام تازه به خشک رزماری سه تا چهار به یک است.

مقدار عملکرد برگ از سال دوم به بعد 5/1 تا 2 تن در هکتار است که از آن 10 تا 15 کیلوگرم اسانس استخراج می شود.