نگهداری گیاهان دارویی

1- خشک کردن در هوای آزاد

این عمل ممکن است در نور خورشید و یا در سایه انجام شود که با بستگی به نوع گیاه، یکی از دو روش فوق را به کار می برند. توجه به این نکته ضروری است که هنگامی می توان از نور خورشید استفاده نمود که مطمئن بود این نور مواد مؤثره و بوی مطبوع گیاه مورد نظر را از بین نبرده و بر روی آنها اثر زیاد آور نخواهد داشت.

از طرف دیگر اگر خواسته باشیم رنگ طبیعی گیاه یا ماده دارویی مورد نظر ثابت مانده و حفظ گردد، بهتر است عمل خشک کردن در سایه انجام پذیرد. از این روش بیشتر برای خشک کردن گیاهانی که حاوی اسانس باشد استفاده می شود.

2- خشک کردن با حرارت مصنوعی

این روش طریقه خوب و قابل قبولی می باشد به شرط اینکه درجه حرارت و جریان هوای تخلیه آن کنترل گردد. این عمل نسبت به روش خشک کردن در هوای آزاد دارای مزیت می باشد، زیرا در این روش فعالیت آنزیم ها به سرعت متوقف و بی اثر خواهد شد. برای مثال مقدار رطوبت در برگ های گل انگشتانه به قدری است که اگر زود خارج نشود باعث تجزیه گلیکوزیدها به وسیله آنزیم ها خواهد شد. بدین سبب برگ این گیاه را نباید در هوای آزاد خشک نمود. اصولاً درجه حرارتی که در این روش مورد استفاده قرار می گیرد باید بین 40 تا 60 درجه سانتیگراد باشد، زیرا تجریه نشان داده است که اکثر مواد مؤثره گیاهان در این درجه حرارت تجزیه نشده و از بین نخواهد رفت.

3- خشک کردن در درجه حرارت های پایین

در این روش به وسیله سرما مولکول های آب موجود در گیاه را منجمد کرده، سپس به وسیله خلاء آن را خشک می کنند.

برای از بین بردن فعالیت آنزیم ها از روش ثابت کردن استفاده می کنند. برای مثال می توان از بین بردن آنزیم ها را به کمک الکل جوشان و یا به وسیله گرمای مرطوب (بخار آب یا الکل) نام برد.

علاوه بر این استفاده از اشعه ماوراء بنفش و جریان های الکتریکی با فرکانس قوی به تازگی معمول شده است.

به طور کلی خشک کردن یک فعل و انفعال مرگ آور است، بدین ترتیب که، در اثر بیرون کشیدن آب، سیستم بیولوژی سلول ها نابود گشته و تغییرات فیزیکوشیمیایی در ساختمان سلولی ایجاد می گردد. علاوه بر این، فعل و انفعالات شیمیایی مابین مواد متشکله سلول متوقف می گردد. تا آنجایی که امروزه می توان اظهار نظر نمود، این امر در مورد مواد ثانویه گیاهی بیشتر به چشم می خورد.

در مورد بسیاری از گیاهان دارویی در صورتی که عمل خشک کردن به طریق صحیح انجام گیرد، میزان مواد مؤثره تغییر چندانی نخواهد کرد ولی با وجود این باید همیشه با تغییر و تبدیل مواد مؤثره در هنگام خشک کردن محاسبه نمود.

ذخیره و انبار کردن مواد دارویی خام

مواد دارویی خام باید خشک، سربسته و حدالامکان خورد نشده نگهداری شوند. قابلیت انبار نمودن این مواد با ازدیاد درجه خرد شدن و میزان آب، بدتر می شود. در پودرها تغییرات اکسیداسیون در اثر بزرگی نسبی سطح پودرها تسریع می گردد و مواد متشکله آنها در اثر عمل هیدرولیز همراه با تشکیل و حمله قارچ ها تجزیه می گردد. بنابراین توصیه می شود که داروها بیش از یک سال انبار و ذخیره نگردند. بدین وسیله از زحمات بسیار برای کنترل مجدد این داروها جلوگیری خواهد شد.

داروهای ساپونین دار در شرایط مناسب از همه ثابت تر می باشد. ریشه گیاه عشبه ( Sarsaparilla ) که حاوی 2 درصد ساپونین می باشد، بعد از سالها انبار کردن، هیچگونه کم شدن مقدار ساپونین را نشان نداده است.

سایر مواد مؤثره هم کم و بیش غیرثابت می باشند به طوری که:

الف) تانن ها به تانن های قرمز غیرمژثر تبدیل گردند.

ب) روغن های چرب، تند می شوند.

ج) مواد تلخ تجزیه می گردند.

د) اسانس های فرار رزینی شکل می شوند.

در مورد داروهای حاوی اسانس فرار، علاوه بر ذخیره و انبارداری، نوع بسته بندی هم نقش مهمی ایفا می نماید. اگر این داروها در مواد پلاستیکی بسته بندی شوند، به سرعت از مقدار اسانس آنها کاسته خواهد شد، زیرا روغن تبخیر شده به وسیله ظرف جذب می گردد. بدین ترتیب پاکت های کاغذی هنوز مناسب ترین مواد بسته بندی محسوب می شوند.

تغییراتی که بدون تجزیه شیمیایی انجام می پذیرد، در بعضی داروهای آلکالوئیددار دیده می شود. آلکالوئیدهای ارگوت و بلادن به فرم های استر ایزومر تبدیل می شوند که کم تأثیر و یا بدون تأثیر می باشند.

با توجه به مطالب ذکر شده معلوم می گردد که نگهداری و حفظ صحیح مواد دارویی گیاهی یکی از عوامل مهم در مرغوبیت و بالا بردن ارزش آنها محسوب می گردد. لذا باید دقت کافی به شرایط انبارها، میزان رطوبت، نور، اکسیژن هوا، حشرات و غیره نموده و بدین وسیله از تغییرات ناخواسته بر روی مواد مؤثره گیاهی جلوگیری نمود.