نام علمی :
Ricinus communis
تیره : Euphorbiaceae
گیاه كرچك Ricinus Communis از سالیان گذشته بخاطر خواص منحصر به فرد
خود مورد استفاده بوده است.
از مرحله‌ی اول فشردن دانه‌های بدون پوسته‌ی
این گیاه در سرما روغنی بدست می‌آید كه پس از تصفیه، بی‌رنگ كردن و عبور
بخار آب، روغن كرچك دارویی Pharmaceutical Castor Oil نامیده می‌شود.
باقیمانده‌ی روغن دانه را به روش‌های دیگر استخراج و به مصارف صنعتی
می‌رسانند.
این روغن به طور عمده از گلیسریدهای اسید ریسینولئیك ( تری
ریسینولئین) تشكیل شده است كه پس از هیدرولیز توسط لیپاز اثنی عشر، اسید
ریسینولئیك آزاد می‌كند. برخی از اسیدهای چرب موجود دراین روغن شامل اسید
اولئیك، اسید لینو لئیك و اسید پالمیتیك می‌باشند. ازدیگر مواد موجود در
این روغن، می‌توان از توكوفرول‌ها ( ویتامین E) نام برد
آثار فارماكولوژیكی و موارد مصرف :
روغن
كرچك عمدتا به عنوان مسهل به ویژه در تخلیه‌ی روده قبل از معاینه‌ی كولون
یا عكس برداری با اشعه‌ی ایكس از دستگاه گوارش به كارمی‌رود ولی به عنوان
ملین در درمان یبوست حاد نیز كاربرد دارد.
با مصرف خوراكی روغن كرچك در
اثر مخلوط شدن آن با صفرا و آنزیم‌های لوزالمعده و اثر لیپاز، اسید
ریسینولئیك از تری گلیسرید مربوطه آزاد می‌گردد كه دارای خاصیت
anti-absorptive و Secretogogic می‌باشد. مقدار كمی از آن از دستگاه گوارش
جذب شده و مانند دیگر اسیدهای چرب، متابولیزه می‌گردد و بقیه در روده‌ی
كوچك با سدیم و پتاسیم تشكیل نمك‌های ریسینولئات داده و با ایجاد خاصیت
صابون( كاهنده‌ی كشش سطحی) در لوله‌ی گوارش و در سطح مخاطی اثر خود را
اعمال می‌كند. الكترولیت‌ها از طریق فشار اسموتیك، آب را به داخل مجاری
ژوژونمی و ایلئومی انتقال داده و باعث افزایش نرم شدن محتوای مجاری
می‌شوند.
این اثر با اثر اسید ریسینولئیك بر روی عضله‌ی صاف روده‌ای
توام گشته و ضمن تسریع جریان محتوای روده، فرصت جذب آب و الكترولیت‌ها را
كاهش می‌دهد. اسید ریسینولئیك مخاط كولونی را مشابه مخاط روده‌ی كوچك، تحت
تاثیر قرار داده و با تجمع بیش از حد مایع در روده‌ی بزرگ باعث ایجاد
مدفوع آبكی و دفع آسان آن می‌گردد.
میزان مصرف :
میزان مصرف روغن كرچك به عنوان
مسهل در بزرگسالان ۱۵ الی ۶۰ میلی‌لیتر توصیه می‌شود چنانچه برای درمان
یبوست حاد و یا به عنوان ملین استفاده شود مقدار مصرف آن ۱۰ گرم می‌باشد.
زمان اثر روغن كرچك معمولا ۲ تا ۶ ساعت پس از مصرف ایت كه تا چند بار
مدفوع فراوان دفع می‌گردد.
تركیبات شیمیایی :
از دانه ی كرچك روغن بدست می آید . همچنین
در دانه ی كرچك آلكالوئیدهای سمی به نام ریسین و ریسینین وجود دارند كه
خوشبختانه در زمان استحصال روغن از دانه ها این آلكالوئیدها در پس مانده ی
آن باقی مانده و در روغن وجود ندارند .
خواص درمانی :
از روغن كرچك برای رفع برخی دردهای عضلانی و
رماتیسمی استفاده می شود . همچنین به خاطر اثر مسهلی شدیدی كه این روغن
دارد برای آزمایشات پزشكی كه نیاز به خالی بودن روده ها و معده دارد از
این روغن به عنوان مسهل استفاده می شود .
انتشار جغرافیایی :
گیاه مذکور بومی ایران نیست ولی امروزه در نقاط مختلف کشور خصوصاً در مناطق گرمسیری کشور پرورش داده می شود.
اثرات دارویی و طرز استعمال :
1.درمان
یبوست : شاید بتوان گفت دانه های کرچک و یا روغن کرچک که از آنان استخراج
می شود قوی ترین مُسهل گیاهی می باشند. برای رفع یبوست می توان روغن کرچک
و یا دانه های آن را مصرف نمود. در اشخاص بالغ مصرف 10 تا 60 گرم از دانه
های کرچک و در کودکان مصرف 10 گرم از آن توصیه می گردد. لازم به تذکر است
مصرف مقادیر زیادتر از دانه های کرچک ممکن است باعث ایجاد اسهال شدید شده
و در مواردی باعث مسمومیت نیز گردد.
2.درمان شوره : روغن کرچک در صورتی که به صورت خارجی استعمال شود. می تواند تا حد زیادی شوره سر را رفع نماید.
3.رفع
لکه های دست و صورت : از زمان های گذشته اعراب برای درمان لکه های موجود
بر روی پوست بدن از روغن کرچک استفاده می کردند. به این منظور بهتر است
روغن کرچک به شکل خارجی بر روی موضع استعمال گردد.