شنبلیله

شنبلیه از گذشته به عنوان گیاهی دارویی مورد استفاده قرار می گرفت. بطوریکه از پیکر رویشی تازه شنبلیله سالهاست به عنوان سبزی استفاده می شود. مواد مؤثره این گیاه، کاهنده قند خون، ضد التهاب و نرم کننده است. در فارماکوپه های معتبر از دانه های شنبلیله به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته.

شنبلیله در سطوح وسیعی در کشورهای مراکش، اتیوپی، تونس، مصر، الجزایر و هند کشت می شود.

شنبلیله گیاهی علفی و یکساله است. منشأ این گیاه نواحی مدیترانه گزارش شده است. شنبلیله در آسیا، اوکراین و همچنین از هندوستان تا چین گسترش دارد.

تا کنون 70 گونه متعلق به جنس تریگونلا شناسایی شده است که شامل گیاهان یکساله تا چندساله می باشند. مهمترین گونه های این جنس عبارتند از: کورولا، کولیسرز، کورنیکولاتا، هاموسا، رادیاتا و فونوم گراکوم.

ارتفاع شنبلیله متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین 40 تا 60 سانتیمتر می باشد. ساقه دارای انشعاب های متعددی است. برگ ها سه تایی و طول آن یک تا چهار سانتیمتر است. دمبرگ به طول یک تا سه سانتیمتر و کم و بیش کرکدار است. گل های شنبلیله دوجنسی سفید، زرد و به ندرت بنفش رنگ هستند. میوه شنبلیله غلاف دار به طول 10 تا 12 سانتیمتر و پهنای آن 0.5 تا 1 سانتیمتر است. دانه ها بسیار محکم و در طول آن یک شیار کم و بیش عمیق وجود دارد. وزن هزار دانه 11.5 تا 11.8 گرم است.

گل های شنبلیله بین ساعات 9 صبح تا 6 بعدازظهر باز می شوند. گل ها ساعت 11.30 صبح حداکثر شکوفایی را دارند. کلاله 12 ساعت قبل از باز شدن گل بارور و آماده لقاح می شود و تا 10 ساعت پس از باز شدن گل باروری آن ادامه می یابد.

30 تا 37 روز پس از سبز شدن بذرها، گل ها ظاهر می شوند و تا حدود 7 تا 18 روز گل ها روی گیاه مشاهده می شوند. میوه ها 60 تا 90 روز پس از سبز شدن بذر می رسند. غلاف ها دراز و استوانه ای شکل هستند. دانه زرد مایل به قهوه ای، پهن، کم و بیش مکعبی شکل است.

دانه شنبلیله در تاریکی جوانه می زند و تا یک الی دو سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار است. 

این گیاه در طول رویش به هوای گرم نیاز دارد. اگرچه در خاک های شنی و فقیر می روید ولی برای کشت انبوه این گیاه باید از خاک های آهکی و غنی از مواد و عناصر غذایی استفاده کرد. آب کافی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه دارد. pH خاک برای شنبلیله بین 5.5 تا 8.2 مناسب است.

مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه دارد. توصیه می شود فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 40 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسیدپتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه شود. چنانچه زمین از ازت تهی باشد. توصیه می شود در فصل بهار ازت بصورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد که مقدار آن به وضعیت ازت در خاک بستگی دارد. 

بذرهای شنبلیله حاوی موادی نظیر آلکالوئید تریگونلین (0.12 تا 0.38 درصد)، کولین و ساپونین ها استروئیدی (شامل دیوزژنین و تریگوژنین به مقدار 0.8 تا 2.2 درصد) می باشد. همچنین بذرها شامل ترکیبات موسیلاژی، پروتئین (12 تا 16 درصد) و روغن است.

شنبلیله دارای خواص اثر تقویتی، ملین، اشتهاآور، خلط آور و ضدتب، محرک جریان شیر و کاهنده قندخون است.همچنین این گیاه حاوی مقادیر زیادی آهن، فسفر و ویتامین دی است. شنبلیله یک داروی گوارشی تلخ است و می‌توان آن را در بیماری قند و به صورت موضعی در التهابات پوستی مصرف کرد.جوشانده دانه‌های این گیاه برای نرمی پوست و همچنین رفع تحریکات جلدی به کار می‌رود. به این منظور می‌توان جوشانده آن را به شکل کمپرس به کار برد.دانه‌های شنبلیله به لحاظ دارا بودن برخی عناصر همچون آهن در درمان ضعف عمومی بدن بسیار موثر است.جوشانده دانه‌های این گیاه اگر به صورت غرغره مصرف شود و در رفع ورم لوزه‌ها بسیار مفید و موثر است، همچنین از جوشانده آن برای افزایش میزان شیر در دوران شیردهی می‌توان استفاده کرد.پودر گیاه را می‌توان به صورت خمیر درآورده و روی کورک و دُملهای چرکی پوست قرار داد.

دانه‌های شنبلیله که مهم‌ترین قسمت دارویی این گیاه است با بازکردن مجاری عروق خون، از بروز سکته قلبی جلوگیری می‌کند. این گیاه سرشار از آهن است. پزشکان مصرف این گیاه را به افرادی که مبتلا به کم خونی، کمبود آهن و کمبود هموگلوبین خون اند، توصیه می‌کنند این گیاه علاوه بر ایران در هند ایتالیا و اسپانیا کشت می‌شود.

شنبلیله را بعد از شستن خشک کرده خرد کنید روزی ۳ بار به مقدار یک قاشق مربا خوری با ماست مخلوط کرده میل نمایید برای پایین اوردن قند خون بسیار موثر می‌باشد. شنبلیله از زمان‌های دور به عنوان بزرگ کننده سینه شناخته شده و حاوی دایوزنین است که به استروژن مصنوعی نیز معروف است.

آفات و امراض و مقابله با آنها:

در طول رویش شنبلیله، بیماری های قارچی ممکن است صدمات زیادی به محصول وارد کنند. مهمترین این بیماری ها عبارتند از قارچ عامل سفیدک سطحی یا پودری که سبب بروز لکه های سفیدرنگ و کرکی در سطح ساقه و برگ می شود. در اواخر فصل با فاسد کردن سلول ها ایجاد لکه های قهوه ای می کند. برای مبارزه با این قارچ می توان از قارچکش های گوگرد دار استفاده نمود.

قارچ عامل بوته میری نیز از بیماری های دیگری است که سبب خشک شدن گیاهان می شود. با تناوب کشت صحیح، ضدعفونی کردن بذرها قبل از کاشت و خارج کردن و سوزاندن بقایای گیاهان آلوده از زمین، می توان این بیماری ها را کنترل کرد.

اوایا بهار زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. بذرها در ردیف هایی به فاصله 25 سانتیمتر کشت می شوند. عمق بذر شنبلیله موقع کاشت 1 تا 1.5 سانتیمتر مناسب است. برای هر هکتار زمین به 20 تا 25 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.

پس از کشت، زمین را باید بطور کافی آبیاری کرد تا شرایط برای جوانه زنی آماده گردد.