اکیناسه (Echinacea purpurea L.)، گیاه دارویی مناسب جهت کشت در فضای سبز شهری

مقدمه:

فضاي سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه‌های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، گل‌ها، چمن‌ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین وتخصص‌های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می‌شود.

ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ، اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ از ﻃﺒﻴﻌـﺖ دور ﺷﺪه‌اﻧﺪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ ﺟﻤﻌﻴـﺖ و دﺧﺎﻟـﺖ در ﻣﺤـﻴﻂ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و اﻳﺠـﺎد ﻣﺤـﻴﻂﻫـﺎي اﻧـﺴﺎنﺳـﺎﺧﺖ، ﻧﻴﺎزﻫـﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ، ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ اﻧﺴﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮوز داده اﺳﺖ. ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ، اﻧﺴﺎن ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺑﺎغﻫﺎ و ﻓﻀﺎي ﺳﺒﺰ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ در داﺧﻞ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ. ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺎز و ﺳﺒﺰ ﺷﻬﺮي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻔﺮﻳﺤﻲﺷﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪاﻧﺪ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ در ﺣﻔﻆ و ﺗﻌﺎدل ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺷﻬﺮي و ﺗﻌﺪﻳﻞ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا و ﭘـﺮورش روﺣﻲ و ﺟﺴﻤﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺷﻬﺮﺳﺎزي و ﻣﻌﻤﺎري ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ آﻛﻨﺪه از ﺳﺮوﺻﺪا و ﺷﻠﻮﻏﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻄﻠـﻮب و آرام ﺑـﺮاي ﺳـﺎﻛﻨﺎن ﺷـﻬﺮﻫﺎ تبدیل کنند. آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ، ﺗﻮﺟﻪ و اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﺳﺒﺰ اﺳـﺖ. آﻧـﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﻓﻀﺎيﺳﺒﺰ، ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﻗﺮاري اﻳﻤﻨﻲ رواﻧﻲ در اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد، ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻛـﺎﻫﺶ ﺑـﺎر آﻟـﻮدﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ.

گل‌ها و گياهان، خاموش‌ترين موجودات و در عين حال گوياترين مظهر قدرت و عظمت آفرينش هستند. هر برگي از اين موجودات زيبا، كتاب بزرگي در وصف توحيد است. گل‌ها و گياهان نه تنها با الوان و اشكال بديع و بي‌بديل خود سفره طبيعت را زينت مي‌بخشند بلكه آن را چنان سرشار از نيروي حياتي مي‌سازند كه هيچ بساطي را توان رقابت با آن نيست.

با توجه به اينكه رويكرد به طبيعت در مسائل مختلف زندگي در سر لوحه مطالعات و تحقيقات جديد قرار گرفته، كاربرد و استفاده از گياهان دارويي نيز از اين قائده مستثني نبوده و مورد استفاده مردم در كشورهاي پيشرفته قرار گرفته و به دنبال آن، اين رويكرد موج جهاني يافته است. باتوجه به استقبال بي‌شائبه مردم كشور و جامعه پزشكي و بيماران از گياهان دارويي و گسترش تحقيقات در زمينه ساخت داروهاي گياهي، شناخت گونه‌هاي دارويي مهم و حفاظت و تكثير آن‌ها مورد نياز مي‌باشد.

 خصوصیات گیاهشناسی و تکثیر اکیناسه:

سرخارگل  با نام علمی Echinacea purpurea L. متعلق به تیره کاسنی  می‌باشد. گونه‌های مختلف سرخارگل گیاهانی علفی و چندساله هستند و منشأ آنها شمال آمریکا گزارش شده است. این گیاهان در شمال رودخانه میسوری آمریکا به صورت خودرو می‌رویند. ولی امروزه در اکثر نقاط اروپا و آسیا و حتی برخی نقاط ایران هم به طور انبوه کشت می شود. اکیناسه بصورت خودرو در جلگه های شمال شرقی تگزاس، میسوری و میشیگان یافت می گردد. این گیاه به نور فراوان احتیاج دارد و خاکهای سبک (شنی) و متوسط (لومی) را تحمل می‌کند. قادر است خشکی را به خوبی تحمل نماید. این گیاه به سرما مقاوم بوده و تا دمای منفی ۱۰ درجه سانتی گراد را به راحتی تحمل می‌کند. به لحاظ ارزش این گیاه، بررسی‌های فراوانی در زمینه سازگاری آن در کشورهای مختلف جهان انجام گرفته که بعضاً منجر به تولید انبوه این گیاه گردیده است.

برگ‌های این گیاه، پهن، کم و بیش نیزه‌ای یا بیضوی شکل و به ندرت دندانه‌دار است. هر دو سطح برگ پوشیده از کرک‌های زبر و خشن است. رنگ برگ سبز تیره و سطح آن ناصاف است. برگ‌های پایینی نسبت به برگ‌های بالایی دارای دمبرگ بلندتری هستند. طول برگ‌های پایینی 25 تا 35 و عرض آنها 7 تا 12 سانتی‌متر است. 

برگ‌های بالایی از نظر اندازه از برگ‌های پایینی کوچکترند و ناحیه میانی برگ کمی خمیده است. گل این گیاه فنجانی شکل بوده و در انتهای ساقه‌های اصلی و فرعی ظاهر می‌شوند. گلچه‌های زبانه‌ای بلند و به طول 4 تا 6 و عرض آن 5/0 تا 6/0 سانتی‌متر است. انتهای گلچه‌های زبانه‌ای بنفش تیره یا ارغوانی است. گل‌ها از خرداد تا شهریور ظاهر می‌شوند. کشت این گیاه به سه روش کاشت مستقیم، غیر مستقیم و تکثیر رویشی امکان‌پذیر می‌باشد. زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی و نیز کاشت بذر در خزانه هوای آزاد اواخر پاییز و زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک اویل اسفندماه می‌باشد. زمان مناسب برای تکثیر رویشی اکیناسه نیز اوایل پاییز یا اواسط بهار است. در کشت غیر مستقیم زمانی که نشاها چهار تا شش برگی شدند، می‌توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. بذرهای برداشت شده اکیناسه از دوره خواب فیزیولوژیک برخوردارند، از این رو چند هفته پس از برداشت، بذور برای کشت مناسب خواهند بود. تیمار چینه سرمایی به مدت یک تا چهار هفته در دمای صفر تا پنج درجه سانتی‌گراد سبب افزایش قوه رویشی بذر این گیاه می‌شود.

نتیجه‌گیری:

گیاه اکیناسه با توجه به گل‌های زیبا، برگ‌های سبز و پهن، چندساله بودن، تحمل شرایط نامطلوب محیطی و داشتن ریشه‌های مقاوم به سرما، قابلیت وارد شدن به فهرست گیاهان فضای سبز را دارا است و می‌تواند یکی از گزینه‌های مناسب برای کشت در فضای سبز شهری، مسکونی و ادارات باشد.