ماهونیا گیاهی زیبا، همیشه سبز و گلدار است. این درختچه، بومی شرق آسیا، هیمالیا و شمال آمریکا بوده و از خانواده بربریداسه یا زرشکها میباشد. نام ماهونیا به افتخار گیاه شناس آمریکایی برنارد ماهون بر روی آن گذاشته شده است. به ماهونیا، زرشک فرنگی هم گفته میشود. ماهونیا در مناطقی مانند کالیفرنیا، نوادا، آریزونا، مکزیکوسیتی، روسیه و اوکراین به فراوانی وجود دارد.
برگهای ماهونیا، خاردار و به رنگ سبز تیره است. گلهای ماهونیا همزمان نر و ماده هستند و گردهافشانی آنها توسط باد انجام میگردد. گلهای زرد رنگ گیاه ماهونیا، بسیار معطر، زیبا و زرق و برق دار است و به همین علت از ماهونیا به عنوان یک گیاه تزئینی در محوطهسازی استفاده میگردد. گیاه ماهونیا به جز زیبایی ظاهری، میوه کوچک و خوشمزهای به رنگ ارغوانی یا آبی رنگ دارد که مانند حبههای کوچک انگور هستند و به خاطر کمیاب بودن رنگشان بین میوههای مختلف از محبوبیت زیادی برخوردار میباشند. میوه گیاه ماهونیا در اواسط تابستان قابل برداشت است و مزهای ترش مانند دارند.
از میوه ماهونیا انواع لیموناد، مربا، آب میوه و ژله در صنایع غذایی تولید میگردد. از ریشه گیاه ماهونیا نیز در صنایع دارویی و طب سنتی جهت درمان بیماریهای پوستی و گوارشی داروهای مختلفی تهیه میشود.
گیاه ماهونیا جهت زیباسازی فضای سبز درون پارکها، باغهای خصوصی و باغچهها، تراس منازل و آپارتمانها و حاشیه فضاهای سبز به صورت انفرادی و یا همراه با دیگر درختچهها بکار گرفته میشود. از گیاه ماهونیا به خاطر داشتن خارهای تیز میتوان به عنوان پرچین نیز استفاده نمود.
از ماهونیا جهت محوطهسازی میادین بزرگ شهرها، بزرگراههای شلوغ و کشت تکی بر روی فضاهای چمنکاری شدهی وسیع، استفاده میگردد. علت کاربرد فراوان ماهونیا در فضاهای شهری بزرگ، مقاومت خوب این گیاه در برابر آلودگی هوا و گازهای خروجی وسایل نقلیه بوده و این که ماهونیا میتواند همواره سرسبزی و زیبایی خود را در شهرهای بزرگ و آلوده حفظ نماید.
در بعضی از شهرها، درختچه ماهونیا را در کنارههای مسیرهای پیادهروی کاشتهاند و نتیجه آن، تبدیل این مسیر به حریم خصوصی زیبا همراه با رایحه معطر گلها و دریافت حس آرامش در طول پیادهروی گشته است.
ماهونیا به علت این که قابلیت رشد در فضاهای نیمسایه را دارد، میتواند به عنوان یک پس زمینه زیبا در زیر درختان بزرگتر مانند سرخس کاشته شود و در مجموع ترکیبی زیبا با درختان دیگر ایجاد نماید.
از گیاه ماهونیا در فضاهای بیرون شهری نیز جهت کاشت در دامنههای طبیعی میتوان استفاده نمود. ماهونیا به علت طبیعت جنگلی خود، میتواند به جلوگیری از فرسایش خاک و جلوگیری از سیل کمک نماید.
ماهونیا درختچهای همیشه سبز است و به صورت خود-رو در مناطق کوهستانی رشد میکند. پرورش ماهونیا پیچیدگی خاصی ندارد و نسبت به شرایط مختلف آب و هوایی، مقاومت خوبی از خود نشان میدهد. این گیاه پس از رشد کامل میتواند دماهای پایین را نیز به خوبی تحمل نماید. البته نهالهای جوان کاشته شده ماهونیا باید از سرما در امان بمانند. دمای مناسب و ایدهال رشد ماهونیا محدوده حدود 15 درجه سانتیگراد میباشد. بهترین مناطق پرورش ماهونیا، مناطقی با آب و هوای خنک و مرطوب است و در شرایط خیلی گرم و حارهای این گیاه نمو خوبی نخواهد داشت.
ماهونیا در سرزمینهای گوناگون با ارتفاع بین 300 تا 2200 متر از سطح دریا پرورش یافته است. ارتفاع عمودی ماهونیا پس از رشد کامل به یک تا دو متر و پهنای افقی آن بین نیم تا یک متر میرسد و گلهای آن در بهار رویش میکند. ماهونیا سرعت رشد آهستهای دارد و در 5 سالگی به سن کامل میرسد و میوه انگور مانند آن پس از 2 تا 3 سال قابل بهرهبرداری میباشد.
ماهونیا به محیطی آفتابی و یا نیمسایه جهت رشد نیازمند است و تا حدودی نسبت به کمآبی نیز مقاوم میباشد.
گیاه ماهونیا از طریق کاشت بذر، کاشت نهال، پیوند و قلمه زدن قابل تکثیر است. جهت کاشت نهال ماهونیا، باید گودالی به عمق 50 سانتیمتر ایجاد نموده و پس از ریختن مقداری هوموس مخلوط با ماسه در انتهای آن به کاشت نهال به صورت افقی اقدام نمود. گردن ریشه باید هنگام کاشت در همان سطح زمین باقی بماند. پس از این مرحله، باید تا مدتی نسبت به آبیاری منظم آن دقت گردد.
مکان مناسب جهت کاشت ماهونیا، بهتر است دارای شرایط نیمه آفتابی و یا آفتاب نه چندان سوزان باشد که باعث آزار گیاه نگردد. در چهار سال ابتدایی پس از کاشت نهال، باید در فصول سرد، بوتههای جوان با شاخههای خشک جهت مبارزه با سرما پوشانده شود. ماهونیا در اصل یک گیاه جنگلی است و ذاتاً در برابر وزش بادهای شدید مقاومت زیادی ندارد، لذا بهتر است در مکانهایی کاشته شود که از این مسئله در امان بماند. فاصله بین کاشت نهال ماهونیا برای ایجاد فضاسازی متراکم مقدار یک متر و کاشت پراکنده مقدار دو متر باید در نظر گرفته شود.
کوددهی ماهونیا دو مرتبه در سال ضروری میباشد. مرتبه اول در اوایل فصل بهار است که کوددهی با ترکیبات حاوی نیتروژن انجام میگردد و باعث رشد طبیعی شاخهها و توده سبز گیاه میشود. مرتبه دوم در زمان گلدهی آن است که از کودهای پیچیده مخصوص محصولات گلدار باغی استفاده میگردد.
گیاه ماهونیا باید از آبیاری متوسطی برخوردار گردد و در فصول معتدل یا سرد به دو تا سه بار و در فصول گرم به چهار مرتبه آبیاری ماهیانه نیاز دارد. در هر نوبت آبیاری باید زیر هر بوته بین 8 تا 10 لیتر آب به تدریج تهنشین شده و به مصرف ریشه برسد. ماهونیا سیستم ریشهای نسبتاً قدرتمندی دارد و جهت دریافت رطوبت مورد نیاز و مواد مغذی تا اعماق زمین نفوذ میکند.
اگر از ماهونیا به عنوان پرچین استفاده میشود، نیاز به هرس ندارد ولی چنانچه به عنوان یک درخت مستقل و با فاصله کاشته شده است باید بعد از گلدهی مورد هرس قرار گیرد.
ماهونیا نسبت به آفات نیز مقاومت خوبی دارد و در این زمینه نیاز به مراقبت خاصی ندارد.
مناسبترین انواع خاک برای گیاه ماهونیا، خاکهای شنی، لومی و مرطوب میباشند. خاک محل کاشت باید کمی اسیدی و دارای مواد آلی و معدنی باشد و از زهکشی مناسبی برخوردار باشد. جهت خنک سازی ریشه ماهونیا میتوان در فصول گرم بر روی محل کاشت آن از مالچ پاشی استفاده نمود.
گیاه ماهونیا گونههای مختلفی دارد که میتوان به عنوان نمونه به ماهونیای خزنده، زمرد، شعله نارنجی، آتروپورپوره و آپولو اشاره نمود که در جزئیاتی مانند رنگ برگها، عمق ریشه، مقدار دمای قابل تحمل و شرایط ظاهری برگها و میوه با هم تفاوتهایی دارند که هنگام خرید نهال باید به نوع مورد نظر توجه کافی مبذول نمود.