گیاه رزماری یا اکلیل کوهی :
نام علمی : Rosmarinus officinalis
معرفی و گیاهشناسی
رزماری گیاهی است چندساله و به فرم بوته ای که در تمامی فصل های سال سرسبز می باشد. برگهای باریک آن به صورت متقابل بر روی ساقه قرار می گیرند و گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش می باشند. از خصوصیات این گیاه بوی فراوان برگ ها می باشد که آن را به عنوان یک گیاه معطر مشهور نموده است.
گل های رزماری به رنگ آبی می باشد . رزماری دارای برگ باریک ، چرم مانند می باشد که سطح رویی برگ پر رنگ و زیر آن نرم و خاکستری می باشد .
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود.
فرآوری
برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.
نکته : اندام دارویی را در رزماری برگ و سرشاخه های گلدار گیاه تشکیل می دهند .
ماده اصلی موجود در برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهد .
ترکیبات عمده موجود در روغن فرار شامل :
1- بورنئول (Borneol)
2- سینئول (Cineol)
3- بورنیل استات (Bornil acetat )
4- کامفر (Campher)
بسته به شرایط محیط و محل کشت گیاه میزان و درصد هر یک از این مواد متغیر می باشد .
سایر مواد موجود در برگ رزماری عبارتند از :
) Luteolinلوتئونلین(
) Genkwanixجنکوانین )
Rosmarinic acid (رزمارینیک اسید )
تانن ، رزین ، پاسونین ، چربی ، کربوهیدرات ، فیبر ، املاح و ویتامین ها .
دامنه انتشار
رزماری بومی حوزه مدیترانه می باشد و در این منطقه به صورت خودرو رشد می کند و پرورش آن در ایران در بیشتر نواحی انجام می شود مناطقی مانند تهران ، کرج ، سمنان ، اصفهان و دامغان و پرورش دهندگان عمده آن در دنیا کشورهای شمال آفریقا به خصوص مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا مثل فرانسه و ایتالیا و ... می باشند .
سازگاری
رزماری در زمینهای آهکی ، سبک و آفتابگیر بخوبی رشد می کند – بافت خاک مناسب بافت لومی شنی و PH مناسب 7 – 5/6 می باشد – مقاومت بالایی به شوری و خشکی دارد و شدت بتلای تابش را براحتی تحمل می کند .
) در کل اقلیم مورد نیاز رزماری آفتاب کامل و زمستان بدون یخ زدگی و تابستان ملایم می باشد (.
تکثیر
از طریق کاشت دانه های رسیده ، خوابانیدن و قلمه تکثیر می شود ، ولی بهترین روش کاشت قلمه زدن می باشد به اینصورت که در بهار یا پاییز سرشاخه های برگدار گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از 2 الی 3 ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند . فاصله کاشت بوته ها در زمین 60 الی 100 سانتیمتر و تراکم بوته بین 10 تا 12 هزار بوته در هکتار می باشد . کاشت رزماری عمدتا به صورت جوی و پشته می باشد .
کود دهی
هنگام کاشت و پس از انجام شخم عمیق از کود حیوانی به میزان 10 الی 15 تن در هکتار و در طول فصل رشد از کود دامی یا کود کامل ( K ، P ، N ) در 2 الی 3 نوبت استفاده می شود که بین ردیف های کشت کود اضافه می شود .
دوره آبیاری بین 7 تا 10 روز می باشد .
آفات و بیماریها
آفات خاصی که بطور جدی به رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctonia solan می باشد که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان می باشد
برداشت
برداشت زمانی انجام می شود که گیاه در حال گل دادن می باشد ، گل ها در فروردین تا اوایل خرداد ظاهر می شوند . به صورتی که سرشاخه ها به طول 35 – 30 سانتیمتر برداشت می شوند . معمولا برگها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و برای اسانس گیری اگر بخواهند اسانس بگیرند به سرعت به محل تقطیر و کارخانه فرآوری منتقل می کنند.
معمولا از هر 100 کیلوگرم سرشاخه گلدار 200 الی 600 گرم اسانس استخراج می شود که در عطرسازی ، تهیه صابون و فرآورده های زیبایی و ادکلن کاربرد دارد .
نکته : باید دقت کرد که گیاه سخت و چوبی نشود زیرا قسمت های چوبی در فرآیند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطبوعی در اسانس می شود .
اسانس شامل : پنین سینوئیل – وبورنئول و کامفن می باشد .