لیمو ترش گیاهی پر خاصیت است و گونههای مختلفی از آن در جهان وجود دارد. از جمله آنها میتوان به لیمو ترش لایم کوات، لیمو ترش اورکا، لیمو ترش پیچ پیوندی، لیمو ترش خونی استرالیایی و لیمو ترش پرشین اشاره نمود. لیمو ترش تغن نیز گونه دیگری از لیمو ترش بوده و متعلق به خانواده مرکبات یا سیتروسهاست که میوه آن کروی شکل و به قطر 2 تا 5 سانتیمتر میباشد. به این نوع لیمو، لیموی عمانی نیز گفته میشود. نام علمی آن Citrus aurantifolia میباشد. طعم، مزه و عطر لیمو ترش تغن یا خارگل کیفیت بالاتری نسبت به انواع دیگر لیمو داشته و در کشور ما مورد پسندتر از سایر لیموهاست.
لیمو ترش تغن، درختی بوته مانند دارد و گونهای پر شاخ و برگ است که تا ارتفاع 5 متر نیز میتواند رشد کند و دارای خار زیادی میباشد. گونه کوتولهای از این نوع لیمو نیز پرورش یافته که نسبت به سرما حساس است و باید در گلخانه و محیطهای داخلی کشت شود. میوههای لیمو ترش تغن در ابتدا به رنگ سبز هستند که در همین زمان نارس بودن از درخت چیده میشوند و پس از رسیدن به زمان استفاده، کم کم به رنگ زرد در میآیند. این نوع لیمو ترش هر چه بزرگتر و تیرهتر باشد، از کیفیت و خواص بیشتری برخوردار میباشد.
از جوشاندن لیمو ترش تغن در آب نمک و خشک کردن آن، گیاهی داروئی به نام لیمو امانی تهیه میشود که در ایران و بسیاری کشورهای خاورمیانه به عنوان نوعی چاشنی و طعم دهنده غذاها به فراوانی استفاده میگردد.
لیمو ترش تغن یا خارگل که بعضی به آن خارکل هم میگویند، گیاهی مختص نواحی گرم و مرطوب است و در کشور ما بیشتر در نواحی شمال و جنوب پرورش داده میشود. مکان کاشت این نوع لیمو نباید در زمستان هوای کمتر از 8 درجه را داشته باشد که در این صورت رشد گیاه بسیار کند یا متوقف میگردد. مناسبترین بازه دمایی برای رشد نهال این گیاه، دمای بین 28 تا 32 درجه سانتیگراد میباشد و دمای بالای 45 درجه هم برای آن مضر است.
نهال لیمو ترش جهت رشد مناسب به نور کافی و در حد 6 تا 8 ساعت در روز نیازمند است. چنانچه مقدار نور محیطی روزانه به بیش از 12 ساعت برسد و تابستانهای بسیار گرم داشته باشد، نوک و حاشیه برگهای گیاه دچار سوختگی شده و غنچههای آن ریزش میکند.
نهال لیموی تغن چنانچه شرایط مساعد باشد، مدت 4 تا 8 سال پس از کاشت به میوهدهی و ثمر مینشیند. بهترین عملکرد میوهدهی این گیاه در حدود 10 سالگی اتفاق میافتد. از زمان شکوفه تا میوهدهی این لیمو ترش حدود 9 ماه طول میکشد.
مناسبترین زمان برای کاشت نهال لیمو ترش، پایان فصل زمستان است که سرما و یخبندان به پایان رسیده و هوا تا حدودی معتدل شده باشد. جهت کاشت نهال، باید گودالی به عمق یک متر و دهانه 80 تا 100 سانتیمتر حفر کرده و خاک مناسب را درون آن قرار داد و پس از کاشت نهال، سطح خاک را به صورت تپه مانند تنظیم نمود تا طوقه گیاه در بالاترین سطح قرار گیرد. قبل از کاشت نهال لازم است که ریشههای آن به طور مختصر هرس شوند تا ضمن تحریک ریشه زایی، بخشهای آسیبدیده آن نیز ترمیم گردند.
نهال لیمو ترش تغن، گیاهی است که دارای ریشههای سطحی بوده و لذا در برابر وزش بادهای شدید آسیب پذیر میباشد. در مناطق بادخیز باید پس از کاشت نهال از نگهدارنده و قیم برای سلامت آن استفاده نمود. فاصله مناسب جهت کاشت نهالهای لیمو ترش خارگل، بین 5 تا 6 متر از طرفین است که ردیفهای کاشت نیز باید در امتداد شمالی جنوبی باشند.
درختان لیمو ترش تغن به علت این که در تمام طول سال سبز هستند، نیاز به آبیاری مداوم دارند. در مناطق شمالی و پرباران در پاییز و زمستان، آب مورد نیاز از بارش تأمین گشته و معمولاً نیاز به آبیاری جداگانه نمیباشد. در دیگر مناطق سال باید آبیاری، کم حجم و پر تعداد و با فاصله کوتاه باشد. در اولین ماه کاشت نهال نیز باید دو تا سه بار در روز نسبت به آبیاری آن اقدام شود.
جهت جلوگیری از زردی و کوچک شدن برگها و جلوگیری از ضعف درخت، کوددهی مناسب برای نهال باید صورت پذیرد. کوددهی باید با توجه به شرایط آزمایش خاک و بصورت علمی صورت پذیرد و کلیه عناصر 16 گانه مورد نیاز نهال برای آن تأمین گردد. زمان کوددهی بعد از برداشت میوه و آغاز فصل پاییز است که از کود دامی پوسیده و عناصری چون سولفات آمونیوم، سولفات پتاسیم و دی آمونیوم فسفات جهت غنی سازی خاک کمک گرفته میشود.
درختان لیمو ترش تغن باید در سنین 3 تا 4 سالگی مورد هرس جزئی قرار گیرند و شاخههای در هم رفته آنها کوتاه و حذف گردند.
از معروفترین آفات درختان لیمو ترش تغن، آفت جاروک میباشد که به صورت ظهور شاخههایی جارویی در قسمتی از درخت رخ میدهد و به کل گیاه گسترش پیدا میکند.
مناسبترین خاک جهت کاشت نهال لیمو ترش تغن، خاکهای با بافت لومی تا شنی لومی است که سبک بوده و دارای هوموس فراوان و از مواد آلی غنی باشد. اسیدیته مناسب خاک جهت کاشت نهال بین 5.5 تا 5.7 میباشد. خاک باید از زهکشی خوب برخوردار باشد و در زمستان دچار یخزدگی و در فصول بارش دچار گلیشدن زیاد نشود که هر دو مورد باعث خشک شدن گیاه خواهد شد.
نهال لیمو ترش تغن به شرایط دمایی حساس است و باید هنگام خرید توجه داشت که دمای مکان خرید و مقصد کاشت نهال، تفاوت زیادی با هم نداشته باشند. پس از خرید نهال باید تا زمان کاشت نهال درون گودال، موقتاً ریشه را به صورت نایلونپیچ پوشانده یا در خاک قرار دهیم تا دچار آسیب نگردد. نهال باید بطور عمودی رشد کرده باشد و ظاهر آن از آفات و بیماریها در امان مانده باشد. ریشه نهال نیز باید سالم و یکنواخت و بدون پیچخوردگی باشد.