طراحی فضای سبز با رویکرد استفاده از گیاهان مثمر

اساساً ایجاد بوستان ها و فضای سبز شهری و توسعه و گسترش آن علاوه بر کارکردهای عدیده زیباشناختی، روان شناختی، اکولوژیکی و ... تأثیر غیرقابل انکاری در تأمین رفاه و آسایش شهروندان دارند. این مهم با لحاظ نمودن تنوع و غنای گونه ای در کنار کاشت انواع گیاهان اعم از چمن و سبزه، انواع گل های فصلی و دائمی، گیاهان بوته ای، درختچه ای و درختان همیشه سبط و خزان کننده موجبات مفرح سازی این اکوسیستم های انسان ساخت برای بهره مندی شهروندان در تمام فصول را به ارمغان می آورد. بدیهی است زیست بوم مذکور جذب کننده انواع پرندگان و تأمین کننده محل امن زندگی و تکثیر این زیستمندان زیبا و پر جنب و جوش است. بر این اساس بهره گیری از گونه های مختلف گیاهی، زمینه بوجود آوردن غنای جانوری بویژه پرندگان را به همراه دارد و موجبات پیاداری و ثبات زیست بوم مذکور خواهند شد. به منظور نیل به این هدف لازم است مدیریت شهری و مسئولان ذیربط نسبت به انتخاب گونه های گیاهی برای کاشت در بوستان ها و فضاهای باز شهر تجدیدنظر و بازنگری داشته باشند. به سخن دیگر برای جذب پرندگان ضروری است نسبت به کاشت گونه های مثمر گیاهی برای تغذیه و ارتباط معنادار فرم درختان برای آشیانه سازی دقت لازم مصروف شود.

باغ ایرانی

باغ ایرانی که نماد آمیختگی معماری با فرهنگ و آداب و رسوم این مملکت است نمونه ای برجسته در به منصه ظهور رساندن این ایده و آرزو که بوستان تا حد امکان شباهت به بهشت در تأمین آسایش جسم در کنار فرح بخشی روح و روان انسان باید داشته باشد. بر همین اساس مردم این سامان نام پردیس که به معنای بهشت است بر چنین محیط هایی اطلاق نمودند که عربی شده آن فردیس و فردوس است وگرنه در زبان عربی جنت و رضوان به معنای بهشت می باشد. همچنین پارادائز در زبان لاتین و پارادایز در زبان فرانسه دلالت بر این معنا دارد که هر دو برگرفته از ریشه فارسی است. مردم ایران در طب قرون و اعصار مختلف به نیکوترین روش ممکن مبادرت به تأمین و تحقق این خواسته باطنی همت گماشتند و باغ های متعددی را در مناطق خشک و کم آب احداث کردند و برای آبیاری باغ و روان سازی آب، شاهکار احداث قنات را انجام دادند. به نحوی که ورود به باغ های ایرانی که تجلی فرهنگ و معنویت برگرفته از قرآن کریم می باشد، در قرن بیست و یکم هم با توجه به موقعیت جغرافیایی مناطق احداثی، تداعی کننده ورود به بهشت زمینی است.

مشخصه اصلی باغ ایرانی

باغ ایرانی شامل دروازه و سردر ورودی، باروی پیرامونی، جریان آب در باغ (حوض آبنما و فواره)، عمارت میانی، فضای سبز درختی و درختچه ای به ویژه نارنج و سرو همراه با گل های زینتی (تنوع گیاهان) و تنوع پرندگان و جانوران است.

گونه گیاهی نارنج به جهت همیشه سبز بودن، سازگاری بالا، اندازه متوسط و فرم متناوسب و مثمر بودن، جزء گونه های ثابت و غالب گیاهی باغ های ایرانی است. بویژه این که در فصل بهار با عطر شکوفه های بهارنارنج فضای روح بخش و رایحه های دل انگیزی را در با ایرانی می پراکند. نمونه های برجسته باغ ایرانی که در استان فارس و در شهر شیراز ملقب به شیرازه فرهنگ و تمدن ایرانی است با نام های ارم، گلشن، جهان نما، دلگشا، نارنجستان و حتی فضای آرامگاه سعدی و حافظ و ارگ کریمخانی همگی در اردیبهشت ماه دارای زیبایی های مسحور کننده ای هستند که بی شک یکی از مؤلفه های گیاهی آن شکوفه ها و عطر بهارنارنج است.

روابط متقابل گیاهان و جانوران

بر اساس مطالعات میدانی صورت گرفته در پارک های شهر اصفهان مشخص شد که ارتباط گسترده و بسیار معناداری بین چهار مؤلفه تراکم، تنوع رستنی ها، مساحت و شکل پارک با غنای پرندگان و جانوران آن پارک از نظر تعداد گونه ها، جمعیت هر گونه و پراکنش و توزیع آن در سطح پارک وجود دارد. در این میان نسبت بین محیط پارک که متأثر از شکل آن پارک است به مساحت پارک به عنوان نمایه و شاخص مثبت در تعیین تنوع گونه های جانوری پارک می باشد. و برعکس میزان شلوغی و ازدحام جمعیت استفاده کننده از پارک به عنوان نمایه عامل منفی می باشد.

ایران جزء سه کشور با غنای گونه ای منحصر به فرد جهان است. بر این اساس بهره مندی از این ظرفیت بالا، امکان بازنگری در احداث و یا بازپیرایی بوستان های شهری با ایجاد حداکثر جاذبه برای شهروندان را مهیا می نماید.

با عنایت به مجاور بودن اغلب شهرهای مازندران با اکوسیستم های بسیار غنی گیاهی جنگل لذا لزوم بازنگری در انتخاب گونه های قابل کشت در انواع فضاهای سبز شهری احساس می شود. زیرا در شمال کشور کاشت تلفیقی گونه های پهن برگ خزان کننده در کنار پهن برگ همیشه سبز (نارنج، ماگنولیا، اکالیپتوس و ...) و سوزنی برگان (انواع سرو، کاج، زربین و ...) خواه زینتی یا غیرزینتی و بویژه درختانی مانند آزاد، انواع افرا (شیردار، پلت و ...)، سپیدار، انجیلی، اوجا، توسکا، زبان گنجشک، شیشه شور،  نارون، توری و ...، در کنار کاشت انواع گونه های مثمر از قبیل خرمالو، بلوط، داغداغان (طوق دار)، شیرخشت، زیتون معمولی و زیتون تلخ، گردو، انجیر، انگور، ازگیل معمولی و ازگیل وحشی، ولیک، آلوچه جنگلی، گلابی وحشی، لیلکی، توت، سیب وحشی، انار، عناب، تمشک و ... و نشا انواع گل های فصلی و دائمی در سطح شهر (تشویق شهروندان به کاشت گونه های مثمر در حیاط منزل) و همچنین توسط شهردار در پارک ها می تواند ضمن تأمین غذا و پناه برای پرندگان فضای بهشت گونه و آرام بخشی را در سال های آتی به شهروندان و مسافران هدیه نماید.