انار جزو ده میوه برتر در جهان به شمار میرود و در کشور ما قدمتی حدود سه هزار سال دارد. در قدیم به این درخت، نار و به دانههای زیبای آن ناردان میگفتند. نام علمی درخت انار Punica granatum است و در اکثر کشورهای خاورمیانه پرورش مییابد. درخت انار، گیاهی مختص مناطق معتدل، نیمه سردسیری و نیمهگرمسیری است، عمر آن به 30 تا 50 سال و عمر اقتصادی آن به حدود 35 سال میرسد و دارای پاجوشهای فراوان است. در کشور ما حدود 760 گونه انار در کلکسیون ذخایر توارثی انار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یزد شناسایی شده است.
انار ژلهای، گونهای از انار بدون هسته است و بومی افعانستان میباشد. تفاوت آن با سایر گونههای درخت انار، مقاومت بیشتر این گیاه در برابر سرما میباشد. انار ژلهای گیاهی همواره سبز است و در صورت مساعد بودن شرایط تا ارتفاع 5 متر نیز رشد میکند. گلهای انار ژلهای به رنگ قرمز متمایل به نارنجی بوده و شکل زنگولهای دارند. میوه انار ژلهای، اکثراً از نوع سرخ و به رنگ یاقوت است و دانههای آن نسبت به سایر انارها کمی بزرگتر میباشد. بعضی انواع انارهای ژلهای نیز به رنگ سفید و یا ترکیب سفید و قرمز هستند.
اکثر درختان انار ژلهای به صورت کاملاً ارگانیک پرورش مییابند و در پرورش آنها از هیچ گونه سم استفاده نمیگردد. انار ژلهای سرشار از آنتیاکسیدان، انواع فلاونوئید، ویتامین سی و مواد معدنی دیگر است که مصرف مداوم آن به تقویت سیستم ایمنی، کاهش کلسترول، افزایش گلبولهای قرمز خون، کاهش تریگلیسیرید، درمان مشکلات پوستی و آرتروز، جلوگیری از انواع سرطانها، تقویت قلب، حفظ سلامت دندان و جلوگیری از ریزش مو منجر میگردد.
نهال انار ژلهای باید در مناطقی کاشته شود که میزان تابش آفتاب 6 ساعت در روز را جهت گیاه، تأمین نماید. تحمل گرمایی انار ژلهای زیاد است ولی بعلت حفاظت در برابر سوختگی، نباید بیشتر از 6 ساعت در برابر تابش نور مستقیم قرار داشته باشد. انار ژلهای همچنین میتواند تا سرمای منفی 10 درجه سانتیگراد را نیز تحمل نماید. نیاز سرمایی این گیاه، سالانه بین 200 تا 400 ساعت در دمای حدود 7 درجه سانتیگراد میباشد.
از نظر جغرافیایی، بهترین ارتفاع جهت کاشت انار ژلهای، ارتفاع 1000 تا 1700 متر از سطح دریاست که باعث بالا رفتن کیفیت محصول خواهد شد.
انار ژلهای پس از کاشت نهال حدود 2 تا 3 سال طول میکشد تا اولین محصول خود را ارائه دهد. گلدهی این گیاه در اواسط فروردین اتفاق میافتد و میوههای انار در فصل پاییز رسیده شده و آماده برداشت میگردند. در کاشت هکتاری این گیاه، میتوان با رسیدگی دقیق و منظم، حدود 40 تن در هکتار از باغ، محصول برداشت نمود.
ابتدا باید توجه داشت که انار ژلهای از نوع درختان گرده افشان است و باید در محل کاشت دو نوع درخت نر و ماده آن کاشته شود تا عمل گردهافشانی توسط حشرات و باد صورت پذیرد.
درخت انار از طریق کاشت بذر، پیوند، پاجوش، خوابانیدن، قلمه و کاشت نهال تکثیر میگردد. تجربه نشان داده که بهتر است جهت کاشت نهال انار از مکانهای جدید استفاده شود و باغهای قدیمی انار یا زمینهایی که محل کاشت سبزی و صیفیجات بوده، برای احداث باغ نو مناسب نمیباشد.
جهت کاشت نهال انار ژلهای، باید زمین محل کاشت، تسطیح شده، شخم زده شده، کوددهی گردد و مورد آبیاری سنگین قرار گیرد تا خاک محل کاشت آماده شود. گودال مورد نیاز کاشت نهال، عمقی حدود 50 سانتیمتر نیاز دارد که باید نهال ریشهدار سالم را درون آن قرار داده و سپس پر از خاک شود و محل گودال، با پا لگدکوبی شده تا خاک محکم شود. فاصله مناسب کاشت نهال انار ژلهای، 2.5 در 3.5 متر مناسب است. نهالهای انار در سالهای اول به علت نداشتن شاخ و برگ کافی، همپوشانی خوبی ندارند و ممکن است بخاطر تابش شدید آفتاب، دچار سوختگی شوند. لذا میتوان در بین ردیفهای نهال انار از کاشت درختان دیگری مثل هلو استفاده نموده تا مشکل فوق مرتفع گردد. البته این درختان کمکی پس از 4 تا 5 سال به علت مشکلات آفات، از چرخه تولید باید حذف گردند.
آبیاری انار ژلهای بر اساس سن نهال، شرایط آب و هوایی و مقدار بارش محیطی باید مورد توجه قرار گیرد. خاک محل کاشت همواره باید از حداقل رطوبت برخوردار باشد و از پاشیدن آب بر روی گیاه در اوایل کاشت نهال، خودداری گردد.
کوددهی باغات انار در دو نوبت هنگام بهار و اوایل پاییز توصیه شده است که بر اساس کودهای دارای نیتروژن با نسبت 10-10-10 و همچنین استفاده از مالچ ارگانیک جهت حفظ رطوبت خاک، انجام میگیرد.
انار ژلهای پاجوشهای زیادی تولید میکند و حتماً باید به هرس منظم درخت انار به صورت هرس فرمی و هرس باروری، توجه کافی مبذول گردد.
درخت انار ژلهای به مراقبت منظم نیازمند است و نامنظم بودن آبیاری، بارندگیهای بیموقع، تغییرات درجه حرارت زیاد در شبانه روز، بادهای شدید گرم و سوزان، هرس نامناسب، کمبود برخی از عناصر مانند بُر و بافت و جنس خاک باعث کاهش کیفیت محصول و ترکیدگی محصول انار ژلهای میگردد.
نهال انار قابلیت رشد در انواع خاکهای اسیدی و قلیایی و حتی زمینهای شور را دارد و ریشه آن تا عمق 1.5 متر و شعاعی حدود 2.5 متر گسترده میگردد، لذا باید خاک محل کاشت از زهکشی و تخلخل خوب برخوردار باشد. مناسبترین خاک برای کاشت انار ژلهای خاکهای با بافت شنی رسی است.
رعایت نکاتی مانند شخم سالانه زمین، استفاده از کودهای دامی در بهبود شرایط فیزیکی، تهویه مناسب خاک و گستردگی بیشتر ریشه نهال در افزایش کمی و کیفی میوه بسیار مؤثر است.
نهال انار در کشور ما گونههای بسیار متنوعی دارد که شرایط رشد، آب و هوا و نحوه نگهداری از آنها با یکدیگر متفاوت است. از جمله میتوان به انار سردشت، انار دانه سیاه، انار گرانادا، انار مشهد، انار پایه کوتاه و انار ساوه اشاره نمود که هنگام خرید نهال انار ژلهای باید از نام و نوع نهال خریداری شده اطمینان کامل حاصل گردد. نهال را باید از فروشندگان معتبر و باسابقه که دارای کارت سلامت گیاه و مجوزهای مربوطه باشند، خریداری نمود.