ریشه درختان با سرد شدن هوا در فصل پاییز و زمستان و کاهش طول روز، شروع به تولید هورمون های بازدارنده ی رشد، مانند آبسزیک اسید می کنند. این هورمون باعث کاهش تنفس در گیاه، ریزش برگ، ایجاد خواب در درختان شده و مانع از رشد آنها می شود.
رنگیزه های موجود در برگ به نام فیتوکروم ها با کاهش طول روز دستور ساخت هورمون بازدارنده رشد آبسزیک اسید را می دهند. اواخر زمستان که طول روز افزایش می یابد فیتوکروم ها غیر فعال شده و اگر درختان سرمای کافی را دیده باشند از خواب بیدار می شوند. این درختان معمولا نیاز به یک سرمایی بین 0 تا 7 درجه سانتی گراد دارند تا باعث شکست خواب در آنها شود و جوانه های آن تکامل پیدا کرده و در بهار گل بدهد. در این محدوده دمایی سطح قند های ساده ( گلوکز و فروکتز ) افزایش یافته و این قند ها می تواند در طی مراحل تکامل جوانه مصرف شوند.
اثرات عدم تامین نیاز سرمایی
دماهای بالاتر یا پایین تر نه تنها در شکستن رکود بی تاثیر است بلکه اثرات منفی نیز به همراه دارد.کاهش تولید گرده، کاهش رشد میانگره، به وجود آمدن برگ های غیر طبیعی، ریزش جوانه ها، تاخیر و بی نظمی در گلدهی و برگدهی، تشکیل میوه کم در سال پر محصول، حساس شدن درخت به بیماری ها و تنش های محیطی و … از اثرات ِ عدم ِ تامین نیاز سرمایی است.
نیاز سرمایی انواع درختان
معمولا مراکز تحقیقات استان ها هر سال مجموع ساعاتی که نیاز سرمایی تامین شده است را اعلام می کنند.
به عنوان مثال نیاز سرمایی در درخت بادام حدود 200 ساعت بوده که با یک تنش دمایی کوتاه می بینیم خیلی زود درختان بادام شکوفه می دهند و به گل می روند.نیاز سرمایی سیب 300 تا 1200 ، زردآلو 300 تا 1000 ، هلو 150 تا 1200 ،انار 100 تا 300 ، گردو 400 تا 1500 ، پسته 600 تا 1200 است .ارقام مختلف پسته نیز نیاز سرمایی متفاوتی دارند. به طور مثال ارقام اکبری حدود 1200 ساعت، چروک حدود 1400 ساعت، اوحدی حدود 900 ساعت، فندوقی غفوری حدود 1200 ساعت، کرمان حدود 1000 ساعت، احمد آقایی 700 ساعت، پیترز حدود 900 ساعت و رقم کله قوچی به حدود 600 ساعت سرما نیاز دارند.
تاثیر عوامل مختلف بر نیاز سرمایی
1.نوع جوانه: به صورت کلی جوانه های گل نیاز سرمایی کمتری نسبت به جوانه های رویشی دارند و یا جوانه های انتهایی نیاز سرمایی کمتری نسبت به جوانه های جانبی دارند.
2.طول عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا: به عنوان مثال کشت درختان سیب در ارتفاع کمتر از 1000 متر علاوه بر عدم نیاز سرمایی باعث بروز مشکلات فراوانی در زمینه آفات، بیماری و کاهش کیفیت میوه می شود یا کشت پسته در ارتفاعات کمتر از 700 متر به هیچ عنوان توصیه نمی شود. 3.نور و باران: وجود هوای مه آلود و بارانی باعث تامین نیاز سرمایی و شکستن رکود جوانه ها می شود.
4.تغذیه و آبیاری: کمبود آب و مواد غذایی و مسمومیت ازت و به طور کلی هر درختی که ضعیف باشد رکود آن عمیق تر بوده و به نیاز سرمایی بیشتر نیازمند است.
روش های موثر بر تامین نیاز سرمایی
عدم استفاده از کودهای ازته در آخر تابستان، هرس و سرزنی جهت غلبه بر چیرگی انتهایی. استفاده از سیستم آبیاری بارانی ( میست بروی شاخه ها ) در زمان خواب درختان. همچنین استفاده از ارقامی که نیاز سرمایی کمتری دارند.ترکیبات ِزیادی جهت رفع نیاز سرمایی درختان معرفی و استفاده شده به چند ترکیب که کارآمدتر و دسترسی به آن ها آسان تر می باشد اشاره می شود: 1. پارافین های امولسیرن شونده که در بازار به نام روغن وُلک معرف است که جهت مبارزه با آفات به همراه سموم فسفره مصرف می شود.2. نیترات پتاسیم ، اسید امینه و روغن های گیاهی
روغن ولک
کاربرد روغن ولک و اثر آن در تامین نیاز سرمایی درختان به صورتی است که با مصرف این ترکیب روزنه های تنفسی در گیاه بسته شده و این امر موجب بالا رفتن سوخت و ساز در گیاه می شود. با افزایش سوخت و ساز در گیاه هورمون های بازدارنده ی رشد مانند آبسیزیک اسید که وظیفه ی خواب در گیاه را بر عهده دارند تجزیه شده و باعث بیداری درختان پسته می شود. بنابراین توصیه می شود برای تامین نیاز سرمایی درختان پسته به میزان 30 تا 40 لیتر در هزار لیتر آب از روغن ولک استفاده شود.
نیترات پتاسیم ، اسید آمینه و روغن های گیاهی
این ماده با داشتن دو ماده غذایی جهت شکستن رکود در جوانه گل نیز کارایی بسیار مثبت داشته است و غلظت مصرف این ترکیب ۵ درصد می باشد. همچنین ترکیبات حاوی اسید آمینه پرولین نیز باعث تسریع رشد جوانه و شکستن رکود جوانه ها می شود. روغن های گیاهی امولوسیون شده مانند روغن سویا، آفتاب گردان و کلزا نیز با میانگین غلظت ۵ درصد تاثیر بسیار مثبتی جهت شکستن رکود جوانه ها و تامین نیاز سرمایی دارند و در طبیعت و محیط زیست سازگار تر هستند.