نخود فرنگی

نخودفرنگی بومی اروپای شرقی و یا آسیای غربی است. Vavilov بر اساس شواهد موجود، موطن اصلی این گیاه را آسیای مرکزی، خاور نزدیک، حبشه و مناطق ساحلی دریای مدیترانه می داند. گیاهی است روزبلند که تلقیح آن به صورت مستقیم انجام می شود. این گیاه از زمان قدیم شناسایی گردید و به عنوان سبزی مورد مصرف قرار می گرفت. به نظر می رسد که نخودفرنی اهلی از نوع خودروی آن (Pisum elatius) بوجود آمده باشد. نوع خودرو را می توان از مناطق شرق دریای مدیترانه تا آسیای مرکزی مشاهده نمود. احتمال می رود که ابتدا در قرن 15 میلادی از دانه سبز آن استفاده شده است. 

لپه های این گیاه به دلیل کوتاه ماندن هیپوکوتیل در داخل خاک تشکیل می شوند (hypogious). ساقه آن از نوع مونوپودیال است. به عبارت دیگر رشد ساقه به بدون توقف میانگره ای در یک مسیر انجام می شود. ساقه در بعضی از انواع ایستاده و در بعضی دیگر خوابیده است. ارتفاع آن از 15 تا 200 سانتیمتر متغیر است. ساقه دارای شاخه های جانبی متعددی است. از آنجایی که شاخه های جانبی در زمان های مختلف دوره رشد گیاه به وجود می آیند، از این نظر گل ها و میوه ها نیز نمی توانند در یک زمان واحد بوجود بیایند. بنابراین عمل برداشت محصول طی چندبار انجام می گیرد. ارقامی که دارای شاخه های فرعی زیادی هستند برای برداشت یک مرحله ای مناسب نیستند. 

ریشه این گیاه در ابتدای رشد دوکی شکل و سپس با انشعابات زیاد ریشه های فرعی می تواند تا عمق بیش از یک متر در زمین فرو رود. حدود 80 درصد سیستم ریشه ای در سطح الأرض قرار دارد که مملو از باکتری های ریزوبیوم است. تثبیت ازت یکی از خصوصیات این گیاهان است. باکتری های ریزوبیوم به طور همزیستی در گره های ریشه حبوبات زندگی کرده و قادرند ازت اتمسفر را تثبیت کنند. آنزیم باکتریایی نیتروژناز مسئول تثبیت ازت می باشد. املاح آهن و مولیبدن در خاک فعالیت آنزیم را افزایش می دهد.

گل های هرمافرودیت در محور برگ ها بوجود می آیند که معمولاً سفیدرنگ بوده ولی به رنگ های صورتی و بنفش نیز دیده می شوند. گرده افشانی در این گیاه زمانی که گل ها به صورت کامل باز نشده اند صورت می گیرد و بدین ترتیب درصد دگرگشنی در این گیاه کم است. گل ها در ارقام خیلی زودرس بعد از تشکیل پنجمین و یا ششمین میانگره و در ارقام دیررس بعد از پانزدهمین و یا حتی بیشتر ظاهر می شود. 

مقدار غلاف در هر گره بسته به نوع رقم متفاوت است ولی شرایط آب و هوایی نیز در تعداد غلاف ها تأثیر می گذارند. بنابراین هرگونه تنشی در زمان رشد و نمو می تواند تعداد غلاف ها را کاهش دهد. 

نخودفرنگی بهترین نتیجه را در آب و هوای خنک (13 تا 18 درجه سانتیگراد) می دهد. دمای لازم تا هنگام گل دادن کمی بیش از 15 درجه سانتیگراد و پس از آن در زمان رسیدن دانه حداکثر تا 18 درجه سانتیگراد است. حداقل دما برای جوانه زنی بین 1 تا 2 و حداقل آن برای رشد و نمو پس از جوانه زنی حدود 4 درجه سانتیگراد است. آزمایش ها نشان داده اند که جوانه زنی این گیاه در شرایط کمتر از 4 تا 5 درجه سانتیگراد کاهش می یابد. از آنجایی که این گیاه می تواند یخبندان های سطحی حدود -3 تا -5 درجه سانتیگراد را تحمل کند، از این نظر می توان این گیاه را حتی در مناطق معتدل در اواخر اسفند ماه کشت نمود. هرچند که دمای بالا، رشد نمو و نیز تشکیل دانه ها را در میوه افزایش می دهد ولی باعث می شود که قند به نشاسته تبدیل گردد و از آنجایی که رشد و نمو در مدت کوتاهی به اتمام می رسد، عکلکرد کاهش یافته و کیفیت دانه نیز پایین می آید. برعکس دمای پایین تر از 15 درجه سانتیگراد نشاسته را به قند تبدیل کرده و مانع رشد و نمو سریع گیاه در مدت کوتاه می شود. بنابراین برای تولید یک محصول خوب و مطمئن محدوده حرارتی بین 5 تا 18 درجه سانتیگراد قرار دارد. 

 طول روز بلند در رشد و نمو گیاه، در تشکیل جوانه های گل و نیز روی شکل ساقه (پابلند و یا پاکوتاه) تأثیر دارد. طول روز کوتاه باعث قطور شدن ساقه و افزایش شاخ و برگ در گیاه می گردد. گلدهی به کمک طول روز و بهارش به وجود می آید. 

مناطق مرطوب برای کاشت این گیاه زیاد مناسب نیست. زیرا تحت این شرایط گیاه تولید شاخ و برگ زیادی کرده و بر اثر ورس کردن (خوابیدن) عملکرد آن کاهش می یابد. اینگونه گیاهان نسبت به بیماری های قارچی نیز حساس می شوند. آبیاری در مواقع خشکی به ویژه پس از دانه بندی، دسترسی به افزایش عملکرد را ممکن می سازد. 

زمین های شن و رسی یا لومی برای کاشت نخودفرنگی مناسبند. زیرا این نوع زمین رود گرم می شود و بطور منظم رطوبت گیر است. خاک های سبک به علت نگهداری ضعیف آب در خود، تنها در مناطقی با باران های زیاد و یا برای کاشت ارقام زودرس مساعد هستند. بطور کلی خاک های هوموسی نه تنها شرایط خوبی را برای آب و هوا و میکروارگانیسم ها فراهم می کند و در راستای تولید ایده آل نخودفرنگی گام بر می دارد، بلکه محیط را برای کشت بعدی نیز مهیا می کنند. 

ارزش غذایی و اهمیت اقتصادی:

این گیاه دارای مواد غذایی بسیاری است. در 100 گرم آن مقدار 5 تا 7 گرم پروتئین با ارزش بیولوژیکی بالا (گلوبولین 90 درصد، آلبومین 10 درصد)، 14 گرم قند و نیز دارای مقداری چربی، املاح معدنی (پتاسیم و فسفر) و ویتامین های گروه ب (تیامین و نیاسین) و نیز ویتامین E است. علاوه بر آن، نخودفرنگی دارای مقداری پتاسیم (316 گرم) و سدیم (2 میلیگرم) نیز است. نخودفرنگی در کشورهای خارج اکثراً به صورت کنسرو و یا یخ زده عرضه می شود. این گیاه به علت باکتری های موجود روی ریشه، ازت هوا را جذب می کند. با تحقیقات به عمل آمده مقدار ازت جذب شده توسط نخودفرنگی بین 100 تا 200 کیلو در هکتار است. 

نخودفرنگی امروزه در کلیه نقاط دنیا کشت می شود و چهارمین مقام را از نظر وسعت کشت در سبزی ها دارا است. طبق گزارش FAO سطح زیر کشت این گیاه در جهان در سال 1989 بالغ بر 778000 هکتار با تولیدی به مقدار 4734000 تن بوده است. گزارشات دیگر سطح زیر کشت آن را حدود یک میلیون هکتار تخمین می زنند. اروپا، آمریکا، هندوستان مهمترین کشورهای تولیدکننده این محصول اند.