در این مقاله، با انواع کود، روش تهیه کود حیوانی، محاسن و معایب کود دامی و زمان و چگونگی کوددهی به باغات آشنا می‌شویم.
تعریف کود چیست؟
هر ماده معدنی، بیولوژیک یا آلی که باعث بالا رفتن حاصل‌خیزی خاک شده و در درون خود عناصر غذایی مفید و تقویت کننده خاک برای باروری گیاهان و درختان داشته باشد، کود نامیده می‌شود.
کودها به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
به طور کلی سه نوع کود جهت تغذیه گیاهان و درختان در باغداری وجود دارد که شامل کودهای حیوانی، کودهای ارگانیک و کودهای شیمیایی می‌باشند.
کود حیوانی : قدیمی‌ترین و شناخته شده ترین کود مورد استفاده کشاورزان و باغداران میباشد که از فضولات حیوانات اهلی مانند مرغ، اسب، گوسفند و گاو تهیه می‌گردد. این کود شامل مواد مفید آلی و غذایی برای گیاهان و درختان بوده و از دیرباز کشاورزان و باغداران از آن استفاده می‌کرده‌اند. به کودهای حیوانی نامهای دیگری مثل کود دامی، کود اصطبلی یا کود طویله هم گفته می‌شود.
کود ارگانیک : یک نوع کود طبیعی است که در آن هیچ ماده شیمیایی و مصنوعی اضافه نشده و از ترکیب فضولات گیاهی و حیوانی و مواد دیگر موجود در طبیعت ساخته شده است. کسانی که محصولات ارگانیک تولید می‌کنند از این نوع کود در کوددهی زمین و باغات‌شان استفاده می‌نمایند.
کود شیمیایی : در این نوع کود بر اساس پارامترها و تحقیقات علمی به صورت صنعتی و از عناصر مورد نیاز جهت رشد گیاهان و درختان در انواع مختلفی تولید گردیده است و هر کشاورز یا باغدار باید بر اساس نوع محصول، نوع خاک و بسیاری نیازهای دیگر اقدام به استفاده از کودهای شیمیایی نماید. کودهای شیمیایی در انواع مختلف به صورت پودر، محلول، گاز و گرانول در بازار وجود دارد.
خصوصیات کودهای حیوانی چیست؟
کودهای دامی یا حیوانی به علت این که حاوی عناصر مهمی چون نیتروژن، فسفر، پتاسیم و گوگرد می‌باشند توانایی تغییر خصوصیات فیزیکی و بیولوژیک خاک را به راحتی دارا هستند. کودهای حیوانی همچنین شامل انوع مختلفی از باکتری‌ها و موجودات ذره بینی زنده می‌باشند که برای گیاهان و درختان بسیار سودمند هستند.
کیفیت کودهای دامی به عواملی چون نوع حیوان، سن آن و نوع علوفه یا غذای مصرفی‌اش بستگی دارد. به عنوان مثال کود حاصل از حیوانات جوان و کم‌سنی که در حال رشد هستند و از منابع غذایی خود حداکثر استفاده را به منظور تشکیل عضلات و استخوان‌هایشان می‌برند، همچنین گاوهای شیرده که از عناصر غذای خود به طور کامل استفاده نموده‌اند، به عنوان یک کود دامی غنی و باارزش، محسوب نمی‌گردد.
کود کدام حیوانات، غنی‌تر میباشد؟
از نظر مقایسه کودها می‌توان گفت که کودهای حاصل از مرغها بخصوص مرغهای گوشتی کودی بسیار مناسب و دارای عناصر غنی میباشد. کود گوسفندی بهتر از کود گاوی است. کود گاوی، غنی‌تر از کود اسب است. کود مرغ گوشتی بهتر از کود مرغ تخم‌گذار است. کودهای مایع نیز برای مصرف گیاهان و درختان بسیار مناسب میباشد.
به طور کلی هر چقدر کودهای حیوانی تیره‌تر، پوک‌تر، نرم‌تر و کم‌بوتر باشند دارای مرغوبیت بهتری جهت درختان می‌باشند.
چگونه می‌توان کود دامی یا حیوانی تهیه نمود؟
جهت تهیه کود حیوانی باید ابتدا فضولات دامی و حیوانات را که با کاه و کلش مخلوط شده جمع آوری کرده و برای مدتی آنها را در داخل گودال یا روی یک سطح شیب‌دار مسقف، انبار نمود. پس از گذشت سه تا شش ماه بسته به نوع کود و مورد استفاده آن، مواد آن تخمیر گشته و به رنگ قهوه‌ای تیره در می‌آید. مدت زمان نگهداری در این مرحله بسیار مهم بوده زیرا اگر زمان بیشتر از حد مورد لزوم باشد، کود سیاه شده و مواد غذایی آن از بین می‌رود. اگر زمان نگهداری کمتر هم باشد، کود فرصت تجزیه پیدا نکرده و اجزاء داخل آن مانند علف‌های هرز و بذر درونش باقی خواهد ماند و بوی نامطبوعی نیز خواهد گرفت. فرایند تجزیه مواد داخل فضولات توسط میکروارگانیسم‌های درون کود انجام می‌گیرد.
بهتر است از کود حیوانی هر منطقه در همان منطقه جهت کوددهی باغات استفاده گردد. علت این مسئله آن است که درون کودهای حیوانی همواره مقادیری از علف‌های هرز تغذیه شده توسط حیوان وجود دارد که پس از ایجاد کود در آن باقی مانده و مجدداً هنگام کوددهی به زمین‌های کشاورزی و باغات برمی‌گردد. این علف هرز باید از جنس علف‌های هرز همان ناحیه باشد تا گیاهان و درختان نسبت به آن انس محیطی داشته باشند ولی چنانچه این کودها در نواحی متفاوتی استفاده گردد، علف‌های هرز جدیدی وارد خاک شده و رشد کرده که برای گیاهان و درختان آن ناحیه ایجاد مشکلات خاص خود را می‌نماید.
البته باید هنگام تولید کودهای حیوانی، حرارت حدود 50 درجه به آن رسیده باشد تا بذرهای علف‌های هرز پوسیده شده و قدرت باردهی نداشته باشند.
هنگام تهیه کود نباید هیچ گونه آب بارندگی یا آب سطحی به گودال یا محل انبار کود وارد شود.
کودهای حیوانی چگونه باید نگهداری شوند؟
بهترین راه نگهداری کودهای حیوانی استفاده از سیلو میباشد. سیلو باید محلی کاملاً جدا از نفوذ آب جاری یا آب باران باشد و به صورت طبقه بندی‌های یک و نیم متری طراحی شود و در هر طبقه تا حجم معینی از کودهای تهیه شده انبار گردد.
استفاده از کودهای حیوانی چه مزایا و معایبی دارد؟
از مزایای بکارگیری کودهای حیوانی می‌توان به مواردی چون اصلاح فیزیکی ساختار خاک باغ و مزرعه، بالارفتن قدرت باروری و حاصل‌خیزی خاک، ایجاد یک چرخه سالم زیست محیطی و کمک به حفظ طبیعت، جمع شدن و کاهش حجم فضولات حیوانی از طبیعت و از بین رفتن بذرهای علف‌های هرز و آفات گیاهی اشاره کرد. البته باید خاطر نشان کرد که جهت از بین رفتن بذرهای آفات و علف‌های هرز باید کودهای حیوانی را با قراردادن در معرض حرارت بالا به کمپوست تبدیل نمود که خواص بیشتری برای کوددهی محصولات دارد.
اما استفاده از کودهای دامی مضراتی نیز به دنبال دارد. مهمترین مورد این مسئله، وجود عوامل بیماری زا در کودهای حیوانی و بخصوص کودهای مرغی میباشد که می‌تواند در چرخه تولید محصول به بدن انسان وارد شده و ایجاد بیماری‌هایی نماید. کودهای حیوانی همچنین دارای املاح زیاد بوده و نسبت کربن به ازت آنها بالا میباشد. در ضمن هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن آنها نیز تا حدودی بالا میباشد.
بهترین روش کوددهی به درختان باغ چگونه است؟
چنانچه باغ در سال اول احداث خود به سر می‌برد، بهترین روش کوددهی حیوانی آن است که بین ردیف‌های کاشت درختان را کودپاشی کرده و با دیسک سبک کودهای ریخته شده را با خاک مخلوط نماییم. پس از انجام این مرحله می‌توان حتی بین ردیف‌های درختان و نهال‌های تازه کاشته شده زراعت دیگری نیز انجام داد. اما چنانچه درختان باغ چند ساله باشند باید از چال‌کود استفاده نمود به این صورت که از کود حیوانی پوسیده شده در چاله‌ای که اطراف درختان ایجاد می‌شود به ارتفاع یک تا یک و نیم متر کودپاشی کرده تا چال‌کود پر شود. با انجام این روش، مواد غذایی کود دامی به سرعت جذب درختان شده و به رشد گیاه کمک می‌نمایند. هر چقدر کود پوسیده‌تر شده باشد می‌توان مقدار کمتری به کار برده و به صورت بهینه‌تر از آن استفاده نمود.
در ضمن به این نکته باید توجه داشت که اگر کود دامی مایع به صورت سرک امکان استفاده دارد اولویت آن است که از کود دامی جامد استفاده نگردد.
میزان مصرف کود حیوانی با توجه به سن هر درخت و این که به درختان کود شیمیایی یا کود سبز هم داده می‌شود، متفاوت میباشد. همچنین باید به علائمی که مشخص می‌کنند درختان به کوددهی نیاز دارند یا نه، توجه نمود که به آنها اشاره خواهیم نمود اما به طور متوسط می‌توان گفت که درختان باغی به کوددهی حدود بیست تن کود حیوانی در هکتار نیاز دارند و در صورت استفاده از کود دامی به شکل مایع این مقدار حدود 25 تا 30 هزار لیتر در هکتار توصیه شده است.
باغداران باید توجه داشته باشند که مصرف بی‌رویه و غیر علمی کود دامی باعث آلودگی آبهای زیرزمینی، افزایش میزان نمک در خاک و حتی کاهش باروری درختان باغ خواهد شد. در ضمن بکارگیری کود دامی، به معنی عدم نیاز به استفاده از کودهای شیمیایی نمی‌باشد.
نوع خاک چه تأثیری در کوددهی حیوانی دارد؟
در زمین‌های مناطق گرم و خشک که معمولاً به صورت شنی می‌باشند بهتر است کود حیوانی در چند مرحله به گیاه داده شود تا خاک فرصت اصلاح فیزیکی در اختیار داشته باشد اما در مناطق سردسیر و زمین‌های رسی می‌توان کود دامی را در یک مرحله در باغ استفاده نمود.
بهترین زمان کوددهی باغ چه موقع است؟
مهمترین نکته در کوددهی به درختان آن است که زمانی باید به درختان کود داد که از نظر مواد غذایی، خاک کمبود داشته و به آن نیاز داشته باشد. کوددهی بیش از اندازه و غیر ضروری حتی باعث سوختگی ریشه درختان خواهد شد. بنابراین همواره باید از ظاهر و عملکرد درختان به زمان و مقدار کوددهی پی برده شود. چنانچه درخت دارای آفت شده یا رشد ضعیف دارد و این که برگها رنگ پریده و یا کوچک شده‌اند نیاز به کوددهی و دریافت مواد مغذی دارند. روش مطمئن‌تر برای تشخیص این مسئله، استفاده از آزمایش خاک است که می‌توان توسط کیت‌های تست خاک به میزان مواد مغذی و PH آن پی برد که باید در محدوده 6 تا 6.5 باشد.
از نظر زمانی بهترین موقع کوددهی به درختان در اوایل بهار بوده که شکوفه‌های درختان شروع به رشد می‌نمایند اما در فصل پاییز و زمستان که درختان در خواب هستند نیز با توجه به شرایط ظاهری آنها می‌توان جهت افزایش مقاومت آنها به سرما در حد مورد نیاز از کوددهی استفاده نمود.