مواد غذایی خاک :
علاوه بر اکسیژن ، کربن و هیدروژن که اجزاء اصلی ساختمان آلی گیاه را تشکیل می دهند ...
و از آب یا هوا جذب گیاه می شوند ، عناصر دیگری نیز در ساختمان سلولی و فعالیتهای فیزیولوژی گیاه شرکت دارند.
عناصر اخیر عمدتاً از خاک جذب می گردند و به دو دسته پر مصرف ( Macronutrients) و عناصر کم مصرف ( Micronutrients) تقسیم می شوند.
عناصر پر مصرف به مقدار زیادی مورد نیاز گیاه بوده و عبارتند از ازت ( N ) ، فسفر ( P)، پتاسیم ( K)، کلسیم( Ca)،منیزیم( Mg) و گوگرد ( S).
عناصر کم مصرف که به مقدار کم مورد نیاز گیاه می باشد عبارتند از : آهن ( Fe) ، منگنز ( Mn)، مولیبدن ( Mo ) ، بر( B ) ، مس ( Cu ) ، روی ( Zn ) و کلر ( Cl). این عناصر هییشه به اندازه کافی و برای حصول حداکثر ممکن رشد گیاه در خاک موجود است ، اما نامحلول بوده و قابل جذب گیاه نیست و بالاخره گاهی غلظت یک عنصر در خاک آنقدر زیاد است که موجب مسمومیت گیاه می گردد.
بعضی عناصر مانند ارسنیک ( As ) ، آلومینیوم ( Al ) ، جیوه ( Hg ) ، سرب ( Pb )، سلنیم ( Se ) ، برلیم ( Be ) ، کادمیم ( Cd ) ، آنتیموان ( Sb ) ، پولونیوم ( Po ) و پلوتونیوم ( Pu ) نه تنها مورد نیاز گیاه نیستند بلکه برای گیاه ، انسان و دام خطرناک و سمی بشمار می روند. عناصر غذایی موجود در خاک از منابع متنوعی منشأ گرفته اند.
عناصر پتاسیم ، فسفر، گوگرد ، کلسیم و منیزیم از هوازدگی و تجزیه کانی های خاک حاصل می شوند. ازت ، فسفر و گوگرد از تجزیه مواد آلی آزاد می گردند. مقداری ازت نیز از طریق تثبیت ازت هوا توسط باکتری ها و تخلیه الکتریکی ابرها بصورت های اکسید دی نیتروژن ( O2N ) و اکسید نیتروژن ( NO ) به خاک اضافه می شوند. عناصر غذایی قابل جذب گیاه بصورت یونهای آزاد در خاک یافت می شوند.
این یونها با مولکولهای منشأ خود در حال تعادل می باشند. کلوئیدهای خاک دارای بار منفی بوده و کاتیونها را جذب می نمایند. جذب کاتیون ها توسط کلوئید ها از سرعت شسته شدن آنها می کاهد . آنیون ها بعلت داشتن بار منفی جذب کلوئیدها نگشته و در معرض شستشو قرار دارند.
در هر حال شسته شدن یونها به میزان آبی که از خاک عبور می نماید بستگی داشته و چنانچه مقدار و زمان عبور آب زیاد باشد ، کاتیونها نیز بتدریج شسته خواهند شد. خاکهای آلی و رسی ظرفیت تبادل کاتیونی زیادی داشته و خطر شسته شدن کاتیون ها در این خاکها کمتر از خاکهای شنی است.
بعضی عناصر نیز مانند پتاسیم در خاک حرکت زیادی نمی نمایند و در خاک سطحی تجمع پیدا می کنند. این عناصر توسط گیاه از اعماق خاک جذب گشته و از طریق بقایای گیاهی به سطح خاک اضافه می گردند. گاهی بقایای گیاهی را بمنظور تسریع برگشت عناصری مانند پتاسیم به خاک آتش می زنند. این عمل باعث نقصان هوموس خاک می شود.
بهتر است مواد غذایی را کود شیمیایی به خاک اضافه نمود و از آتش زدن بقایای گیاهی برای این منظور پرهیز کرد. انتخاب نوع و میزان کود مورد نیاز به شرایط آب و هوایی ناحیه ، بافت و خصوصیات شیمیایی خاک و حتی هدف تولید گیاه مورد کاشت بستگی دارد.
مثلاً برای تولید دانه به کود ازته بیشتری نسبت به تولید علوفه همان گیاه نیاز است. در هر حال تصمیم گیری در خصوص مصرف کودهای شیمیایی مستلزم شناخت صحیحی از نقش عنصر مورد نظر در گیاه و تغییرات آن در خاک می باشد.