لیچی که به آن سرخالو نیز گفته میشود، حدود دو هزار سال قدمت داشته و بومی مناطق جنوب شرقی آسیا بخصوص کشورهای چین و هند بوده و نام علمی آن لیتچی چینسیس Litchi chinesis است. بعضیها به آن توت فرنگی تمساح میگویند. درخت لیچی در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل مانند اندونزی، فیلیپین، تایوان، و ویتنام کاشته میشود ولی میتوان به صورت گلخانهای نيز در نقاط سردسیر آن را به بهرهبرداری رسانید. لیچی درختی بلند قامت دارد و برگهای آن پهن و سبز رنگ بوده و میوههایش از نوع گوشتی و به اندازه یک سیب و تا حدودی شبیه به توت فرنگی میباشد. پوست سرخالو حالت چرمی شکل دارد و بر روی آن برجستگی و تیغهایی وجود دارد. درون پوسته آن، به رنگ سفید و نیمه شفاف بوده که قسمت خوراکی این میوه میباشد و طعمی خوشمزه و آبدار دارد. هسته لیچی نیز قهوهای و سیاه رنگ و کمی بزرگ بوده و در بعضی کشورها جهت دسر و خامهجات استفاده میگردد.
لیچی یا سرخالو سرشار از فیبر و کربوهیدرات بوده و شامل ویتامین سی، کلیه ویتامینهای گروه بی، منگنز، روی، آهن، کلسیم، فسفر، پتاسیم و اسید فولیک میباشد.
از خواص درمانی و تغذیهای لیچی میتوان به ضد آنفولانزا بودن آن به علت وجود فنولیک و اولیگونول در آن نام برد. همچنین لیچی به علت وجود مس به گردش خون و افزایش سطح اکسیژن در اندامهای بدن کمک مینماید. جهت تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از گسترش ویروسها در بدن و نیز کنترل و تثبیت فشار خون نیز میتوان از این میوه استفاده نمود. لیچی به علت داشتن فیبر بالا میتواند به منظور کاهش وزن و چربی اضافه بدن بکار گرفته شود. مواد معدنی آن نیز به داشتن استخوانهای قوی و جذب کلسیم در بدن کمک مینماید. بتاکاروتن و پلی فنول سرخالو به سلامت قلب کمک کرده و آهن و فولیک اسید آن جهت رفع کم خونی مناسب ميباشد.
خوردن لیچی برای زنان باردار و زنان شیرده به علت ایجاد تغییرات هورمونی منع گردیده است. همچنین لیچی میتواند باعث کاهش قند خون شود و مبتلایان به دیابت که داروی کاهش قند مصرف میکنند، باید در مصرف آن جوانب احتیاط را رعایت نمایند.
از ترکیب آب لیچی با ژل آلوورا میتوان با مالیدن روی پوست سر به مدت یکساعت جهت تقویت و رشد مو نیز استفاده نمود. همچنین مالیدن آن روی سطح پوست باعث رفع لک و تیرگی پوست خواهد شد.
درخت لیچی به آفتاب کامل نیاز دارد و کاشت آن در سایه باعث عدم رشد گیاه خواهد شد. لیچی قابلیت تحمل سرمای زیادي را داشته و تا حدودی به یخ زدگی نیز مقاوم است ولی برای شکوفایی کامل، باید در مناطق گرم و نیمه گرم کاشته شود و دمایی بین 20 تا 45 درجه سانتیگراد برای آن مناسب است. البته باید توجه داشت که درخت لیچی باید در زمستان حدود صد ساعت در معرض یک دوره هوای خنک با دمای صفر تا 7 درجه سانتیگراد قرار داشته باشد.
لیچی درختی با رشد کند به حساب میآید و مانند آووکادو کاشت آن در داخل محیطهای بسته و کوچک توصیه نمیگردد. این درخت پس از 5 یا 6 سال در شرایط مساعد به بار نشسته و میتوان از میوه آن استفاده نمود. محصولدهی سرخالو حدود 2 تا 5 تن در هکتار میباشد. هنگامی که پوسته میوه سرخالو به رنگ قهوهای درآید، به معنی رسیدگی کامل آن بوده و میتوان محصول را برداشت کرد. سرخالو بعد از چیده شدن رسیده تر نمیشود و زمان ماندگاری آن هم در یخچال و درون کیسه سربسته حدود ده روز میباشد.
بهترین زمان کاشت نهال لیچی، بعد از پایان فصل سرماست و بهتر است در مناطقی کاشته شود که از آبهای جاری و روانآبها به دور باشد. میتوان آن را روی پشته یا تلی از خاک کاشت تا ریشههای آن هنگام عبور آب دچار آسیب نشوند. زنبورها، خفاشها و پرندگان به میوه لیچی علاقه زیادی دارند و صاحبان باغات باید در این زمینه بصورت شبانهروزی تدابیری بیاندیشند.
نهالهای لیچی باید حداقل یک متر از یکدیگر و یا درختان دیگر فاصله داشته باشند. کاشت لیچی در فاصله نزدیک با درختان دیگر روی رشد آنها تأثیر منفی میگذارد.
درخت لیچی به آبیاری دائمی در حدی که همیشه مرطوب باشد، نیاز دارد و در زمستان نیز باید این آبیاری انجام شود چون این گیاه دروه استراحت زمستانی ندارد.
درخت لیچی بهتر است با کود مایع تغذیه شود و در تمام فصل رشد به کود نیاز دارد. در زمستان نیز بهتر است که ماهیانه یکبار کوددهی شود.
درخت لیچی به آفتها حساسیت زیادی داشته و باید پس از کاشت به مواردی چون کنه، شته و شپشک که دوستدار آن هستند، دقت زیادی نمود.
نهال لیچی نسبت به خاکهای قلیایی حساس است و باید در خاک با PH اسیدی کاشته شود. همچنین خاک باید دارای زهکشی مناسب باشد.
هنگام خرید نهال لیچی باید از نظر ظاهری آن را بررسی کرد تا دارای بیماری یا آفت یا علفهای هرز نباشد. همچنین باید توجه داشت که نهال دارای ریشههای پُر بوده و بدون انشعاب باشد. جوانههای نهال باید سالم و فعال بوده تا بتواند بعد از کاشت، شاخههای مورد نیاز را تأمین نماید. ریشههای نهال سرخالو باید دارای پیچیدگی یا گرهخوردگی نباشد. از ظاهر ریشهها میتوان به مشکلاتی چون پوسیدگی، سرمازدگی، سوختگی یا ابتلا به بیماری نهال پی برد.
هنگام انتخاب نهال بجای قیمت، بیشتر بر روی کیفیت آن تمرکز نمایید، چون با پرورش یک درخت خوب و ثمرده، کلیه هزینههای اولیه با برداشت میوههای سالم و با کیفیت در آینده جبران خواهند شد.
نکته مهم دیگری که هنگام خرید نهال باید حتما به آن دقت کنید آن است که انواع مختلفی از لیچی در مناطق مختلف جهان کاشته می شود و باید به نوع نهال مورد خریداری توجه نمود. از جمله انواع لیچی عبارتند از:
Chinensis Mauritius: اين نهال میوه های گوشتی بزرگتر داشته و فقط حاوي یک دانه بزرگ است و جهت توليدات تجاري و حجم بالا انتخاب خوبی است.
Chinensis Brewster: این مدل از ليچي به صورت قائم و عمودي رشد ميكند، ميوه باكيفيتي دارد و برای کاشت در مناطق مرطوب مناسبتر است.
Chinensis Emperor: به منظور کاشت در گلدان بکار میرود و به آبياري كمتري احتياج دارد.