برنج از اصلیترین خوراکیهای انسان است و بیش از چهل هزار گونه برنج در اندازه، طعم، رنگ و اشکال مختلف در جهان کشت میگردد. هنگام برداشت برنج از مزرعه، یک لایه پوست قهوهای رنگ بر روی دانههای آن قرار دارد که به وسیله دستگاههای پوستکن از برنج جدا میشود و این لایه شلتوک یا چلتوک نام دارد. بعد از شلتوک، لایه دیگری قرار دارد که به آن سبوس میگویند و بعد از برداشت این دو لایه، به اصطلاح برنج سفید شده است.
شلتوک برنج حالت خشک دارد و به صورت دم کرده مصرف میشود ولی سبوس برنج به صورت پودر در آمده و در غذاهای مختلف مثل سوپ، ماست، شیر و سالادها قابل استفاده است.
شلتوک برنج به علت داشتن بافت سخت به صورت خام قابل خوردن نیست و عدهای آن را به صورت پودر در آورده و از آن دمنوش مطبوعی تهیه مینمایند.
از شلتوک برنج میتوان به عنوان کود گیاهی استفاده نمود. در گذشته آن را به عنوان خمیر دندان به کار میبردند. در بسیاری مزارع به عنوان غذای دام نیز استفاده میگردد و در بعضی کشورها به عنوان سوخت وسایل نقلیه کاربرد دارد.
از شلتوک در ساخت انواع لوازم آرایشی نیز به وفور استفاده میشود که استفاده آنها سبب شفافیت و طبیعی شدن پوست افراد خواهد گردید.
از مهمترین تأثیرات مصرف شلتوک برنج، کاهش سطح کلسترول خون است که به علت وجود اسیدهای چرب و ویتامین E موجود در شلتوک میباشد که در نهایت سبب کارکرد صحیح قلب و تقویت سیستم گردش خون میگردد. این ویتامین همچنین به بهبود سریع زخمها و التهابات منجر میگردد.
ویتامین B1 موجود در شلتوک به کاهش گرفتگیهای عضلانی و ماهیچهای و رفع دردهای مفاصل و مشکلات حرکتی استخوانی کمک مینماید. دیگر ویتامینهای گروه B در شلتوک باعث افزایش سوخت و سوز بدن در قسمت سر و تقویت پیاز مو و جلوگیری از سفیدی زود هنگام موها میشود.
شلتوک برنج به علت داشتن فیبر فراوان میتواند به رفع سریع گرسنگی و در نتیجه کاهش وزن و لاغری افراد بیانجامد. فیبر غذایی به هضم مناسب غذا و رفع مشکلات گوارشی نیز کمک فراوان مینماید. دمنوش شلتوک ملین و مسهل است و از درمانهای طبیعی یبوست به شمار میرود. در رفع سوءهاضمه و درمان سرطان کولون نیز مؤثر میباشد.
مصرف مداوم شلتوک به افزایش متابولیسم بدن و عملکرد صحیح دستگاه عصبی منجر میگردد که در نتیجه باعث رفع استرس، اضطراب، افسردگی و ایجاد آرامش و داشتن خوابی راحت خواهد شد. رفع التهابات، به تنفس صحیح و درمان مشکلات ریوی نیز کمک فراوان مینماید.
جهت آمادهسازی دمنوش شلتوک برنج، باید آن را شسته و به مدت 15 دقیقه با آب جوش، دم کرده و پس از صاف کردن، میل نمود. جهت مزهدار کردن این دمنوش از شکر یا عسل استفاده میگردد. میتوان شلتوک خیس شده را بدون دم کردن در مواد دیگری مثل ماست یا سالاد ریخته و مصرف نمود.
از شلتوک برنج عصارهای تهیه میگردد که میتوان آن را روزانه سه نوبت به مقدار 40 قطره بر روی پوست ریخته و سپس مورد ماساژ قرار داد. مصرف این عصاره، به بهبود و کاهش چین و چروک و خطوط پیری کمک مینماید. این عصاره را با شامپو نیز مخلوط میکنند و جهت تقویت و پر پشت شدن مو هنگام استحمام، استفاده میکنند.
شلتوک برنج از سالمترین محصولات گیاهی است و مصرف آن عوارض و مشکل خاصی را ایجاد نمینماید ولی زیادهروی در استفاده از آن باعث مشکلات گوارشی مثل انسداد روده یا ایجاد اسهال میشود.
در مورد تأثیر مصرف دمنوش شلتوک برای خانمهای باردار تحقیق معتبری وجود ندارد و بنا به احتیاط خانمهای باردار بهتر است از مصرف دمنوش شلتوک هنگام حاملگی اجتناب نمایند.
مهمترین ترکیبات شلتوک، آلئورون و پریکارپ است که از اجزاء اصلی همه غلات میباشند. شلتوک همچنین حاوی مقادیر زیادی فیبر غذایی، اسیدهای چرب ضروری، نشاسته، مواد معدنی، انواع ویتامین، مقادیر مناسبی پروتئین، فیتواسترول و منبع خوبی از اسید فیتیک است.
از نظر اساتید طب سنتی، طبیعت شلتوک برنج، گرم و خشک میباشد.
به علت خواص مشابه و عدم آگاهی کافی، باید هنگام خرید شلتوک دقت نمود که این محصول با سبوس اشتباه نشود. شلتوک باید خالص و با کیفیت بوده و از برنجهای مرغوب گرفته شده باشد و محصول همان سال زراعی باشد.