زغال اخته که در زبان انگلیسی به آن CORNELIAN CHERRY و به نام آبنوس آفریقایی یا "کورن بری" نیز شناخته میشود، در مناطق زیادی از قاره آمریکا، اروپا و آسیا مانند کشورهای ترکیه، ارمنستان، قفقاز و بیشتر نقاط ایران رویش میکند. چوب درخت زغال اخته بسیار محکم است و در صنایع مختلف کاربرد دارد. زغال اخته هم به صورت درختچه و هم به صورت درخت وجود دارد و گلهای آن به رنگ زرد بوده و شهد زیادی برای زنبور عسل فراهم میکند. زغال اخته نمونههای گوناگونی دارد که بعضی از آنها درخت همیشه سبز و بعضی خزان پذیر هستند.
عدهای زغال اخته را خشک نموده و پس از تبخیر آب آن، مورد استفاده قرار میدهند که خشک شده آن دارای مواد مغذی فراوانی است؛ ولی مصرف غذایی زغال اخته بیشتر به صورت آب میوه، شربت، دمنوش و جوشانده بوده و آب آن مزایا و خواص فراوانی برای سلامتی اشخاص دارد.
آب زغال اخته به منظور مبارزه با عفونتهای مجاری ادراری استفاده میشود، خواص ضد تومور در ریه، روده بزرگ، سینه و پروستات دارد، جهت تقویت قلب و کاهش تصلب شرائین استفاده میگردد و از سکتههای قلبی و مغزی جلوگیری مینماید. وجود پروآنتوسیانیدین در زغال اخته باعث جلوگیری از پوسیدگی دندان و رشد باکتریهای دهانی میشود. فلانوئید این میوه باعث رفع اختلالات گوارشی و زخمهای هلیکوباکتری معده میگردد. زغال اخته خواص ضد التهابی داشته و به علت داشتن فیبر فراوان، باعث کم کردن اشتها و کاهش وزن میگردد. کلسیم موجود در زغال اخته به جلوگیری از پوکی استخوان کمک مینماید و باعث سلامت سیستم اسکلتی بدن میشود. اسید کوینیک زغال اخته نیز بهترین مبارزه کننده با سنگهای کلیوی است. نوشیدن مداوم آب زغال اخته به علت داشتن رادیکالهای آزاد و مقادیر فراوان آنتی اکسیدان باعث مبارزه با چین و چروک و از بین رفتن خطوط پوست و شادابی آن میگردد.
مصرف زیاد و بیرویه زغال اخته و آب آن ممکن است باعث آسیب به مینای دندان، ایجاد برخی ناراحتیهای معده و اسهال و یا افزایش قند خون گردد. افرادی که داروهای خاص مصرف میکنند باید جهت خوردن زغال اخته با پزشک خود مشورت نمایند.
زغال اخته درخت سازگار با مناطق معتدل و کوهستانی است که تابستانهای نسبتاً ملایمی داشته و زیاد گرم نباشد، لذا در مناطق گرمسیر به هیچ عنوان زغال اخته کاشت نمیگردد. تحمل سرمایی این گیاه تا 25 درجه زیر صفر میباشد و به حدود یک صد روز دمای هوای حدود 10 درجه سانتیگراد، نیاز سرمایی دارد. منطقه رویش آن نیز باید رطوبت کافی داشته باشد و در غیر این صورت پوست آن ضخیم شده و برگهای آن دچار سوختگی میگردد.
سایه زیاد، باعث از بین رفتن توان گل دهی این گیاه میگردد و باید بین 6 تا 8 ساعت در روز از آفتاب و نور کامل برخوردار باشد.
درخت زغال اخته عمری در حدود سیصد سال دارد و پس از حدود 25 سال به ارتفاعی در حد 8 متر می رسد. میوه زغال اخته در اواخر تابستان به ثمر میرسد و آماده چیدن می گردد. این میوه تقریباً شبیه آلبالو بوده و از نظر شکلی بیضی مانند و درشت است. درون میوه زغال اخته دو تا شش دانه چروکیده وجود دارد ولی پوست آن محکم و سفت است. اگر میوه زغال اخته کاملاً رسیده باشد، به رنگ بنفش در میآید ولی معمولاً قبل از آن یا چیده شده یا توسط حیوانات خورده میشود.
جهت کاشت نهال زغال اخته، باید نکته مهمی را بخاطر داشته باشیم که مربوط به زمان کاشت آن میشود. نهال زغال اخته باید در تابستان کاشت شود و کاشت آن در پاییز باعث عدم رشد خوب این گیاه خواهد شد. فاصله مورد نیاز بین نهالهای آن حدود 3 تا 5 متر است.
از نظر آبیاری، نهالهای جوان زغال اخته در ماههای ابتدایی رشد به آبیاری منظم نیاز دارند و باید در حدود هفتهای یک مرتبه آبیاری شوند. درختان بزرگتر زغال اخته از نظر سنی به آبیاری کمتری نیاز دارند و در حدی که خاک اطرافشان مرطوب باشد، کفایت خواهد نمود. زغال اخته نسبت به کم آبی و خشکی تحملی در حد متوسط دارد و با توجه به این که مناطق کشت آن نقاط معتدل و پر باران است، بیشتر از طریق ریزش باران و مرطوب ماندن خاک به رشد خود ادامه میدهد.
زغال اخته هم از طریق بذر، هم از طریق قلمه زدن و هم از راه خوابانیدن ساقههای گیاه، تکثیر میگردد.
زغال اخته از نظر کوددهی گیاه حساسی نیست و میتوان هنگام کاشت نهال آن، از همراهی برگ و کود پوسیده حیوانی و پوشش مالچ به خاک کاشت استفاده کرد. از کودهای با نسبت 10-10-10 نیز در صورت تمایل میتوان برای کوددهی این گیاه استفاده نمود.
زغال اخته نسبت به بیماری و آفات، مقاومت زیادی دارد ولی باید همواره سرشاخههای آن را مورد بازبینی قرار داد و چنانچه گال یا آفت خاصی روی آن لانه کند، این شاخهها را کوتاه نمود.
نهال زغال اخته در زمان رشد، پاجوش زیادی تولید میکند که به مرور زمان باعث اشغال فضای زیادی در اطراف درخت میشود. لذا باید سالیانه و بطور منظم این گیاه را هرس نمود و شکل آن را به نظم درآورد.
نهال زغال اخته به نوع خاک حساسیت زیادی ندارد و در اکثر خاکهای با بافت متوسط به خوبی رشد میکند. تنها مسئله مهم، زهکشی خاک است که باید مناسب باشد و از منابع غنی غذایی برخوردار باشد. خاک محل کاشت نباید شوری داشته باشد و PH آن باید بیشتر از عدد 7 باشد.
هنگام خرید نهال زغال اخته باید توجه داشت که انواع بسیار متنوعی از نهال زغال اخته وجود دارد که باید در مورد نوع نهال مورد نیاز قبل از خرید اطلاعات لازم را کسب کرده باشیم. به عنوان مثال میتوان از نهالهایی با نام زغال اخته گلابی سیاه، پاییزه، گوشتی، فرانسوی، آلبا، فلوریدا، آسترالیز، آنکینا، فومینا، کانادنیس، الگانت و فلاوا نام برد. محصول این نهالها شباهت زیادی با یکدیگر داشته و تنها از نظر قیمتی و جزئیات شکل و رنگ میوه، تفاوتهای جزئی با هم دارند.
یک نهال خوب باید در قسمت ریشه و ساقه، عاری از انواع آفات بوده و دارای جوانههایی سالم و قوی جهت رشد گیاه باشد. نهال باید سنی حدود یک سال داشته و به طور عمودی رشد کرده باشد. ریشه نهال نیز نباید دارای در هم تنیدگی یا گسستگی باشد.