دارواش

دارواش :
نام علمی :  viscum album L

نام انگلیسی Mistleoes   تیره Viscaceae و رده تك لپه ای ها تعلق دارد، همچنین در بعضی از منابع تیره مذكور را Loranthaceae   نامیده و برای آن سه جنس در ایران در نظر می گیرند كه دارواش از جنس Viscum  می باشد.

گونه های موجود در ایران

در این 3 گونه فقط مورد اول وسوم به در ختان جنگلی حمله می كنند كه گونه V.album بیشتر به درخت زالزالك و L.europaeus بیشتر به بلوط غرب ایران خسارت وارد می نماید.

دارواش به علت داشتن سبزینه، نیمه انگلی محسوب می شود ویك گیاه همیشه سبز، نیمه پارازیت واپی فیت بوده كه می تواند فتوسنتز نماید این گونه فاقد ریشه ودارای برگ های همیشه سبز، چرمی، گوشتی، وبه شكل قاشق می باشد، میوه آن گرد، سفید روشن (شبیه مروارید) و درشت است و در داخل آن بذر های بسیار چسبناكی قرار گرفته، به طوری كه در گذشته از دارواش در تهیه چسب آهن استفاده  می شده است.

نام جنس Viscum از ویسكوزیته به معنی چسبندگی وغلظت گرفته شده است.  عضو مكنده در دارواش ( Haustorium ) نامیده می شود و قبل از اتصال به میزبان Perhaustorium گفته می شود.

زیست شناسی

گیاه نیمه انگلی دارواش به صورت تك پایه (ماده یا نر ) وپس از چهار تا شش سال تولید گل می نماید، بعد از گل دهی شاخه های نر می میرند ولی شاخه های ماده پس از آنكه دانه آزاد شد،می میرند وبذر دارواش در شهریور ماه رسیده وكامل می شود.

گل های گیاه پنج ماه پس از گرده افشانی وتلقیح به میوه تبدیل می شوند، در میوه های رسیده فشار داخلی زیادی تولید می شود ودر صورتی كه چنین میوه ای دستكاری شود بذر خودرا تا فاصله نزدیك به 20 متر پرتاب می كند ویا بذر آن به وسیله پرندگان بالاخص مورد تغذیه قرار گرفته واز طریق مدفوع ویا چسبیدن به منقار پرنده از منطقه ای به منطقه دیگر انتقال پیدامی كند.

بذر این گیاه به وسیله ماده چسبناكی به نام ویسین ( Viscin ) كه حتی پس از عبور از امعاء پرنده باقی می ماند، همراه مدفوع پرنده خارج شده و روی ساقه می چسبد و یا موقع خوردن روی منقار پرنده چسبیده وهنگام پاك كردن منقار،آن را روی شاخه های درخت باقی می گذارد.

نحوه استقرار وخسارت

وقتی كه بذر دارواش بر روی ساقه یا شاخه میزبان قرار گرفت  آنزیم هایی جهت نفوذ به گیاه تولید می كند وبعد از چند ماه جوانه زده وتولید هوستوریوم یا ریشك می نماید،این ریشك ها در امتداد سطح پوست رشد كرده تا اینكه به پای یك جوانه یا برگ می رسند، سپس ریشك عریض شده و در كنار پوست پهن می شود، در این هنگام از هوستوریوم مكینه ریشه مانندی كه از مركز ریشك  خارج شده را  مستقیماً به داخل گیاه نفوذ داده وبه آوند های آبكش وكامبیوم  می رساند وبا گیاه پیوند فیزیولوژیكی  ایجاد می نماید.

از این هیستوریوم سیستم رشته ای طولی ومته های شعاعی كه كلاً در كار جذب آب ومواد غذایی هستند به وجود می آید و به تدریج به شكل مكنده در آمده ودر بهار سال سوم دوبرگ اولیه انگل ظاهر می شود ودر وسط این برگ ها جوانه ای ملاحظه می گردد كه در سال چهارم تولید   شاخه های اولیه را می نماید وبعد از آن تولید بذر نموده وسیكل جدیدی شروع می گردد.

نحوه خسارت

گیاه نیمه انگلی دارواش فاقد ریشه بوده وروی گیاه میزبان مستقر شده وآب ومواد غذایی مورد نیاز خود را كه در واقع خود باید از خاك تأمین نماید ، از شیره خام میزبان استحصال می كند. با جذب آب ومواد غذایی به وسیله دارواش آن قسمت از ساقه كه بالا تر از نقطه آلودگی قرار گرفته به مرور ضعیف شده وخشك می شود.

علاوه بر آن موقعی كه آلودگی شدید باشد، قدرت حیات تمام شاخه یا درخت به تحلیل می رود وتوازن هورمونی میزبان به هم خورده واین عدم تعادل باعث تحریك جوانه های جانبی شده و شاخه های زیادی به وجود می آید. این گیاه نیمه انگل در موقع جوانه زدن  تولید سمی می كند، كه برروی گلابی روی آوند ها تاثیر كرده وشاخه های آن را می خشكاند.

در آلودگی های شدید، دارواش درخت را ضعیف نموده وآماده برای حمله پاتوژن های پوسیدگی چوب،ریشه و شكستگی وسرانجام مرگ درخت می نماید.

روشهای كنترل

1.مبارزه بیولوژیكی:

این روش در حال حاضر بیشتر در سطح تحقیقاتی بوده و جزو روشهای روتین و معمول كنترل نگردیده است كه در اینجا تنها قصد اشاره به این روش می باشد. بر اساس تحقیقات انجام شده چندین گونه از قارچها قادرند موجب بیماری در گیاه دارواش گردند.

2. مبارزه مكانیكی:

این روش كه برای عموم افراد روشی ساده و آشنا می باشد( صرف نظر از میزان كارآیی و اثرات مثبت یا منفی آن) از گذشته های دور در تمامی نقاط دنیا و همچنین در كشورمان اعمال می شده و هنوز نیز بكار میرود و خاص تنها این معضل نبوده و برای حذف سایر عوامل خسارت زا بكار می رود.

در رابطه با انگل دارواش، بر اساس تحقیقات انجام شده، قطع شاخه های آلوده در حدود ۲۰ سانتی متر پایین تر از محل آلودگی مؤثر می باشد. به هر حال هر طریقی كه موجب كاهش كلونی های انگل گردد، بذر كمتری از انگل تولید و انتشار آن برای سالهای بعد كمتر می گردد.

برخی نیز پوشانیدن بافتهای آلوده گیاه میزبان را با نوار های تیره جهت جلوگیری از رسیدن نور به انگل مفید می دانند. چرا كه دارواش یك گیاه نیمه انگل بوده و برای تولید سبزینه  نیاز  به تابش نور خورشید دارد.

3. كنترل شیمیایی:

در این رابطه یك سری از مواد شیمیایی علف كش مطرح می باشند. چرا كه دارواش نیز همانند یك گیاه علفی بوده، حساسیت های این گروه از گیاهان را در برابر علف كش های شیمیایی دارد. از طرفی با توجه به اینكه دارواش یك گیاه همیشه سبز بوده ولی میزبانهای آن عمدتاً خزان كننده هستند.

استفاده از این مواد در خارج از فصل رویش كه گیاه میزبان عاری از برگ است و نتیجتا تحت اثرات منفی ماده علف كش قرار نمی گیرد و در مقابل، گیاه انگلی دارواش   دارای انبوهی از برگ بوده و مواد علف كش بر روی آن اثر گذارده و موجب مرگ آن می گردد.

در این رابطه علف كش توفوردی كه قابل جذب و حركت در آوند های آبكش می باشد به میزان ده گرم در لیتر  می تواند قبل از جوانه زنی میزبان استفاده گردد.

4.  لازم به ذكر است كه گاهاً در برخی اظهارات و گزارشات داخلی مشاهده می گردد كه اشتباهاً ماده شیمیایی اتفون (فلورل) را به عنوان یك ماده شیمیایی برای كنترل دارواش توصیه می نمایند. این ماده تنها جهت كنترل دارواشك(كه گیاه انگل سوزنی برگان می باشد) مؤثر است نه برای كنترل دارواش. در ضمن این ماده، علف كش نبوده و تنها خاصیت بازدارندگی از تولید بذر دارواشك را دارد.

خواص درمانی دارواش

در گیاهنامه های غربی، چین و خاورمیانه قدیم تنها گونه مورد استفاده در پزشكی گونه ( Viscum album ) بوده است ولی امروزه خصوصیات دارویی و درمانی گونه های دیگر  نیز كشف شده است. دارواشها دارای موسیلاژ، قند، روغن ثابت، رزین و مقداری تانن و نمكهای  مختلف هستند.

قسمت فعال گیاه، رزین ویسین است كه در نتیجهء عمل تخمیر، توده ای زرد رنگ، چسبنده و رزینی می شود. از برگهای پودر شده، سته های رسیده و شاخه های جوان و یا عصاره  مایع ،در درمان استفاده می كنند. دارواشها را معمولاً در بهار جمع آوری ودر هوا یا در كوره الكتریكی در دمای 106 درجه فارنهایت خشك می كنند .

در اروپا بیشتر از روش تزریق و در ایالات متحده معمولاً از جوشانده یا از تنتور(عصاره الکلی) استفاده می کنند. دز دارویی دارواش بسیار کم و مقادیر زیاد آن می تواند سمی باشد. از خواص درمانی این گیاه می توان به کم کردن فشار خون، بهبود گردش خون، شل نمودن سفتی عضلانی، بند آورنده خونریزی داخلی،تشنج،نقرس، هیستری (نوعی بیماری روانی كه با شبیه سازی اختلالات گوناگون همراه است)، سیاه سرفه، آسم، سرگیجه، اسهال،تپش قلب، صرع، رماتیسم، سردرد میگرنی، اضطراب و اخیراً به سرطان و ایدز اشاره كرد.

در بسیاری از نقاط غرب كشور نیز روستائیان جهت درمان دمل و زخم و حتی شكستگی و ضرب دیدگی دست و پا از این گیاه استفاده می كنند.

در مناطق غرب كشور بخصوص ایلام نیز از  نرم شده برگ موخور (نوعی دارواش) برای خروج چرك از زخم و دمل استفاده می كنند و نیز برای كاهش درد ناشی از شكستگی استخوان ، شاخه های تازه و سالم گیاه را بر روی محل شكستگی می گذارند. از ساییده میوه موخور نیز به عنوان موبر استفاده می كنند.