چمن، نوعی پوشش گیاهی علفی است که ریشههای کمعمقی دارد. مهمترین علت استفاده از چمن در فضاهای سبز شهری و خصوصی، زیباسازی قسمتهایی از زمین است که در آن گیاه خاصی کاشته نشده است و کاشت چمن در آن ناحیه باعث ایجاد یک نمای چشمگیر و منظرهای زیبا میگردد. کاشت چمن از فرسایش خاک جلوگیری کرده و به تولید اکسیژن فراوان، تصفیه هوای محیط و رفع آلودگیها کمک مینماید. چمنکاری باعث کاهش دما و افزایش رطوبت محیطی در فصول گرم میگردد و به لطافت هوای محیط منجر میشود.
کاشت و نگهداری از چمن یک فرایند تخصصی و تجربی است و جهت داشتن یک فضای چمنکاری زیبا، شاداب و ماندگار باید از متخصصین مربوطه در این زمینه کمک بگیریم.
چمنها به دو دسته گرمسیری و سردسیری تقسیم بندی میگردد. از چمن سردسیری برای مناطقی استفاده میگردد که تابستانهای خنک دارند و در فصل بهار و پاییز، دمای هوا بین 16 تا 24 درجه سانتیگراد است. چمن سردسیری در فصل تابستان به خواب فرو رفته و کمی به رنگ قهوهای در میآید.
چمن گرمسیری مختص مناطق گرمسیر است که در تابستان دمای هوا بین 27 تا 32 درجه سانتیگراد است. این نوع چمنها پس از تحمل گرمای تابستان، در فصول خنکتر به چرخه خواب وارد میگردند.
بیشتر فضاهای چمنکاری شده در یک نگاه معمولی، شبیه به هم به نظر میرسند، ولی یک چمن خوب و شاداب باید نرم، پرپشت و کاملاً سبز و بدون لکه باشد، از آفات و قارچ و بیماریها در امان مانده باشد، دوام و تحمل پاخوری زیاد داشته باشد، در برابر سرما و گرما دچار آسیب نگردد و از سرعت رشد کافی برخوردار باشد.
فضاهای چمنکاری شده به دو دسته تقسیم میگردند. گروه اول چمنهای کوچک و کممساحت است که کف باغچههای منازل و ویلاها یا در کنارههای خیابانها یا اطراف تپهها ایجاد میکنند تا زیبایی گیاهان و گلهای محیط خود را بیشتر نمایان سازند. گروه دوم چمنزارهای وسیع است که در پارکهای شهری یا باغهای بزرگ جهت ایجاد یک منظره طبیعی و کاملاً سبز ایجاد مینمایند و قسمتهای برجسته این زمینها را به صورت تپهای از چمن درست کرده و روی آن گلکاری مینمایند تا نمایی زیبا و با چشمانداز وسیع بوجود آورند.
به جز مسائل آب و هوایی و شرایط رطوبتی محیط، با توجه به وجود انواع بذر چمن در بازار که هر یک برای محیطهای خاصی اصلاح شدهاند، میبایست به مسائل دیگری نیز توجه گردد.
این که خاک باغچه و حیاط زهکشی خوبی دارد یا این که زود خشک میگردد. چه مقدار سایه و تابش خورشید در مکان کاشت وجود دارد. رفت و آمد روی چمن چقدر است. آیا چمن تنها برای زیباسازی تزئینی است یا گاهی با پای برهنه هم روی آن راه رفته میشود و افراد روی چمن خوابیده و دراز میکشند و این که چند وقت یکبار فرصت کوتاه کردن چمن را داریم.
کلیه عوامل فوق میتوانند در انتخاب بذر مورد نظر و رسیدن به اهداف گفته شده تأثیر جداگانهای را ایجاد نمایند.
مهمترین مورد به منظور آمادهسازی زمین در فضاهای مختلف جهت کاشت چمن، تسطیح زمین میباشد. چنانچه قسمتی از زمین دارای پستی یا بلندی باشد، هنگام آبیاری یا بارش باران در نواحی پایینتر آب جمع شده و به چمنهای آن ناحیه آسیب وارد میشود و چمنهای قسمت بالاتر نیز بدون آب مانده و خشک میگردند.
پس از صاف نمودن زمین، باید به منظور داشتن چمنی خوب و یکنواخت، تودههای خاک محل کاشت را خرد کرده تا نرم شوند و به خوبی مرطوب گردند و در نتیجه زهکشی خاک کامل گردد. در مساحتهای بزرگ جهت این کار از ماشینهای شخمزن استفاده کرده و در فضاهای کوچک، از شن کش یا چنگک باغبانی کمک گرفته میشود. همزمان با خرد کردن خاک باید سنگ، چوب و مواد زائد از خاک مورد نظر حذف و جدا شود.
پس از خرد و نرم کردن خاک، باید نسبت به کوددهی آن اقدام گردد. مناسبترین کود برای کاشت چمن، مخلوطی از کود پوسیده و کود حیوانی میباشد. کوددهی در مناطق سردسیر در اواسط پاییز و در مناطق گرمسیر در هر موقع از سال به جز ماههای گرم میتواند انجام گردد.
در این مرحله، زمین جهت کاشت بذر چمن آماده شده است. بهتر است بین آماده سازی خاک و کاشت بذر فاصله زمانی زیادی نباشد، چون ممکن است خاکِ آماده شده مجدداً سفت یا ناصاف گردد.
جهت کاشت چمن در فضاهای کوچک مانند باغچه ادارات و منازل و ویلاها، بذر چمن توسط دست بر روی زمین ریخته میشود. ممکن است هنگام پاشیدن بذر در اثر جریان هوا و بادهای محلی، بذرها بطور یکنواخت پخش نشده و نتیجه نهایی چمنکاری، دارای لکههایی بدون چمن باشد؛ لذا باید مقداری ماسه ریز را با بذر چمن مخلوط کرده تا ترکیب به دست آمده کمی سنگین شود و بصورت یکنواخت در محل مورد نظر پاشیده شود. معمولاً برای هر متر مربع زمین چمنکاری بین 10 تا 30 گرم بذر مورد نیاز میباشد. پرپشت کردن زیاد محوطه چمنکاری گر چه زیبایی بیشتری دارد، اما چمنهای پرپشت در برابر تابش آفتاب دوام کمتری داشته و عمر چندان زیادی نسبت به چمنهای تنک ندارند.
در فضاهای بزرگ جهت پاشیدن بذر از دستگاههای بذرپاش استفاده میگردد. پس از پاشیدن بذر، میتوان سطح زمین را غلطک سبک زده که باعث چسبیدن دانهها به خاک میگردد و زمین صاف و هموارتر میشود.
بذر چمن در عمق نیم تا یک سانتیمتری زمین کاشته میشود لذا بعد از پاشیدن بذر و صاف کردن زمین، باید توسط شنکش، بذر را به زیر خاک هدایت کرده و روی بذر را مجدداً با کود دامی پوسیده بپوشانیم.
پس از کاشت بذر چمن و کوددهی اولیه، بذرها احتیاج به آبیاری روزانه دارند. آبیاری در این مرحله باید همه روزه و به آرامی و با فشار ملایم صورت گیرد تا باعث شسته شدن بذرها نگردد.
جهت محافظت از بذرهای تازه کاشته شده باید حیوانات محلی را از منطقه دور کرده یا اطراف محوطه چمنکاری شده حفاظهای چوبی یا فلزی ایجاد نمود. همچنین جهت جلوگیری از له شدن بذرها توسط افراد عبوری در مناطق عمومی، میتوان از تابلوهای هشدار دهنده یا جداکنندههای مشخصی استفاده نمود.
همزمان با رشد ملایم بذرهای کاشته شده، باید با توجه به نوع چمن و شرایط آب و هوایی، مقدار آبیاری روزانه را کمتر نمود تا به مقدار یک بار در هفته کاهش پیدا کند. باید توجه داشت که در صورت خشکی یا قهوهای شدن چمن، باید فوراً آن را آبیاری نمود.
هنگامی که ارتفاع چمنها به حدود 10 سانتیمتر برسد، باید توسط ماشینهای چمنزنی یا چمنزن دستی کوتاه گردند. ارتفاع زیاد چمن باعث سفتی و نیمانند شدن آن میگردد و کوتاه کردن چمن، باعث رشد سالم و ضخامت آن خواهد شد.
توصیه شده است که چمنها توسط چمنزن دستی کوتاه گردد، چون این وسیله چمن را به درستی قیچی کرده و سلامت گیاه را حفظ میکند، ولی ماشینهای چمنزنی، چمنها را تکه پاره کرده و گیاه را مستعد ابتلا به بیماری میکند. از تکههای چمن کوتاه شده که توسط چمنزن دستی ایجاد میگردد، میتوان به عنوان یک مالچ خوب جهت تقویت سطح چمنکاری استفاده نمود، در صورتی که این مسئله برای ماشینهای چمنزنی صادق نیست.
پس از شش هفته، سطح چمنکاری شده نیاز به کوددهی مجدد دارد که باید با کود مخصوص چمن انجام گیرد. مراحل بعدی کوددهی نیز در ابتدای شروع هر فصل میباشد.
چمنهای کاشته شده پس از مدتی که بر روی آنها قدم گذاشته میشود و یا ماشینهای چمن زنی و حیوانات بر روی سطحشان حرکت میکنند، دچار فشردگی شده و رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به آنها مشکل میگردد. جهت رفع این مشکل باید چمنها هوادهی گردند که توسط ابزار آلات مخصوصی میتوان هوادهی را انجام داد.
آبیاری سطوح چمن کاری شده باید به تعداد کم و ساعات زیاد آبیاری باشد به عنوان مثل آبیاری یک روز در هفته به مدت یک ساعت بهتر از آبیاری روزانه به مقدار 15 دقیقه است. زمان مناسب آبیاری صبح زود میباشد و آبیاری قطرهای، مناسبترین و پُر راندمانترین نوع آبیاری سطوح چمن میباشد.
فضاهای چمنکاری شده نباید همواره از یک جهت، چمنزنی شوند چون این مسئله باعث رشد چمن در یک زاویه میگردد و پس از مدتی کوتاه کردن آنها بسیار سخت میگردد.
اگر مدتی فرصت کوتاهکردن چمن را نداشتهاید و با چمنهای بسیار بلند مواجه شدهاید، نباید ارتفاع زیادی از چمن را در یک مرحله کوتاه نمایید، بلکه باید این کار طی چند مرحله و با وقفه دو الی سه روزه انجام گیرد.
چمنهای خیس را نباید هرس و یا کوتاه نمود چون به دستگاههای چمنزن و تیغه و چرخ آنها آسیب خواهد رسید.
برگهای پاییزی جهت مراقبت از چمن و خاک فواید زیادی دارند. این برگها دارای مواد ارگانیک هستند و به رشد و باروری چمن کمک مینمایند. همچنین دشمن علفهای هرز میباشند و از رشد آنها جلوگیری مینمایند. لذا بهتر است این برگها را در پاییز به خوبی بر روی چمنها پخش نمایید.
مناطق چمنکاری شده به مشکلاتی از قبیل لکههای خالی چمن، پلاسیدگی و پوسیدگی، لکههای قهوهای سطح چمن، تجمع حشرات و آفاتی مانند ساس گندم، بید شبپرواز، کرم صدپا، آب دزدک و حیوانات حفار مثل موش خرما و موش کور دچار می گردند که جهت مقابله با هر آفت یا مشکل باید از روشهای خاص و کمک متخصصین در این زمینه بهره گرفت.