چغندر قند

دانستنیهای علمی

گیاه  Beta vulgaris  ( چغندر قند ) ، متعلق به خانواده  Amaranthaceae  ( اسفناج ) میباشد که بومی اروپا است .
این گیاه به علت داشتن خواص دارویی و خوراکی امروزه در سراسر جهان کشت میشود و مورد توجه میباشد.

چغندر قند معمولاً در آب و هوای کوهستانی از رشد و کیفیت خوبی برخوردار است و در کشور ما ایران در مناطقی چون شهرستان اقلید و شهرکرد و تربت حیدریه بالاترین سطح کشت را دارند.

چغندر دو نوع است: يک نوع آن چغندر معمولي است به رنگ بنفش تيره و يا قرمز (لبو) و نوع ديگر آن چغندر قند است و به رنگ زرد روشن که اين چغندر به مقدار بسيار زياد در نقاط مختلف دنيا براي استفاده از شکر آن، کشت مي شود.

چغندر خوب زیاد در خاک نباید بماند زیرا سفت خواهد شد .
از این گیاه در آش ها و خورش ها استفاده میشود و گاهی همراه ماست مصرف میشود.

خصوصیات - معرفی

Beta vulgaris  ، گیاهی است 2 ساله که ساقه آن ارتفاعی بین 1 تا 2 متر دارد .
برگهای این گیاه پهن و درشت و قلبی شکل میباشند و طولی بین 5 تا 20 سانتیمتر دارند .
گل ها در خوشه هایی متراکم تولید میشوند ، هر گل بسیار کوچک میباشد و بین 3 تا 5 میلی متر قطر دارد و به رنگ سبز و یا سبز مایل به قرمز میباشند .
هر گل دارای 5 گلبرگ بوده و گرده افشانی توسط باد صورت میگیرد.
برگ و ریشه این گیاه مورد مصرف قرار میگیرد.

شرایط نگهداری چغندر قند

نور مورد نياز متوسط آبياري و رطوبت مرطوب دماي مورد نياز دمای بین -8 تا 34 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز خاک شنی ، ماسه ای ، خوب زهکشی شده

شرایط محیط رشد گیاه چغندر قند :

چغندر قند سازگاری وسیعی به شرایط محیط متنوع دارد به سرما و گرما نسبتاً مقاوم است تحمل خشکی را دارد به شوری خاک نیز مقاوم است .
عوامل محیطی مانند حرارت، نور، طول روز و رطوبت خاک تا حد زیادی تعیین کننده نحوه رشد و ذخیره قند در ریشه می باشد.
خاکهای بارور، دارای زهکشی خوب، بافت متوسط و اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی برای چغندر قند ایده‌آل است . عملکرد در خاکهای نیمه سنگین بشرط وجود زهکشی خوب نیز مطلوب می باشد .

خاک : خاک شنی ، ماسه ای ، بارور ، خوب زهکشی شده و کمی قلیایی .
نور: آفتابی - نیمسایه.
دما : دمای بین -8 تا 34 درجه .
آبیاری : به صورت متوسط صورت گیرد.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

چغندر از قدیم شناخته شده بوده است و از چهار قرن قبل از میلاد انسانها با خواص این گیاه آشنا بوده اند.
((ترکيبات غذايي – شيميايي چغندر))
چغندر داراي پروتئين – چربي – ويتامينهاي A، B1، B2، B3 و C – مواد ازته – مواد قندي و املاح معدني چون فسفر، کلسيم و آهن است.
((خواص غذايي – دارويي چغندر))
1- طبيعت چغندر گرم و تر است.
2- مصرف چغندر بيماري جذام را از بين مي برد.
3- چغندر، عقل را زياد مي کند.
4- شيره چغندر يکي از بهترين شيره هاي سبزي است که به ساختن گلبولهاي قرمز خون کمک مي کند، خون را تصفيه کرده و جريان خون را بهبود مي بخشد. از اين رو مصرف چغندر به خانمها بسيار توصيه مي شود.
5- چغندر قرمز يا لبو به دليل داشتن فيبر فراوان که خاصيت کاهش چربي خون را دارد و همچنين اسيد فوليک، بهتر است در سبد غذايي بيماران قلبي و زنان باردار قرار بگيرد.
6- لبو داراي مقادير فراوان آهن در کنار ويتامين ((ث)) و اسيد فوليک است که از بروز کم خوني در افراد بويژه دختران جوان ممانعت مي کند.
7- املاحي که در شيره چغندر وجود دارد، يک پاک کننده بسيار عالي براي کبد، کليه و کيس? صفراست.
8- چغندر ملين، نرم کنند? و ادرارآور است و در رفع يبوست نقش عمده اي را ايفا مي کند. همچنين اهميت به سزايي در دستگاه گوارش دارد.
9- درمان کننده التهاب مجاري ادرار است.
10- چغندر براي درمان التهاب مثانه، بواسير و بيماريهاي پوستي بسيار مفيد است. اشتها را نيز زياد مي کند.
11- چغندر مانند هويج داراي کاروتن است که در معده تبديل به ويتامين A مي شود.
12- خوردن چغندر پخته، براي رعشه مفيد است خصوصاً اگر برگ آن سرخ رنگ باشد.
13- برگ چغندر خام ورم طحال را بهبود مي بخشد.
14- چغندر مخلوط با آب هويج دفع کننده سنگ کيسه صفراست.
15- خوردن چغندر، در هواي خشک خصوصاً در فصل زمستان مؤثر تر است و به همه، خصوصاً پيران بسيار توصيه مي شود.
16- شستشوي سر با جوشانده برگ چغندر، شوره و چربي مو را از بين مي برد و ضد شپش است.
17- قرار دادن دست و پاي ترک خورده در آب گرم شده برگ چغندر، موجب بر طرف شدن عارضه مي شود.
18- ضماد برگ چغندر با عسل جهت رفع طاسي و زگيل مؤثر مي باشد و چنانچه با حنا مصرف شود براي روياندن مجدد مو و نکويي آن تأثيربه سزايي خواهد داشت.
19- مصرف چغندر براي درد مفاصل و نقرس مفيد مي باشد چون مقدار زيادي آنتي اکسيدان دارد.
20- در استعمال خارجي براي پانسمان زخم و درمان تاول استفاده مي شود.
21- شربت چغندر بهترين نوشابه و تقويت کننده بدن و دافع سموم بدن است (براي تهيه شربت چغندر، با آبميوه گيري آب سه تا چهار عدد چغندر خام را بگيريد و آن را با يک ليوان آب معدني مخلوط کنيد).
تذکر:
1- زياده روي در مصرف آن براي معده مضر است و همچنين موجب دل پيچه مي گردد. براي اجتناب از اين مساله چغندر را همراه عدس بپزيد.
2- براي پختن چغندر از ظروف آلومينيومي استفاده نکنيد.

مقابله به آفات چغندر قند

آفات عمومی:
شته سیاه باقله با نام علمی Aphis fabae از افات عمومی محصولات زراعی است این شته بین ۵/۲ تا ۳ ملیمتر طول داشته و به رنگ سیاه براق و گاهی تا سبز زیتونی دیده می شود این شته از شیره پرورده گیاه تغذیه و باعث پیچیدگی، پژمردگی و زردی برها و حتی خشکیدن آنها می گردد با این آفت می توان با سموم متاسیستوکس، دیمتوات و سوپر اسید مبارزه کرد .
بیماری لکه گرد:
بیماری لکه گرد برگ چغندر یکی از بیماریهای مهم چغندر در نواحی گرم و مرطوب است که توسط قارچی بنام Cercospora beticola ایجاد می شود . علائم بیماری پیدایش لکه های گرد کوچکی به قطر ۲ تا ۵میلیمتر به رنگ خاکستری یا قهوه ای مایل به خاکستری با حاشیه قرمز متمایل به قهوه ای روی برگها می باشد . کنترل بیماری با ضد عفونی بذر با فرمالین و سمپاشی مزرعه با ترکیبات مس مانند کوپر اویت انجام می شود. بیماری پوسیدگی ریشه چغندر قندر ظاهراً توسط قارچهای مختلفی تولید می شود این بیماری پس از تشکیل ریشه غده ای به چغندر حمله و موجب پوشیدگی ریشه در ناحیه طوقه می گردد.

نحوه تکثیر چغندر قند

تکثیر گیاه چغندر قند به روش کاشت بذر میباشد که به یکی از 2 روش زیر صورت میگیرد :
-روش سنتي (كرتي):
در اين روش پس از اتمام عمليات تهيه زمين، به وسيله بيل يا مرزكش، در زمين كرتهايي ايجاد مي شود. نكته مهم اين است كه بايد سطح كرتها حتما" صاف باشد. وجود پستي و بلندي در زمين، منجر به نرسيدن آب به نواحي بلند و همچنين جمع شدن آب در نواحي گودتر مي شود كه اين كار سبب هدر رفتن مقدار زيادي آب مي شود. تجمع آب در مزرعه سبب خفگي ريشه ها و افزايش فعاليت قارچ هاي ايجاد كننده پوسيدگي ريشه مي شود. پس از تهيه كرتها، بذرها با دست در داخل كرتها پاشيده شده و تا عمق 2 تا 3 سانتيمتري با خاك مخلوط مي شوند.افزايش مقدار بذر مصرفي، بالا رفتن ميزان مصرف آب، شديدتر شدن بيماري پوسيدگي ريشه، عدم امكان استفاده از ادوات مكانيزه براي انجام فعاليت هاي مربوط به داشت و برداشت و در نهايت بالا رفتن هزينه هاي توليد، از مهم ترين معايب اين روش كشت هستند. به طور كلي كشت چغندرقند به اين روش به علت وجود مشكلات فراوان توصيه نمي شود.
-روش مكانيزه:
در اين روش بذور چغندرقند در وسط و يا طرفين پشته ها كشت مي گردند و به روش نشتي و يا باراني آبياري مي شوند. در اين حالت آب هيچگاه پاي گياه نمي رسد و در نتيجه سطح خاك سله نمي بندد. از طرفي امكان گسترش و ايجاد بيماريهاي گياهي (به خصوص پوسيدگي ريشه) بسيار كمتر خواهد بود. از مهم ترين مزاياي اين روش آسانتر شدن عمليات كاشت، داشت و برداشت و در نتيجه كاهش هزينه هاي توليد و همچنين كاهش مصرف آب و بالا رفتن راندمان آبياري است.

چغندر لبویی