تولید بذر ( Seed Production ) :
صنعت بذر با گسترش توان تولید ، افزایش راندمان ، سرعت تولید ارقام جدید و حفظ خلوص ژنتیکی این ارقام ، نقش حیاتی در این انقلاب بر عهده داشت.
گیاهانی که از بذور صدمه دیده فیزیولوژیک تولید می شوند دارای رشد کم بوده و بذوری را که تولید می کنند دارای قدرت حیاتی پایین می باشند.البته استفاده از روشهای نامناسب در برداشت و خشک کردن هم اثر زیادی بر روی قدرت حیاتی بذر داشته که به مرور زمان قدرت جوانه زدن گیاه را نقصان می دهد و باعث تولید انبوه گیاهان ناقص نیز می شود.
این نوع گیاهان ناقص در کشت اصلی به عنوان علف هرز به علت استفاده از مواد غذایی ، و نیز جلوگیری از تابش نور به گیاه اصلی باعث کاهش محصول می گردند.این نوع گیاهان حتی بوسیلة علف کش هم قابل کنترل نمی باشند.اثرات منفی این گونه گیاهان حتی در مقایسه با علفهای هرز بیشتر بوده و درصد کاهش محصول که از طریق وجود این گیاهان در کشت اصلی حاصل می شود بین 20-5 درصد برآورد گردیده است. اثر عوامل مؤثر و صحیح در کشاورزی بخصوص در مورد بذر و نهال قابل ملاحظه است.
قبل از اینکه گیاه از نظر رشد و نمو مورد تأیید قرار گیرد ، مرحله امتحان پیش تکثیری در مدت کوتاه می تواند راه تولید صحیح را زودتر به هدف برساند. از دیگر شرایط پیشرفت در کاربهنژادی بذر ، برنامه ریزی در تولید و تهیه مناسب انواع آن است.انتخاب انواع گیاهان مناسب برای مکانهای مختلف در برنامه ریزی بهنژادی و در سالهای طولانی اهمیت زیادی دارد.این انتخاب مناسب باعث می گردد که در سالهای متمادی حدود 30-5 درصد بر افزایش محصول مؤثر باشد.در واحدهای کشاورزی جدید برخلاف واحدهای قدیمی به تولید دقیق و مناسب بذر از نظر کیفی بیشتر توجه شود .
یکی از مثالهای بارز در این رابطه تولید چغندر قند است.که در روش کاشت صحیح مکانیزه به خاطر جوانه زدن مناسب و یکنواخت نسبت به روش قدیمی مقدار محصول به حداقل رسیده است. اهمیّت اقتصادی دانه و بذر: همانطوریکه می دانیم دانه ها قسمت عمدة رژیم غذایی بشر را تشکیل داده و هنوز هم این نقش خود را حفظ کرده اند.غلات منبع عمدة هیدارتهای کربن و حاوی مقداری پروتئین و سایر عناصر حیاتی می باشند. گلومینوزه ها دومین خانوادة مهم گیاهی می باشند که از این خانواده حبوبات معمولاّ دارای پروتئین بیشتری نسبت به غلات می باشند و پروتئین آنها از نظر وجود اسید آمینه های ضروری ، متعادلتر است.
علاوه بر مصارف غذائی،دانه ها نقشهای دیگری را در رژیم غذایی انسانی ایفا می کنند.بسیاری از دانه ها بطور کامل یا به شکل آسیاب شده جهت ادویه استفاده می شوند.تهیه نوشابه هایی چون قهوه،کوکا وکاکائو نیز از دانه ها استفاده می شود.ماءالشعیر و نوشابه های دیگر از دانه های غلات بدست می آیند.روغنهای خوراکی نیز از دانة ذرت ، سویا ، پنبه ، کلزا ، بادام زمینی ، آفتابگردان ،گلرنگ ،نارگیل، نخل بدست می آیند.دانه ها در تولید دارو و مواد مخدر نیز کاربرد دارند.دانه ها همچنین در تولید صابون ، رنگها ، موادجلادهنده ، لینولئوم ، جواهرات ، تکمة لباس و بسیاری از فراورده های متفرقه مورد استفاده قرار می گیرند.
همچنین از دانه به عنوان بذر در تکثیر جنسی گیاهان استفاده می شود. تکثیر در گیاهان: تکثیر یا ازدیاد نباتات یا plant propagation عبارتست از افزایش در مقدار گیاهان با استفاده از روشهای جنسی sexual و یا غیر جنسیAsexual و هدف اصلی آن علاوه بر افزودن بر تعداد گیاهان نگهداری ساختمان ژنتیک یا ژنوتیپ Genotype یک گیاه بخصوص می باشد. تکثیر جنسی Sexual : شامل ازدیاد بوسیلة بذر در گیاهان گلدار یا ازدیاد بوسیلة هاگ در گیاهان بی گل است.
بذر از رشد سلولی که از تلاقی گامت نر و ماده پدید آمده است تشکیل گردیده و بنابراین گیاهان حاصله دارای ساختمان ژنتیکی جدیدی می باشند و این نوع تکثیر از مزیت صفات ژنتیکی دو والد استفاده می کند.تکثیر بوسیلة بذر معمولاً ارزانتر وآسانتر از سایر روشهاست و بنابراین تا حد امکان مورد استفاده قرار می گیرد اما محدودیتهایی در کاربرد این روش وجود دارد که بیشتر در گیاهان باغی است.مثلاً میوه هائی مانند انگور و پرتغال بی هسته و موز و گیاهان زینتی بخصوص تولید بذر نمی کنند و یا گیاهان حاصل از بذر سیب ، آلو هلو و غیر ژنتیکی شدیدی نشان میدهند و گیاهان با کیفیت بسیار پائین پدید می آورند.
تکثیر غیر جنسیAsexual : تولید یک گیاه کامل از یک یاخته cell ، بافتTissue ،اندامOrgan یا اندامهای یک گیاه مادری که ساختمان ژنتیکی گیاه مادر یا والد در نتایج تکرار می شود.بطور کلی چون هر یاخته گیاهی حاوی کلیه اطلاعات ژنتیکی لازم برای تولید یک گیاه کامل می باشد.بنابرایناز نظر عملی ایجاد یک گیاه کامل حتی از یک سلول امکانپذیراست.وتکثیر غیر جنسی شامل :
1-قلمه زدن catting :که خود شامل قلمه ریشه،ساقه.برگ و قلمه جوانه و برگ می باشد.
2-پیوند زدنGrafting :که خود شامل پیوند جوانه ای،پیوند شاخه و پیوند شاخه قطع نشده از پایه مادری است و هریک انواع مختلفی دارد.
3-تقسیم Division :با استفاده از ساقه رونده،ساقه زیرزمینی یا ریزوم،غده،ریشه گوشتی و یا طوقه و همچنین پاجوش یا تنه جوش ممکن است انجام شود.
4-خوابانیدنLayering :شامل خواباندن ساده،انتهائی،شیاری،مارپیچی،تپه ای و هوائی یا چینی است.
5-جداسازیSeparation :با استفاده از پیاز و یا پیاز توپر ممکن است انجام گیرد. منشأ بذر و بیولوزی آن بذر عبارتست از یک گیاه زنده رشد نکرده که در نتیجه سلسله فعالیت های پیچیده و رشد و نمو بوجود می آید.بدین ترتیب که از نظر فیزیولوژی در کلیه گرده چهار حفره وجود دارد که حاوی تعداد بسیاری سلول میکروسپور(Microspore Cells) یا سلولهای مادری گرده (Mother Cells Pollen ) هستند.
هر یک از سلولهای مادری توسط دو تقسیم متوالی هسته ای به چهار میکروسپور تبدیل می شود.هریک از میکروسپورها ممکن است به یک دانه گرده تبدیل شود.وقتی میکروسپور به دانه گرده تبدیل شود.وقتی میکروسپور به دانه گرده تبدیل می شودکه پوسته آن ضخیم شده و با یک تقسیم سلولی هسته های زایشی و رویشی دانه گرده بوجود آمده باشد.یک گرده در زمان رسیدگی کامل باز شده و دانه های گرده آزاد می شوند.تعداد دانه گرده بسیار زیاد می باشد.مثلاً ممکن است از 20تا50 میلیون دانه گرده توسط گلهای نر گیاه ذرت تولید شود.انتقال دانه گرده را به سطح کلاله،گرده افشانی(Pollination) می گویند.عامل انتقال گرده در گیاهان زراعی متفاوت است.در ذرت دانه گرده توسط باد حمل می شود.
بعضی از گرده ها ممکن است روی کلاله همان گیاه انتقال یابد ولی درصد ببیشتری از گرده های تولید شده به بوته های اطراف انتقال می یابند.اغلب گیاهان علوفه ای خانواده گرامینه،چاودار و چغندر قند توسط گرده هائی که با باد آورده شده اند گرده افشانی می شوند. در بسیاری از گیاهان خانواده بقولات مثل یونجه و شبدر قرمز ،دانه گرده توسط حشرات از گلی به گل دیگر انتقال می یابد.در سویا ،گندم وبسیاری از گیاهان زراعی ،وقتی کیسه گرده باز می شود دانة گرده مستقیماً روی کلاله همان گل قرار می گیرد. کلاله قسمتی از مادگی است که دانه گرده را می پذیرد.
کلاله ممکن است شاخه یا پر مانند باشد و بدینوسیله به راحتی دانة گرده را نگه دارد.در بعضی از گیاهان کلالة ممکن است شیره ا ی چسبنده ترشح نموده و بدین ترتیب دانة گرده به آن بچسبد.دانة گرده روی سطح کلاله رشد نموده و هستة رویشی آن ایجاد لوله ای Pollen tube)) می نماید که از طریق خامه و سوراخ میکروپیل (Mcropyle) به تخمدان وارد می شود.هستة زایشی دانه گرده با یک تقسیم هسته ای ایجاد دو هسته زایشی (Sperm) می نماید. این هسته های زایشی داخل لوله گرده بوده و همزمان با ورود لوله گرده در داخل تخمدان رها می شوند. در داخل هر تخمک یک سلول مادری مگاسپور (Megaspore mother cell) وجود دارد. سلول مادری مگاسپور مانند سلول مادری میکروسپور با دو تقسیم متوالی هسته ای به چهار مگاسپور تبدیل می شود.سه مگاسپور از چهار مگاسپور تولید شده از بین می رود.
مگاسپور باقی مانده که معمولاً از میکروپیل دور است با تقسیمات متوالی هسته ای کیسه جنین (Embryo sac) با هشت هسته تولید می نماید. گامت ماده یا تخم (Egg) و دو هسته دیگر در نزدیک میکروپیل قرار می گیرند.و به آنها هسته های سینرژید (Synergid nuclei) می گویند.سه هسته دیگر که به آنها هسته های آنتی پودال (Antipodals) می گویند در سمت دیگر کیسه جنینی قرار قرار می گیرد. دو هسته باقیمانده در وسط کیسه جنین واقع شده و به آنها هسته های قطبی یا Polar nucli) ) می گویند.
بعد از رها شدن هسته های زایشی دانه گرده در تخمدان ،یکی از هسته ها با تخم ترکیب شده و نطفه(Zygot) را بوجود می آورد.این مرحله را باروری (Fertilization) می نامند. هسته دوم با هسته ای که از ترکیب دو هسته قطبی تشکیل شده است آمیخته می شود.ممکن است دو هسته قطبی و هسته زایشی دوم در یک زمان با هم ترکیب شوند .هسته ای که بدین ترتیب از ترکیب سه هسته بوجود می آید ،هسته اولیه آندوسپرم(Primery Endosperm nucleus) نامیده می شود.ترکیب این هسته و ترکیب تخم با هسته زایشی اول را باروری دوگانه (Double Fertilization) می گویند. با باروری تخم که سبب تشکیل نطفه می شود و تشکیل هسته اولیه آندوسپرم ،بذر بوجود می آید .
بلافاصله نطفه رشد کرده و جنین را به وجود می آورد. در موقع جوانه زدن بذر ،جنین رشد نموده و گیاه جدیدی تولید می کند.هسته اولیه آندوسپرم چندین بار تقسیم می شود.وبدین ترتیب هسته های بیشماری تولید می نماید.با ایجاد دیواره های هسته های تولید شده آندوسپرم بوجود می آید.بافت آندوسپرم محل ذخیره نشاسته،روغن و یا پروتئین مواد ذخیره شده به مصرف جوانه زدن و ریشه اولیه جنین می رسد. در غلات قسمت اعظم بذر از آندوسپرم تشکیل شده است .در بذور سویا ،بادام زمینی و سایر گیاهان خانواده بقولات آندوسپرم جذب جنین شده و مواد غذایی در برگهای اولیه (Cotyledons) ذخیره می شود. پوسته بذر (Seed coat) از رشد سلولهای اطراف تخم بوجود می آید. بنابراین بذر در تک لپه ایها شامل :جنین n 2 ،آندوسپرم n3 ،و پوسته دانه n2 می باشد.
در دو لپه ایها خود شامل :کوتیلدون،برگچه،ساقچه و ریشه چه می باشد.با توجه به اینکه پس از انجام عمل لقاح رشد سریع تخمدان شروع می گردد که پس از تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاص ،تخمدان تبدیل به میوه و تخمک تبدیل به بذر می شودکه به صورت خلاصه به شرح قسمتهای مختلف بذر می پردازیم:
1-جنین یا رویان Embryo عبارتست از گیاه بسیار کوچکی که دارای یک محور اصلی و دو نقطه رویشی در دو طرف است.دریک طرف آن ریشه های اولیه بنام ریشه چه یا Radical ودر طرف دیگر ساقه های اولیه بنام ساقه چه یاPlumule وجود دارد.جنین همچنین دارای یک یا چند برگ نهفته بنام لپه یاcotyledon نیز میباشند.
2-بافت های مواد ذخیره ای : این بافتها ممکن است همان لپه ها،آندوسپرم (درون دانه) و یا پریسپر Perisperm (پیرامون دانه) باشند که آندوسپرم در حین نمو توسط جنین جذب می شود و پریسپرم که از سلولهای اطراف کیسه جنینی حاصل شده تنها در چند تیره از گیاهان مثل خانوادة چغندر و خانواده میخک ها دیده می شود و معمولاً هنگام تشکیل بذر توسط آندوسپرم جذب می شود.
3-پوشش بذر Seed covering : پوشش بذر شامل پوسته بذر (Seed coat) یا(testa) که از پوسته های تخمک نمو می یابد. پوسته دانه معمولاً نازک است مانند لوبیا سبز و بادام زمینی ،که لایه کاغذی را در اطراف بذر تشکیل میدهد.اما پوسته دانه ممکن است ضخیم شده ،سخت یا سنگی شود،مانند فندق برزیلی.
رو پوست پوسته دانة پنبه الیاف پنبه را تولید می کند که آن را به صورت نخ می ریسند. پوشش بذر نقش مهمی در جوانه زدن بذر دارد.بعضی اوقات پوسته بذر دارای ضمائمی مانند بال یا کرک می باشد که توزیع بذر را در طبیعت آسان می سازد. تعریف بذر : بذر(SEED) قسمتی از محصول دانه (غلات، حبوبات،…) ، غده(سیب زمینی) ، ریشه(خارشتر آمریکائی،پیچک،زبان در قفا) ، ریزوم یا ساقه خزنده زیر زمینی(زنبق،مرغ،مهر سلیمان) ، استولون یا ساقه خزنده روزمینی(توت فرنگی) ، بنه(گلایول،زعفران) ، ساقه(قلمه در نیشکر ،مو،…) ، برگ(بگونیا،بنفشه آفریقایی) ، پیاز(پیاز خوراکی) ، پاجوش موز(موز)که در خاک مزروعی می کارند تا جوانه بزند و پایه گیاهی را که باید زراعت تشکیل بدهد بوجود آورد.
بذر یا به شکل دانه است که جنین را در بر دارد یا به شکل غده ،پیاز و ساقه….است که جوانه یا گیاهچه را در بر دارد که وقتی در خاک مناسبی قرار گیرد با استفاده از مواد غذایی که در داخل دانه یا غده و غیره…ذخیره شده است رشد و نمو نموده تبدیل به بوته نموده تبدیل به بوته کامل می شود و زراعت آینده را تشکیل می دهند.بنابراین بذرها یا بوسیلة اعضای تناسلی گیاه تولید شده اند یا قسمتی از اعضاءگیاه می باشند.در صورتیکه بوسیلة اعضای تناسلی گیاه تولید شده باشند یا به حالت میوه خشک هستند مانند گندم و جو و یا بصورت مغز میوه هستند مانند لوبیا،نخود،عدس،یونجه،توتون و... و یا مغز با قسمتی از پوست میوه توأم است مانند بذر اسپرس و یا بصورت میوه مرکب میباشد مانند بذر چغندر قند.
در صورتیکه بذر قسمتی از اعضاء گیاه باشد یا غده زیر زمینی است مانند سیب زمینی و یا بصورت پیاز است مانند پیاز است مانند پیاز خوراکی و یا ریشه توام با طوقه است مانند ریشه چغندر قند زمانیکه برای بذر گیری کاشته می شود و یا بصورت ساقة هوایی است مانند نیشکر. ازدیاد بوسیلة بذر روش عمده ای است که گیاهان در طبیعت توسط آن تولید مثل می کنند. این روش یکی از مؤثرترین ازدیاد گیاهان است که به میزان وسیعی کاربرد دارد و گیاهی که ازبذر تولید می شودSeedling نامیده می شود.
این اصطلاح در باغبانی در تمام زندگی گیاه و در زراعت تنها به دوره بلافاصله پس از جوانه زدن بذر اطلاق می شود. توسعه صنعت بذر: هدف اصلی کلیه برنامه های اصلاحی بوجود آوردن و اریته های بهتر و برتر نسبت به سایر ارقام مورد استفادة قبلی میباشد و از آنجائیکه مقدار بذر اصلاح شده در پایان هر برنامة اصلاحی بسیار کم می باشد و ضمناً این مقدار اندک بذر با صرف وقت تعداد کثیری از متخصصین و هزینة بسیار تهیه گردیده است ضروری است که نحوة تکثیر مواد اصلاح شدة اولیه و همچنین روش نگهداری ان بر اساس استانداردهای بین المللی اقدام نمود و در این راستا در اکثر کشورهای دنیا مراکزی جهت کنترل و گواهی بذور اصلاح شده مشغول فعالیت می باشند که هدف اصلی این مؤسسات حفظ صفات و مشخصات بهتری نسبت به محصولات مشابه خود دارا باشند. پیشرفت صنعت بذر در آمریکای شمالی مرهون عوامل متعددی است:
1-افزایش تعداد ارقام جدید و قابل دسترس
2 -اصلاح قوانین اجرایی و گواهی بذر
3-توسعة تکنولوژی بوجاری و آماده سازی
4-آگاهی بیشتر از کیفیت بذر 5-افزایش دانش تخصصی تولید کننده بذر. لایحه هیچ (Hacth ACT) در سال 1875،جریان پیشرفت صنعت بذر در ایالات متحد آمریکا را سرعت بخشیده ، به موجب این لایحه ،یک شبکه ایستگاههای تحقیقاتی دانشکده های دولتی بود.
برنامه های گواهی بذر بین سالهای 1915 تا 1930،در غالب ایالتها پی ریزی شد،و قسمت اعظم بذور اصلاح شده در دانشکده های کشاورزی ، به عنوان بذر گواهی شده در دسترس قرار گرفتند.در خلال این دوره،بسیاری از زارعین متمایل از خرید بذر از تولید کنندگان مشخص شدند. -از اوایل دهة 1900،در زمینة تکنولوژی بوجاری و تمیز سازی بذر گاههای برداشته شده است.
ماشین هایی طراحی شده اند که قادرند بذور را بخوبی بوجاری کرده و کیفیت آنها را با جدا کردن بذور علفهای هرز ،دانه های سایر گیاهان و مواد خارجی به مقدار بالا ببرند. این ماشین ها ،قدرت جوانه زنی بذور را نیز با حذف بذرهای ضعیف بهبود بخشیده اند.تسهیلات زیادی برای ضد عفونی بذور با مواد شیمیای بوجود آمده است و بسته بندیهای جالب و جذاب ، برای اهداف تجاری در دسترس قرار گرفته اند. - آزمایش کیفیت بذر ، بطور گسترده ای در خدمت زارعین و تولید کنندگان بذر قرار گرفته است.
اینگونه آزمایشها ، یافته های جدیدی در خصوص کیفیت بذر را به کشاورزان و تولید کنندگان بذر ارائه داده و بهبود کیفی بذر را تضمین نموده است. - ارتقاء دانش تخصصی تولید گنندگان بذور رشد صنعت بذر همبستگی نزدیکی داشته اند.دیر زمانی نمی گذرد که تولید بذر از شکل یک فراورده جنبی تولید غلات و علوفه خارج شده و به صنعتی عظیم بدل گشته است .صنعتی که با گسترة وسیع تولید و مصرف بذر را در برگرفت.و زنجیرة بازرگانی بازار بذر را به فراسوی مناطق جغرافیایی دنیا کشانید.ذخائر جدید بذر،به منظور تکثیر به مناطق تولید بذر ارسال می شود.
بخشی از بذور تجاری ،برای تولید علوفه یا چمن به مناطق سازگار برگردانده می شوند.به همین لحاظ تولید بذر در خارج از مناطق مصرف سهم زیادی در ارتقای دانش فنی تولید کنندگان بذر و کمک به رشد صنعت بذر بر عهده داشته است. مقدمات تهیة بذر گواهی شده در ایران و توزیع بذر مرغوب بین کشاورزان به مقدار زیاد از سال 1330(1951میلادی) شروع شده است.در سال مذکور وزارت کشاورزی با تهیه و توزیع واریته های اصلاح شدة گندم ریحانی ، شاه پسند ، ایتالیایی و جو رقم«کالیفرنی»اقدام نمود. بذور مادری ارقام مذکور در مؤسسات اصلاح بذر کرج و ورامین تهیه و مراحل اولیه ازدیاد نیز در املاک استیجاری کرج و ورامین انجام و پس از ازدیاد اولیه از روی اصول تعویض بذر، بذور مذکور را با گندمهای نامرغوب محلی در شهرستانها و بخش های کشاورزی تعویض نموده و گندمهای محلی را به ادارة غلات محل فروخته و اعتبار ضرر و زیان حاصل از تعویض بذر را دولت تأمین نمود.
این روش از سال 1330تا1336 ادامه داشت و در این مدت حدود 2000 تن گندم و جو در نقاط مختلف کشور با گندمهای بومی تعویض و نتیجة رضایت بخشی حاصل گردید. در سال 1335 وزارت کشاورزی تصمیم گرفت بذر گواهی شده را به مقدار زیاد بین کشاورزان توزیع نمایند و در همان سال فکر تأسیس ادارة تهیة بذر گواهی شده برای اولین بار بوجود آمد.به دنبال این تصمیم چند نفر از کارشناسان وزارت کشاورزی به منظور تکمیل معلومات در رشتة اصلاح بذر غلات ، پنبه ، سبزی و سیفی ، چغندر قند و تهیة بذر گواهی شدة این محصولات به خارج از کشور اعزام شدند. در سال 1338 با تأسیس مؤسسة اصلاح و تهیة نهال و بذر مسؤلیت تهیه و توزیع بذور محصولات مهم کشاورزی و همچنین تولید نهالهای اصلاح شده و گواهی شده و در اختیار کشاورزان قرار می دهد.
همچنین در سال 1314 بنگاه اصلاح و تهیة بذر چغندر قند تأسیس شد که بذر مادری را تولید می نمود. تولید بذر در مناطق مصرف: تولید بذر بسیاری از گیاهان زراعی در همان مناطق کاشت اقتصادی آنها صورت می گیرد.به عنوان یک قاعدة کلی وقتی که در منطقة مصرف می توان به اندازة کافی بذر با کیفیت بالا تولید کرد بهتر است این کار را انجام داد .معمولاً عملکرد ارقام گیاهان زراعی در مناطقی که با آن سازگاری دارند بیشتر است.
در ضمن،تحت این شرایط هزینه های بازاریابی و حمل ونقل در روند تولید تا مصرف به حداقل می رسد.این امر بخصوص در مورد بذور غلات ، سویا و گیاهان خاص دیگری که دانه های درشتی داشته و نسبت به بقولات و غلات دانه ریز ، بذر بیشتری برای کشت آنها لازم است ، اهمیت بیشتری پیدا می کند.به جز غلات و بقولات دانه ریز ،بعضی از گیاهان خاص ، بذر اغلب گیاهان زراعی در منطقة سازگار و مورد مصرف تولید می شوند. تولید بذر در خارج از مناطق مصرف: بخش اعظم بذور مصرفی شامل بذور اغلب غلات و بقولات ، تعداد زیادی از سبزیجات و گیاهان زینتی در خارج از مناطق اصلی مصرف تولید می شوند.
که این روش شامل مزایا و معایبی می باشد که از جمله مزایای آن وجود آب و هوای خشک در زمان برداشت و بارندگی و آبیاری در طول فصل رویش در این مناطق نسبت به مناطقی است که فصل برداشت همراه است با بارندگی و رطوبت و یا کمبود آب آبیاری و بارندگی در طول فصل رویش.یکی از مزیتهای طبیعی تولید بقولات ، فراوانی نسبتأ زیاد حشرات گرده افشان است .بهترین موفقیت زمانی حاصل می شود که بهره وری از کندوهای زنبورهای بومی و انواعی از وحشی آنها امکانپذیر باشد. هوای خشک در دوران گلدهی و فراوانی حشرات گرده افشان ، غالبآ گرده افشانی و بذر دهی خوب را تضمین می نماید .
همچنین هوای گرم و خشک تابستان و رعایت شدید مقررات بهداشت تولید بذر، بروز بیماریهای باکتریای ، قارچی و ویروسی که در نواحی گرم ومرطوب شایع است و خسارت زیادی را به بار می آورد را کنترل می نماید. هزینه های حمل و نقل و بازاریابی از معایب اصلی تولید بذر در خارج از مناطق مصرف آن می باشد.لیکن این هزینه ها در مقایسه با عواید کسب شده ناچیز می باشند. شاید بزرگترین خطربالقوة تولید بذر ، در خارج از مناطق اصلی سازگاری این گیاهان ، احتمال اختلاط ژنتیکی ارقام باشد که در اثر تنشهای محیطی (مانند طول روز ، دما ، نوع خاک)که گیاهان در خلال دوران تولید بذر با آن مواجهند ، بوجود می آیند.
پتانسیل تغییر ترکیب ریختة وراثتی ( Germplasm) خصوصآ در گیاهان علوفه ای دگرگش بحرانی است ، تنش های محیطی در مناطق تولید بذر ممکن است عدم توانایی در زنده ماندن و تولید بذر کافی در تک بوته های یک جمعیت گیاهی را باعث شوند.در نتیجه ریخته وراثتی نیز با تقسیم و کاهش جمعیت ، عکس العمل نشان می دهد ، به این ترتیب ، یک تغییر تدریجی در ریختة وراثتی بوجود می آید که ممکن است خصوصیات و اریته را عوض کند. طبقات مختلف بذر: هدف اصلی گواهی بذر حفظ صفات ژنتیکی و خلوص بذر رقم های اصلاح شده محصولهایی است که مشخصات بهتری نسبت به محصولهای مشابه خود دارند.بنابراین الگوی کلی گواهی بذر از اصلاح یک واریتة جدید تا امکان بهره برداری اقتصادی از آن توسط کشاورز بر اساس قوانین CSGA می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
1-بذر اولیه یا بذ ر اصلاح گر (Breeder Seed ) یا ( Nucleus ) بذر اولیه به بذر و سایر اندامهای رویشی گیاه اطلاق می شود که زیر نظر مستقیم بهنژادگر و با نظارت متخصصین اصلاح نباتات تولید می شود.دارای برچسب سفید رنگ بوده و مقدار آن بسیار ناچیز است و برای تولید بذر پایه مورد استفاده قرار می گیرد.در بعضی از مواقع نگهداری و ذخیرة بذر اولیه چندان آسان نمی باشد مانند تهیه بذر هیبرید اولیه. زیرا در صورت احتیاج مجدد به بذر اولیه بایستی لینه های خالصی که در تهیه بذر هیبرید بکار برده می شوند کشت گردیده و بذر هیبرید اولیه تهیه شود.
2-بذر پایه یا سوپر الیت( Foundation Seed ) یا (Super Elite ) اولین بذری است که از کشت بذر اولیه تولید می گردد.این بذر زیر نظر اصلاح کننده یا مؤسسه مربوط ازدیاد می شود و مزرعة ازدیادی به مساحت 2یا 3 هکتار است.کشت بذر پایه ممکن است چندین بار تکرار شود بدین معنی که از بذر پایه دوباره تولید گردد. بذر پایه دارای برچسب کارت سفید رنگ است. مقدار آن کم است و برای تولید بذر ثبت شده بکار می رود.
3-بذر ثبت شده یا مادری (Registered Seed) یا(EGIT) بذری است که از تکثیر بذر پایه بدست می آید. این بذر با نظارت کارشناسان بذر تولید می شود.بذر ثبت شده ممکن است چندین بار تهیه شود. بدین معنی که از بذر ثبت شده دوباره بذر ثبت شده تهیه گردد. هدف از این مرحله افزایش مقدار بذر قبل از تولید بذر گواهی شده می باشد.بذر ثبت شده به عنوان بذر تجاری در نظر گرفته نمی شود.بعضی از مؤسسات تهیه بذر گواهی شده مرحله تهیه بذر ثبت شده را حذف می نمایند. این بذر را برچسب یا کارت ارغوانی رنگ مشخص می کنند.
4-بذر گواهی شده(Cerified seed): بذر گواهی شده در حقیقت نتایج بذر پایه و یا بذر ثبت شده است.و آخرین محصول برنامة گواهی بذر می باشد و در سطح وسیعی انجام وی گیرد و معمولاً به عهدة مؤسسات مربوط و یا کشاورزان خبره محول می شود. بذر گواهی شده بایستی دارای خصوصیاتی باشد که توسط مؤسسات گواهی کننده بذر تعیین شده است. این بذر دارای برچسب یا کارت آبی رنگ است و به بذر و دقه آبی معروف می باشد. به مقدار فراوان و برای تولید انبوه محصولات زراعی قابل دسترس می باشد.
مراحل تولید بذر در ایران : از میان طبقات بذر ، بذر پرورده یک تا سه معمولاً در ایستگاههای تحقیقاتی و مستقیماً زیرنظر محققان و کارشناسان و بسته به مقدار بذر مادری که در هر منطقه مورد نیاز می باشد.تهیه می شود. برای تولید بذر مادری ، الیت و بذر گواهی شده و بذر مرغوب با انعقاد قرارداد از امکانات کشاورزان و بخش خصوصی استفاده می شود بنابراین در اصلاح نباتات معمولاً برای تولید بذور ، آنها را به شرح زیر طبقه بندی می کنند: طبقات مختلف بذر در ایران:
1-بذر پرورده یک یا Breeder1 یا بذر نوکلئوس
Nueleus 2-بذر پرورده دو یا Breeder2 یا بذر مادر
3-بذر پرورده سه یاBreeder3 یا سوپرالیت
Superelite 4-بذر اصیل یا مادری .Registeres یا الیت
Elite 5-بذر گواهی شده
Certified Seed 6-بذر مرغوب یا بذر تجارتی Commerical Seed «تولید یک واریته جدید» برای تولید یک واریته جدید راهی که معمولاً طی می شود از این قرار است که پس از تولید یک لاین ارزشمند در صورتیکه بتواند از طریق کشت حداقل به مدت سه نسل خصوصیات خود را حفظ نماید باید از مراحل زیر بگذرد:
1-از طرف تولید کننده تقاضا شود تا برای حفاظت قانونی از واریته و ثبت آن در لیست رسمی واریته ها اقدام گردد.
2-بایستی آزمایشاتی از طرف مؤسسات دولتی و در مناطق مختلف به عمل آید تا جدید بودن واریته ، قابل تفکیک بودن آن از واریته های دیگر ، خلوص و تثبیت صفات آن طی 2تا 3سال مشخص گردد.و داشتن شرایط اعطاء اجازه حفاظت قانونی از واریته مسلم گردد تا بالاخره اجازة بهره برداری از آن و در نتیجه تکثیر بذر اصلاح کننده داده شود.
3-همزمان با آزمایشات فوق لازم است آزمایشات مربوط با دارا بودن ارزش زراعی نیز طی 3 سال و در چندین منطقه صورت پذیرد.
همچنین لازم است از طریق کشت ، نگاهداشتن و حفظ استاندارد آن موجودیت ، خلوص و ثابت بودن صفات آن مورد تأیید قرار گیرد.
4-همه ساله باید نمونه هایی از بذر واریته های مورد نظر به منظور آزمایشات مربوط به مؤسسات دولتی ارسال گردد. 5-طبقات مختلف بذر مثل بذر اصلاح گر و بذر پایه و غیره... مرتباً تکثیر گردد تا اجازة حفاظت قانونی صادر شود و پس از آن بذر قابل ارائه به بازار مصرف خواهد بود. «ثبت واریته جدید» برای آنکه یک واریته جدید در سازمانهای زیربط دولتی به ثبت برسد بایستی شرایط زیر را داشته باشد:
1-واریته باید جدید باشد بدین معنی که از نظر خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی از واریته های موجود کاملاً قابل تفکیک و تشخیص باشد.
2-به اندازة کافی یکنواخت باشد یعنی در واریته تفرق صفات مشاهده نشود.البته در این مورد خودگش بودن، دگرگش بودن،گرده افشانی آزاد و یا هیبرید بودن واریته مورد توجه قرار گیرد.
3-واریته باید تثبیت شده باشد یعنی خصوصیات آن طی نسلهای متوالی تغییر ننموده و ثابت باقی بماند.
4-واریته باید دارای نام مشخص و قابل ثبتی بوده و با نامهای واریته های دیگر غیر قابل اشتباه باشد.کلیه موارد فوق در بررسی های چند ساله توسط سازمانهای زیربط دولتی کنترل می گردد. و در صورت تحقق شرایط فوق به واریته حق حفاظت قانونی اعطاء می گردد.و بدین ترتیب اصلاح گر به عنوان یک مخترع تلقی شده و واریته ایجاد شده توسط او به عنوان یک اختراع ، به ثبت می رسد.و حقوق بهره برداری از واریته برای مدت معینی (مثلاً برای غلات 25سال)به اصلاح گر تعلق می یابد.
یکی از شرایط ورود نام واریتة جدید در لیست واریته های ثبت شده داشتن ارزش زراعی می باشد بدین معنی که کشت یا مصرف واریته های جدید باید نسبت به واریته های موجود نوعی برتری داشته باشد و بدین ترتیب عملاً پس از بررسیهای چندین ساله توسط مؤسسات ثبت و گواهی بذر اجازة تکثیر بذر به واریته داده می شود و بهره برداری از واریته مجاز شناخته می گردد.هر اصلاحگری قانوناً موظف است که واریته هایی را که به نام او به ثبت رسیده همیشه به صورت استاندارد حفظ نماید.
این امر می تواند توسط مقامات زیربط کنترل گردد. همچنین اصلاح گر موظف است هر ساله نمونه ای از واریته های خود را جهت کنترل ، ثابت بودن صفات واریته و یکنواختی آن به مؤسسات کنترل کنندة دولتی ارسال نماید . قانون حفاظت از واریته ها اجازة انحصار استفاده از واریته را به شخص یا مؤسسه تولید کنندة آن تضمین می نماید .بدین ترتیب که بدون اجازه از صاحب واریته بذر هیچ واریته ای را نمی توان تکثیر و به بازار مصرف ارائه نمود. البته در موارد خاص می تواند یک مؤسسة تکثیر بذر در قبال پرداخت مبلغی به عنوان حق امتیاز به صاحب واریته اجازة تکثیر بذر واریتة جدید را دریافت نماید. بدین ترتیب یک واریته می تواند سریعاً تکثیر و در منطقه وسیعی توزیع گردد.
همچنین هر یک از کشورهای اعضاء عضو سازمان بین المللی حفاظت از اصلاح گران نباتات نیز می توانند درخواست حفاظت از واریته های خود را بنمایند .معمولاً حفاظت از یک واریته 20 سال و درگیاهانی مانند سیب زمینی و درختان میوه 25 سال است و پس از آن حق امتیاز صاحب واریته باطل شده و هرکس می تواند بذر آن واریته را به بازار مصرف عرضه نماید.بدون اینکه به صاحب آن حق امتیازی بپردازد.البته حق قانونی حفاظت از واریته در هر زمانی می تواند از واریته سلب گردد و آن موقعی است که شرایط اعطاء آن ( جدید بودن ، یکنواخت بودن ، تثبیت شده بودن صفات واریته ) دیگر صدق ننماید. مراحل تولید بذر گواهی شده در ایران: از طبقات بذری که اصلاح گردید ، بذور پروردة یک تا سه معمولاً در ایستگاههای تحقیقاتی و مستقیماً زیر نظر محققین و کارشناسان وا بسته به مقداری که بذر مادری در هر منطقه مورد نیازمی باشد تهیه می گردد ، ولی برای تولید بذر مادری ، الیت و بذر گواهی شده و بذر مرغوب بعلت نداشتن امکانات و عدم وجود وسایل و زمین کافی در ایستگاههای تحقیقاتی ، بناچار از کشاورزان و بخش خصوصی با انعقاد قرار داد استفاده می شود.نحوه انجام کار و تولید بذور توسط کشاورزان و بخش خصوصی بشرح زیر می باشد:
1-انتخاب پیمانکار : برای اینکه پیمانکاری که انتخاب می گردد واجد شرایط لازم برای تکثیر بذر باشد بعد از انعقاد قرداد تکثیر بذر بوسیله کارشناسان مربوط وسائل، امکانات ، زمین و تجهیزات داوطلبین مورد بازدید قرار گرفته و آنهایی که صلاحیت آنها مورد تأئید قرار گیرد جهت عقد قرارداد تکثیر بذر انتخاب می گردند.
2-انعقاد قرارداد: پس از اینکه بوسیله کارشناسان پیمانکار انتخاب گردید قرارداد لازم بین پیمانکار و دستگاه تکثیر کننده که معمولاً ادارات کشاورزی هر منطقه می باشد منعقد می گردد.قرار داد معمولاً در سه نسخه تنظیم می گردد که یک نسخه آن تحویل پیمانکار شده ، نسخه دوم در اداره کشاورزی محل باقیمانده و نسخه سوم به مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر ارسال می گردد.بموجب این قرار داد پیمانکار موظف است که کلیه مقررات و ضوابط مندرج در متن قرارداد را رعایت نماید.در صورتیکه قرارداد بطور کامل اجرا شده و بذور تهیه شده از طریق ادارات کشاورزی خریداری خواهد شد.
3-توزیع بذر اولیه (مادری): قبل از سپری شدن فصل کاشت بذر مناسب به پیمانکار طرف قرارداد تحویل می گردد و به منظور جلوگیری از اختلاط ارقام سعی می شود به هر پیمانکار بیشتر از یک رقم بذر داده نشود .
4-کنترل در موقع کاشت: در موقع کاشت بذر نیز،کارشناسان مربوط در محل حضور یافته و در مورد انتخاب زمین از نظر نوع محصول سال قبل ، تمیز نمودن ماشینهای بذر کاری قبل از کاشت ، رعایت فاصله مزرعه از سایر مزارع نظارت کامل نموده و همچنین برای نحوه کود پاشی ، آبیاری ، وجین و غیره آموزش لازم را به پیمانکار میدهند تا کشت ارقام برابر با ضوابط تعیین شده صورت گیرد.
5-کنترل مزارع قبل از برداشت: بسته به نوع محصول مزارع پیمانکاران تکثیر بذر دو تا سه مرتبه بوسیله کارشناسان مورد بازدید و کنترل قرار می گیرد و برای اینکه پیمانکاران از مشکلات و نواقص کار آگاهی داشته باشند ، قبلاً زمان بازدید و کنترل به پیمانکار اطلاع داده می شود تا خود یا نماینده او جهت کسب اطلاعات لازم در محل حضور یابد.شرایط نامناسب مزرعه از قبیل وجود علفهای هرز و عدم یکنواختی و رشد کامل و وجود امراض و یا خسارت حشرات و آفات موجبات حذف مزرعه را فراهم و باعث می شود که در گواهی مزرعه قید گردد که مزرعه مورد گواهی قرار نگرفته است.
روش کنترل مزرعه بدین ترتیب است که پس از مشخص نمودن حدود مزرعه با گردش در اطراف مزرعه وضع کلی زراعت را از لحاظ وجود علفهای هرز و آفات بررسی نموده و قابل ارزشیابی بودن یا نبودن آن تعیین می شود. در فرمهای گزارش مزرعه تعداد بوته های سایر ارقام و محصولات دیگر و علفهای هرز ، در هر 25متر مربع یادداشت می شود.(برای یک مزرعه 10 هکتاری 10 شمارش در 25متر مربع انجام می شود).
همچنین سایر عوامل از قبیل خسارت آفات و بیماریها و یکنواختی و خوابیدگی مزرعه یادداشت برداری می گردد. برای تعیین درصد سایر ارقام و تخمین محصول در هکتار لازم است مثلاً در هر مزرعة گندم بطور تصادفی در پنج نقطه از مزرعه خوشه های موجود در یک متر مربع را شمارش و یادداشت نمود. پس از بازدید عوامل یادداشت شده در هر نوبت را جمع بندی و معدل گیری نموده و معدل را در 400 ضرب نموده تا در یک هکتار مشخص شود.
در صورتیکه نتیجه با استانداردها مطابقت داشت برای آن مزرعه گواهی صادر و در غیر اینصورت مزرعه حذف می گردد. معمولاً بازدید از مزرعه زمانی انجام می شود که بتوان نمو ، رشد گیاه را بخوبی ارزیابی نمود و همچنین برآوردهای معینی برای عملکرد انجام داد.که این زمان معمولاً 2تا3 هفته قبل از برداشت محصول می باشد.در بازدیدها در درجه اول خلوص ، سلامت و میزان آلودگی واریته به علفهای هرز و سایر خصوصیات تعیین کننده ارزش بذور مورد توجه قرار می گیرد و بعلاوه رعایت نکات زیر الزامی است:
1-تولید کننده فقط باید از بذر پایه (مادری) یا بذر گواهی شده که تحویل شده برای کشت استفاده کرده و فقط یک واریته از همان نبات در مزرعه کشت شده باشد.
2-مزرعه تولید نباید قبلاً توسط واریته های همان نبات کشت شده باشد و مزرعه عاری از علفهای سمی باشد.
3-فاصله بین مزرعه تولیدی و مزارعی که از سایر واریته های همان نبات کشت شده اند بایستی رعایت شود این فاصله بسته به نوع نبات و شرایط محیط فرق می کند. همچنین در بازدیدها باید رعایت نکات زیر به پیمانکار گوشزد و در انجام آن پیگیری لازم بعمل آید:
الف) از بین بردن علفهای سمی در بین مزرعه تولیدی.
ب)حذف بوته هایی که سبب غیریکنواختی مزرعه می شوند.
ج)رعایت فاصله لازم بین مزارع
د)انجام عملیات زراعی با دقت لازم بازرسی ها در مراحل مختلف از قبیل:درو ، بوجاری ، انبار کردن و بسته بندی نیز ممکن است انجام شود.
6-نمونه برداری: در مزارعی که پس از بازدید کارشناسان مورد تأیید قرار گرفته و با استانداردهای مصوبه مطابقت داشته است از محصول آنها نمونه برداری می شود.روشهای نمونه برداری در شرایط مختلف توسط ISTA وAOSA تهیه شده ، این قوانین برای نمونه برداری با نمونه برداریهای مکانیکی یافته های نمونه برداری یا با دست و یا توسط ظرفهای مخصوص وضع گردیده است. زمانیکه حجم بذر کم و توده بذر خوب بهم خورده باشد می توان از میان آن یک مشت پر از بذر برداشت ولی در توده های بزرگ بذر نمی توان از همه جای توده با دست نمونه برداری نمود در حالیکه بافته نمونه برداری می توان به راحتی تا 183 سانتیمتر از عمق توده نمونه برداری کرد.
معمولاً برای بذور کوچکتر از گندم مقدار هر پارتی را 10000 کیلوگرم و برای گندم و بذور درشت تر از آن 20000 کیلو گرم در نظر گرفته پس از شماره گذاری پارتی ها به ترتیب زیر از آنها نمونه برداری می شود: الف) از مقدار بذر تا500کیلوگرم حداقل 5 نمونه ب) از مقدار 501 کیلوگرم تا 300 کیلوگرم برای هر 300 کیلوگرم یک نمونه اولیه ولی هیچ وقت نباید از پنج نمونه اولیه کمتر باشد. ج) از مقدار 3000 کیلوگرم تا 20000 کیلوگرم برای هر 500 کیلوگرم یک نمونه اولیه ولی هیچ وقت نباید از 10 نمونه اولیه کمتر باشد.
در صورتیکه بذور داخل ظرف یا قوطی باشند نمونه برداری به شرح زیر خواهد بود: الف)تا تعداد 5 ظرف از هر ظرف و حداقل 5 نمونه اولیه. ب)از تعداد 5 تا 30 ظرف از هر 3 ظرف یک نمونه اولیه ولی هیچوقت نباید از 5 نمونه اولیه کمتر باشد. ج)از تعداد 31 ظرف به بالا از هر 5 ظرف یک نمونه اولیه ولی هیچوقت نباید از 10 نمونه اولیه کمتر باشد. نمونه های اولیه که از داخل ظروف ،کیسه گونی یا توده بذر برداشته شده در یک سطح صاف ریخته و پس از مخلوط کردن و بهم زدن 3 نمونه اصلی تهیه و پس از نوشتن اطلاعات لازم از قبیل: نوع بذر ، رقم ، محل تولید ، نام پیمانکار ، مقدار پارتی بذر ، تاریخ و امضاء روی اتیکت ، آنرا روی کیسه های محتوی بذر پلمپ نموده یک نمونه به پیمانکار نمونه دوم به آزمایشگاه تجزیه بذر در محل و نمونه سوم به آزمایشگاه مرکزی در کرج ارسال می شود.
اندازه و وزن نمونه های اصلی برای محصولات مختلف نباید از مقادیر تعیین شده برای هر محصول کمتر باشد.مثلاً گندم و جو و باقلا و انواع لوبیا و پنبه و ذرت و نخود سویا و آفتابگردان gr1000 می باشد. مراحل گواهی بذر: در اکثر کشورهای خارجی برای تولید بذر گواهی شده دقت می شودکه بذر پایه بطور مصلوب کاشته شده و شجره نامه ای بر اساس مفاهیم گواهی بذر بوجود آید.با توجه به اینکه بذر گواهی شده از کاشت و تکثیر بذر ثبت شده بدست می آید ولی گاهی هم از بذر پایه یا بذر اصلاح شده بدست می آید. برای گواهی کردن بذر ، درخواستی به بنگاه یا سازمان مسئول بذر ارسال می شود که در آن طبقه بذر مورد نظربرای گواهی باید ذکر شود و برچسب رسمی نشاندهندة طبقه نیز ضمیمه گردد.پس از آن مراحل زیر باید دنبال گردد:
1-بازرسی از مزرعه: تمام مزارع مورد کشت بازرسی شده و بخصوص زمانیکه بتوان علفهای هرز و واریته های بیگانه را به راحتی تشخیص و جدا نمود اهمیت زیادتری دارد و معمولاً بازرسی ها از چند هفته پس از بذر کاری شروع می شود.البته زمان بازرسی در محصولات مختلف متفاوت است. مثلاّ در غلات دانه ریز بازرسی زمانی انجام می شود که پوشش بذر تغییر رنگ داده و در مرحله خمیری یا سخت شدن باشند تا رقمهای بیگانه بهترقابل تشخیص باشند.
2-برداشت: در بذر گواهی شده همه برداشت مانند برداشت در سایر محصولات معمولی است ولی در مقدار رطوبت بذر ،خالص بودن ، وارد شدن خسارت مکانیکی به بذر ، دقت بیشتری بعمل آید زیرا بذری که با رطوبت بیشتر برداشت می شود کیفیت خود را در انبار از دست می دهد و بذر های خیلی خشک نیز ممکن است دچار خسارت مکانیکی گردند و پیش از برداشت ، پاک کردن ماشین های برداشت و وسایل حمل و نقل اهمیت زیادی دارد تا بذرها آلوده نشده و خلوص بذر دچار اشکال نگردد.
3-آماده سازی بذر: بذرها پیش از دریافت درجه خلوص بر اساس استاندارد بذر ، باید بطور کامل بوجاری و تمییزشده و بذور علفهای بذر ، سایر محصولات زراعی ،کاه و کش و سایر مواد خارجی از آن جدا گردند.بوجاری بذر نیز باید با دقت انجام شده و به گونه ای باشد که بذر در معرض خسارت مکانیکی قرار نگیرد.
4-نمونه برداری : پس از بوجاری و طی آخرین مراحل آماده سازی بایستی نمونه هایی برای آزمایش کیفی بذر و تجزیه در آزمایشگاه جهت گواهی بذر تهیه شود که اینکار با استفاده از ادوات اتوماتیک و یا بطریقه متدوال یعنی تهیه نمونه با دست از کیسه ها یا توده های بذر و توسط مأمورین رسمی گواهی بذر انجام می گردد.تهیه نمونه باید با دقت کافی انجام گیرد تا نمونه نماینده و نشاندهنده کل توده بذر تولید باشد در صورتیکه بذر با قارچکش ضدعفونی می شود نمونه نیز از بذر ضدعفونی شده تهیه گردد.
5-تجزیه بذر: گواهی نمودن نمونه یک بذر بوجاری شده مستلزم گذراندن آزمایشهای خلوص ، جوانه زنی، تعیین مقدار بذر علفهای بذر سمج و گاهی آزمونهای بهداشت گیاهی توسط کارشناسان مربوطه و در آزمایشگاههای تجزیه بذر است که این آزمونها توسط سازمانی انجام می شود با هدف تعیین کیفیت توده بذر برای گواهی است.
6-برچسب زنی بذر: پس از آنکه بذر از تمام آزمایشها عبور نموده و با ضعف و مشکلی روبرونشود ، مورد گواهی قرار گرفته و برجسب زده می شود.تعدادی از سازمانهای گواهی بذر دارای روش تک برچسب می باشند که در آن اطلاعات کامل از قبیل:خلوص ، جوانه زنی و غیره… قید شده است ولی بیشتر سازمانهای گواهی بذر دارای سیستم دو برچسب می باشندیعنی برگة گواهی بذر با برگة مشخصات بذر از همه متمایز می باشند.صرفنظر از سیستم مورد استفاده برچسب ها باید به طریقی نصب گردند که کاملاً در معرض دید بوده و امکان باز کردن کیسه یا بسته بذر بدون پاره کردن یا صدمه دیدن برچسب نباشد.اینکار به سادگی با دوخت برچسب در داخل کیسه و در زیر سر کیسه از طریق پرس برچسب با لفاف فلزی امکان پذیر می باشد.
7-بازاریابی: بازاریابی بذر گواهی شده به عهدة تولیدکنندة بذر است ولی گاهی شدت سازمان گواهی کنندة بذر عاملی برای جلب مشتری است.و بعضی از سازمانهای گواهی بذر نیز برنامه های اصلاع رسانی برای جلوه گر کردن ویژگیهای بذر گواهی شده خود ترتیب می دهند.بسیاری از تولید کنندگان هم خود را درگیر مشکلات بازاریابی یا ارتباط با دلالان بذر نمی کنند.پیمانکار پرداخت تمام هزینه های مربوط به بوجاری ، کیسه کردن،گواهی و برچسب زدن بذر را بعهده می گیرد. یعنی تولید کننده فقط بذر را می کارد،برداشت می کند و تحویل پیمانکار می دهد.