اجزاء تشکیل دهنده خاک :
خاک مخلوطی از مواد معدنی ، مواد آلی ، آب ، هوا و موجودات زنده می باشد.
اجزاء معدنی خاک :
اجزاء معدنی خاک از ذراتی با قطر کمتر از 2 میلیمتر تشکیل گردیده اند. هرچه مقدار ذرات درشتر از 2 میلیمتر شامل سنگریزه ، خرده سنگ ، سنگ و تخته سنگ در خاک زیادتر باشد ، کیفیت خاک نامطلوبتر خواهد بود.
هرگاه مقدار ذرات درشت در حدی باشد که موجب اختلال در فعالیتهای زراعی گردد، آن خاک جزء خاک های زراعی شمرده نمی شود. البته مفهوم ایجاد اختلال نسبی است. ذرات معدنی خاک را بر اساس اندازه تقسیم بندی می نمایند :
1)رس : ذراتی از خاک را رس ( Clay) گویند که ابعاد آنها از 002/0 میلیمتر کمتر باشد.سطح رس به علت کوچکی ذرات آن بسیار زیاد و در نتیجه قدرت جذب سطحی و پتانسیل ماتریک این ذرات برای آب زیاد است.
ذرات رس دارای بار الکتریکی منفی می باشند و سهم مهمی در ظریفیت تبادل کاتیونی ( CEC) خاک دارند. رس در چسبندگی ذرات خاک به همدیگر اهمیت داشته و ثبات ساختمانی خاک را باعث می گردد. خاکهایی را که بیش از 25درصد رس داشته باشند در اثر رطوبت چسبنده می شوند.
خاکهائی که رس زیادی داشته باشند ، مقاومت زیادی در برابر تغییر شکل نشان داده و کار در آنها به نیروی زیادی نیاز دارد. بهمین جهت زارعین این خاکها را سنگین می نامند. خاک های رسی نفوذپذیری کمی دربرابر آب و هوا دارند زیرا خلل و فرج موجود در خاکهای رسی بسیار باریک می باشند ، ولی کل حجم خلل و فرج آنها زیاد است.
خاک های رسی در اثر خشک شدن انقباض و در اثر مرطوب شدن انبساط زیادی پیدا می کنند. انبساط خاکهای رسی موجب بسته شدن مجاری گشته و نفوذ آب و هوا را مشکل تر می سازد و انقباض آنها موجب ترک خوردن خاک می گردد.
2)سیلت : ذراتی از خاک را سیلت ( Silt) گویند که قطر آنها بین 002/0 تا 02/0 میلیمتر باشد. از آنجا که خصوصیات ذرات خاک به اندازه ذرات بستگی دارد، پس سیلت خصوصیاتی مابین رس و شن دارد.
3)شن : ذراتی از خاک را شن ( Sand) گویند که ابعاد آن بین 02/0 تا 2 میلیمتر باشد. ذرات بین 2/0 تا 2 میلیمتر را شن درشت و ذرات بین 02/0 تا 2/0 میلیمتر را شن ریز گویند. شن ظرفیت تبادل کاتیونی و نگهداری آب کمی دارد. خاکهایی که بیش از 70 درصد شن داشته باشند خشک هستند ، زیرا آب کمی ذخیره می کنند.
بهمین جهت فواصل آبیاری این خاکها را می بایستی کوتاه گرفت. بهم چسبیدگی ذرات شن بسیار کم است و کار در آن به نیروی کمی نیاز دارد. زارعین به خاکهای شنی خاک سبک می گویند.
کل حجم فضای موجود در خاکهای شنی کم است ، اما مجاری خاک درشت بوده و آب به سهولت از آنها عبور می نماید. خاکهای شنی بسهولت شسته می شوند ، فاقد ثبات ساختمانی هستند و در اثر خشک و تر شدن تغییر حجم زیادی پیدا نمی کنند. بافت خاک : تجمع نسبی ( درصد ) رس ، سیلت و شن را بافت خاک گویند. درصد این مواد تعیین کننده خواص خاک می باشد.
بسیاری از محصولات در خاکهائی که از درصد تقریباً مساوی رس ، شن و سیلت تشکیل شده اند رشد خوبی دارند. البته اندازه ذرات تشکیل دهنده خاک در محدوده هر یک از گروه های رس ، سیلت و شن عامل مهمی در تعیین کیفیت خاک است.