موجودات زنده خاک :
خاک حاوی موجودات میکروسکوپی فراوان با نحوه زندگی و خصوصیات رشدی متنوع می باشد.
نوع و تعداد میکروارگانیسم های خاک با شرایط آب و هوایی ناحیه ، بافت و ساختمان خاک ، کیفیت و کمیت ماده آلی خاک و بطور کلی با سرگذشت تاریخی خاک ارتباط مستقیم دارد.
حتی خاک های سطحی اراضی آفتاب سوخته نیز میلیونها میکروارگانیسم را در خود می پرورند. بعضی از میکروارگانیسم های خاک پارازیت اجباری بوده و فقط روی موجودات زنده دیگر زندگی کرده و باعث بروز بیماری در گیاهان ، انسان و دام می شوند. بعضی دیگر ساپروفیت اختیاری می باشند.
یعنی قادر به زندگی پارازیتی و ایجاد بیماری می باشند، ولی معمولاً تا پیدایش و حضور میزبان اصلی بصورت ساپروفیت روی ماده آلی به حیات خود ادامه می دهند . بعضی دیگر از میکروارگانیسم ها ساپروفیت اجباری بوده و صرفاً از مواد آلی تغذیه و محیط رشد گیاه را از طریق تجزیه مواد آلی تغییر می دهند.
گروهی از میکروارگانیسم ها در اکسیداسیون عناصری مثل گوگرد ( جنس Thiobacilis) و ازت ( جنس های Nitrosomonas و Nitrobacter ) دخالت داشته و از طریق رشد ، گیاه را تحت تأثیر قرار می دهند.
بعضی دیگر نیز با تثبیت ازت هوا بطور همزیستی با گیاه ( جنس Rhizobium ) و غیر همزیستی ( جنس های Azospirillum ، Azotobacter ، Clostridium ) به رشد گیاه کمک می کند. رشته های قارچها و جلبکها درلابه لای ذرات خاک نفوذ کرده و با اتصال این ذرات به یکدیگر ساختمان خاک را بهبود می بخشند.
از طرف دیگر فعالیت زیاد قارچ ها باعث تشکیل توده های وسیعی از رشته های قارچی می شود که خاصیت جذب رطوبت خاک را نقصان می دهد.
جلبک ها و گلسنگ ها نیز در تشکیل خاک ، تأمین مواد آلی و ازت خاک اهمیت دارند. انواعی از این موجودات قادرند بروی سنگهای معدنی زندگی کرده و ازت هوا را تثبیت نمایند. از موجودات غیر میکروسکوپی که در تغییر و تبدیل اراضی زراعی اهمیت دارند می توان حشرات ، جوندگان و کرم خاکی را نام برد .
بعضی از حشرات خاکزی آفت ریشه گیاهان بوده و از این طریق به ریشه گیاهان آسیب وارد می سازند. بعضی دیگر از حشرات از مواد آلی خاک تغذیه کرده و قسمتی از انرژی آن را به مصرف تغذیه و رشد خود می رسانند. اما فضولات این حشرات سریعتر به هوموس تبدیل می گردد.
حشرات خاکزی با حرکت خود ایجاد کانالهائی در خاک می کنند. این کانالها از یک طرف به تهویه و نفوذ آب در خاک کمک می کند و از طرف دیگر ممکن است باعث نفوذپذیری مرزهای کرت ها و جویهای آبیاری و در نتیجه تلفات آب گردند.
کرمهای خاکی در خاک های مرطوب و غنی از مواد آلی بخوبی رشد و تکثیر می کنند. این کرم ها بندرت در خاکهای شنی و خشک یافت می شوند.
کرم های خاکی تولید مواد غذایی نمی نمایند ، بلکه از مواد آلی موجود در خاک تغذیه و پس از جذب قسمتی از انرژی آن ، فضولات خود را به اندازه ذرات آن بسیار کوچکتر از مواد آلی مصرف شده بوده و سریعتر بصورت هوموس درمی آید به خاک بر می گرداند.
اهمیت اصلی کرم های خاکی افزایش نفوذپذیری خاک می باشد . کانالهای کوچکی که از حرکت کرمهای خاکی و پوست اندازی آنها بر جای می ماند حرکت آب ، تهویه و رشد ریشه های گیاه را تسهیل می سازند.