در این مقاله مطالبی در مورد روشهای کاشت و نگهداری گل در باغچه منازل، آپارتمانها، مجتمعهای مسکونی، ادارات و ویلاهای خصوصی ارائه مینماییم.
در ادامه، سرفصلهایی مانند شرایط آب و هوایی، رطوبت، نوع خاک، زمان کاشت، نوع گل و خدمات پس از کاشت مانند آبیاری، کوددهی، هرس و آفتزدایی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
ایران یک کشور چهار فصل با بازه دمایی بسیار وسیع است و همزمان در هر فصل از سال میتوان در کشور، نقاطی با دمای بسیار سرد و بسیار گرم یا دماهای بینابین را مشاهده نمود. مثلاً در فصل تابستان مناطقی در کشور وجود دارد که در آنها برف میبارد و در فصل زمستان مناطقی که ساکنین باید از شدت گرما، وسایل سرمایشی روشن کنند.
اکثر گلها از نظر محدوده دمایی، توان تحمل یک بازه خاص را دارند. در نتیجه بدون توجه به شرایط آب و هوایی محلی، نمیتوان کاشت هر گل دلخواه را برای هر منطقهای در فضای باز پیشنهاد و پیادهسازی نمود.
مورد دوم مسئله رطوبت هواست. مناطق ساحلی ایران دارای رطوبت زیاد و مناطق غیر ساحلی و مرکزی دارای هوای خشک هستند. اکثر گلها جهت رشد و نمو مورد نظر، باید در شرایط رطوبتی خاص خود نگهداری شوند و با توجه به این که در فضای باز نمیتوان به راحتی رطوبت مورد نیاز را مانند گلخانه یا فضاهای سرپوشیده ایجاد نمود، این مسئله حتماً باید در انتخاب گل، مورد بررسی کامل قرار گیرد و عدم رعایت آن باعث پژمردگی و مرگ بسیاری از گلها خواهد شد. البته بعضی گلها از این قاعده مستثنی میباشند.
تقسیم بندی گلها جهت کاشت در باغچه و فضای باز بر اساس فصلها به پنج گروه درجه بندی شده است که هر یک را جداگانه معرفی مینماییم.
گروه اول، گلهای بهاری میباشند و گلهایی هستند که نیاز متوسطی به نور و تابش خورشید دارند و باید از حداقل تابش آفتاب و نه آفتاب مستقیم و پرحرارت برخوردار باشند. همچنین این گلها در مناطقی کاشته میشوند که بهار نسبتاً معتدل و خوش آب و هوا دارند. در ضمن با توجه به این که در فصل بهار بارشهای فصلی ناگهانی و غیر معمول رخ میدهد، این گلها قابلیت تحمل این نوع بارشهای بهاری را دارند و در اثر ماندن زیر این بارشها دچار آسیب نمیگردند. از نمونه این گلها جهت کاشت در فضای باز میتوان به گلهای لاله عباسی، بنفشه، سنبل، میمونی و مینای چمنی اشاره نمود.
دسته بعد گلهای تابستانی هستند که نسبت به تابش زیاد نور خورشید و هوای گرم و کمآبی مقاومت خوبی دارند. از این گلها در مناطق جنوبی و گرم و خشک که تابستانهای سختی دارند، استفاده میگردد. معمولاً گلدهی این گلها نسبت به گلهای بهاری کمتر است و تحمل زیادی در برابر سرمای طاقتفرسا ندارند. از انواع گلهای تابستانی میتوان به گل کاغذی، انواع کاکتوس خانگی، بگونیا و حسن یوسف نام برد.
گلهای مناسب فصل پاییز، گلهایی هستند که قابلیت تحمل بارشهای فراوان و هوای سرد و نیمهسرد را دارند و کاشت آنها در فضای باز، باعث خشکی یا مرگشان نخواهد شد. این گلها بیشتر در مناطق معتدل و سرد کشور قابلیت پرورش دارند و از انواع آنها میتوان به گل برفی، گل کلم زینتی، گل داوودی، گل جعفری و فرنفل اشاره نمود.
گلهای زمستانی، مخصوص کاشت در فضای باز و مناطقی هستند که زمستانهای بسیار سخت توأم با بارش برف و کاهش دمای زیاد را دارند و در برابر سرمای شدید و بارش برف، مقاومت فراوانی از خود نشان میدهند. این گلها به نور کمی برای رشد نیازمندند و معمولاً دارای حجم گل کمی نسبت به انواع دیگر گلها میباشند. از انواع آنها میتوان گل کوکب، کاکتوس کریسمس و گل تاجالملوک زمستانی را نام برد.
دسته دیگری از گلها به گلهای چهار فصل معروف هستند. این گلها تحمل فراوانی در برابر روزهای گرم و شبهای سرد مانند مناطق کویری کشور دارند و براحتی به رشد خود ادامه میدهند. گلهای چهار فصل اکثراً در بهار و تابستان گل میدهند ولی زیبایی خود را در تمام طول سال حفظ میکنند. نمونه این گلها گل اختر، انواع کاکتوس، محبوبه شب، گل میخک هندی و گل کاملیا میباشند. گلهای دیگری جهت کاشت بصورت اختصاصی در مناطق کویری وجود دارند که بومادران، آکالیف، کوکب کوهی، رزماری و اسطوخودوس نام دارند.
بسیاری از گلها جهت رشد نیازمند رطوبت فراوان هوا هستند و باید در مناطق ساحلی یا نواحی نزدیک به خط استوا کاشته شوند. عدم وجود رطوبت کافی باعث عدم گلدهی یا پژمردگی این گلها میگردد. از انواع گلهای مختص مناطق مرطوب میتوان گل ماکنولیای زمستانی، گل طاووسی، یاسمن زرد، نرگس درختی، گل یاس و ابریشم ایرانی را انتخاب نمود.
در مورد شرایط خاک محل کاشت گلها در فضای باز نمیتوان فرمول و دستورالعمل ثابتی را برای هزاران هزار گل متفاوت بیان نمود. اما به طور کلی میتوان گفت که مهمترین فاکتور خاک محل کاشت، مقدار عناصر حیاتی و درصد مواد آلی موجود در آن و بافت خاک میباشد. متخصصین باغبانی، همواره قبل از کاشت هر نوع گل یا گیاه، خاک محل کاشت را مورد آزمایشهای دقیق علمی قرار میدهند و در آزمایش خاک، مواردی مانند اسیدیته PH، بافت خاک، هدایت الکتریکی EC، شوری و درصد مواد آلی آن مانند نیترات، فسفر، پتاسیم، بُر، آهن، منگنز، روی و مس موجود در خاک را به طور دقیق اندازهگیری مینمایند و با توجه به نیاز گل انتخاب شده برای کاشت، به تقویت و تنظیم مقادیر گفته شده اقدام مینمایند.
از ترکیب خاک ضعیف با کمپوست، کودهای شیمیایی، کودهای حیوانی و انسانی، هنگام کاشت و در طول دوره رشد گل، میتوان به تقویت و تنظیم اسیدیته خاک باغچه اقدام نمود.
ریشه اکثر گلها نسبت به وجود رطوبت مداوم و فراتر از معمول حساس بوده و در صورت غرقابی شدن دچار پوسیدگی میگردند. لذا مسئله بعدی در مورد خاک، داشتن زهکشی مناسب و انتخاب خاک با بافت مناسب جهت خروج آب و کمک به تنفس ریشه گیاه میباشد. خاکها به انواع مختلفی از جمله خاک شنی، خاک رس، خاک سیلت و خاک لومی طبقه بندی میشوند. خاک لومی بهترین خاک برای پرورش گلها و گیاهان میباشد.
بیشتر گلها از طریق قلمهزدن، خوابانیدن، پیوند یا پاجوش تکثیر میگردند اما جهت کاشت ابتدایی گل باید از روش کاشت بذر یا کاشت نهال استفاده نمود.
جهت کاشت بذر گل، پس از انتخاب بذر مناسب و باکیفیت، باید آنها را برای سه تا ده ساعت، درون آب ولرم قرار داده تا کاملاً خیس بخورند و به زیر آب بروند. در نتیجه پوست خارجی بذرها نرم و شکسته شده و جوانهزنی آنها تسریع میگردد.
بعد از آماده شدن بذرها میتوان به دو روش نشاء یا کاشت مستقیم بذر، مراحل مورد نظر را ادامه داد. در صورتی که در فصول سرد قرار داریم میتوان در محیط گرمی مثل گلخانه یا فضاهای داخلی و پرنور، بذر آماده شده را درون گلدانهای کوچک، سینی، لیوانهای یک بار مصرف یا شانه تخم مرغ نشاء کرده و پس از گذشت فصل سرما و جوانهزنی بذرها، آنها را به باغچه و محل کاشت اصلی منتقل نماییم. دمای مناسب جهت نشاء بذر بین 15 تا 25 درجه سانتیگراد است و در دوره پرورش بذر از طریق نشاء، باید به نور مناسب، آبیاری، کیفیت خاک و کوددهی، توجه کامل مبذول نمود.
در روش دوم که کاشت مستقیم بذر است و در فصول گرم انتخاب میشود، میتوان کاشت بذرها را مستقیم در خاک اصلی باغچه انجام داد. معمولاً به علت عدم کنترل شرایط، سختی انجام کار و نتیجهگیری ضعیف، از این روش جهت کاشت بذر، کمتر استفاده میگردد.
جهت کاشت نهال، باید پس از تهیه و انتقال آن به محل مورد نظر، چنانچه قبلاً در باغچه مورد نظر، گیاه یا محصول دیگری وجود داشته است، بقایا و ریشه آن که هنوز در زمین موجود است، از محل جدا شود تا باعث کاهش قدرت حاصلخیزی باغچه نگردد.
اگر کاشت نهال گل در مقادیر زیاد و به صورت گروهی جهت پرچین یا دیوارههای جدا کننده، انجام میگردد، حتماً باید زمین مورد نظر قبل از کاشت، شخم زده شود تا هوای کافی به درون آن نفوذ نموده، خاک آن نرم شده، ریشه زایی نهال تقویت گشته و باعث نفوذ بهتر آب و کود و مواد معدنی به درون خاک باغچه یا باغ گردد.
سپس باید گودالی با عمق مناسب حفر شده و نهال گل درون آن کاشته شود. عمق این گودال باید به اندازهای باشد که ریشه گیاه بطور کامل درون آن قرار گیرد و داخل آن را باید از سنگلاخ یا باقیمانده گیاهان دیگر تمیز نموده و پس از کاشت، با خاک حاصلخیز و غنی یا کودهای پوسیده دامی در اطراف نهال پر نماییم. هنگام حفر چاله نهال باید به مقدار فاصله عرضی مورد نیاز با گیاه یا گل کناری توجه لازم صورت پذیرد.
جهت جلوگیری از خم شدن و شکستگی در ماههای اول کاشت گل و محافظت آن در برابر وزش باد، میتوان یک قیم چوبی محکم را همراه با آن در خاک قرار داده و گیاه را توسط بند به قیم ببندیم.
کلیه گلهای کاشته شده در باغچه، به آبیاری منظم، کوددهی در زمانهای مناسب، هرس و فرمدهی جهت تزئین و زیباسازی محیط و سمزدایی و مبارزه با آفات به صورت تخصصی نیازمندند که باید در هر یک از موارد فوق، اطلاعات و آگاهیهای مورد نیاز را با توجه به نوع گل کاشته شده از متخصصین و منابع معتبر، کسب نموده و پیادهسازی نمود.