پنجه شیطان

پنجه شیطان گیاهی دارویی با نام علمی Harpagophytum procumbens از تیره کنجد یا Pedaliaceae است. این گیاه از گیاهان بومی جنوب و جنوب غربی آفریقا به خصوص صحرای نامیبیا و ماداگاسکار است. پنجه شیطان یک گیاه پربرگ بادوام با ریشه ها و جوانه های شاخ دار است. گل های صورتی و بنفش رنگ دارد و دارای ریشه ها یا پوششهای ثانوی نیز است که از ریشه های اصلی یا جانبی آن رشد می کنند. این گیاه فاقد بوی مشمئز کننده اما حاوی موادی است که مزهٔ آنرا تلخ کرده است.

پنجه شیطان به شکل دکمه های ریشه ای به زمین چسبیده یا به صورت کلی قابل دسترسی است. می توانید انواع چای این گیاه (دم کرده) را از ریشهٔ خشک آن تهیه کنید.

مواد موثره گیاه پنجه شیطان (Harpagophytum procumbens) عبارتند از هارپاگوزید، هارپاگید، فلاونوئیدها (لوتئولین، کامفرول) اسیدهای فنولیک، اسید سینامیک، اسید کافئیک، اسید کلروژنیک، کینونون ها و فیتواسترول.

فراورده های دارویی گیاه پنجه شیطان از برش ها یا دکمه های خشک سائیده شده، تهیه می شوند. از ریشهٔ خشک این گیاه که قابل دسترسی نیز است می توانید انواع چای (دم کرده ها) را تهیه کنید. دکمه های آن حاوی ترکیبات فعالی به نام "مونوترپنیس" است. عنصر فعال این گیاه به نام هارپاگوسید (یا ترکیب مرتبط به نام هارپاگید) در داخل بدن به ماده دیگری تبدیل می شود. ماده جدید، به نام هارپاگونین، نیز می تواند ترکیب فعالی باشد که سبب کاهش التهاب ناشی از آرتریت شود.

پزشکان معالج از ریشهٔ این گیاه برای درمان روماتیسم، آتریت، درد ماهیچه ای، التهاب تاندون ها، مشکلات معده ای - روده ای، بیماری های کبدی و صفرا استفاده می کنند. تحقیقات بسیار زیادی روی حیوانات آزمایشگاهی و انسـان در عرض 4-3 دهه گذشته انجام شده است و اثربخشی گیاه پنجه شیطان به عنوان داروی ضد التهاب و ضد روماتیسم و ضد درد به اثبات رسیده است. به نظر می رسد مکانیسم اثر آن از طریق دخالت در آزادسازی کلسیم در سلولها انجام می گیرد و به علت اثر آنتی اکسیدان قوی که دارد اثر ضد التهابی آن توجیه می شود. چون التهاب، ناشی از وجود واکنش های اکسیداتیو است. همچنین مواد موثره گیاه پنجه شیطان علل ژنتیکی حداقل یک یا چند فرایند بیوشیمیائی که موجب التهاب می شود را مهار می نماید. در نتیجه التهاب، قرمزی، حرارت، ورم و درد را در مفاصل کاهش می دهد. در مطالعات in-vitro نشان داده شده است که عصاره الکلی گیاه پنجه شیطان، آزاد شدن فاکتور آلفا نکروزکننده تومور (TNFα) را که توسط بکارگیری منوسیت های انسانی و تحریک آنها با لیپوساکارید بدست می آید را، مهار می سازد. اثر ضد درد و ضدالتهاب عصاره این گیاه روی حیـوانات آزمایشـگاهی به اثبات رسیده است و همچنین در مطالعـات بالینی روی 122 بیمـار مبتـلا به استئـوآرتریت زانـو و کفل به مـدت 4 مـاه در مطالعـات دوسوکور در مقایسه با داروی ضد التهاب استاندارد مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده است که درد و التهاب را کاهش می دهد. هارپاگوزید از طریق مهار سیکلواکسی ژناز و لیپواکسی ژناز تولید پروستاگلاندین و لوکوترین های مؤثر در مسیر التهاب را مهار می سازد

از پنجه شیطان قرصی به نام آرتروهرب فراوری شده که حاوی 480 میلی گرم عصاره خشک گیاه پنجه شیطان است که محتوی 12 میلیگرم هارپاگوزید است. مقدار مصرف آن 2 بار در روز و هر بار یک قرص بعد از غذا می باشد. طول مدت مصرف این فراورده محدودیت زمانی نداشته و بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. همچنین قرص روماتوگل در درمان التهاب، درد و روماتیسم کاربرد دارد.

پنجه شیطان گیاهی غیرسمی و بی خطر است، که اساساً هیچگونه عوارض جانبی در صورت رعایت میزان مصرفی توصیه شده ندارد. با این وجود، هیچکس به یقین نمی داند که آیا پنجه شیطان در صورت مصرف دراز مدت سمی خواهد بود یا نه.

اگر زخم معده و دوازدهه یا سنگ های صفراوی دارید، نباید از این گیاه استفاده کنید، مگر اینکه پزشک دستور دهد.

پنجه شیطان ماهیت قلبی دارد بدین معنا که اثرات پزشکی جدی روی قلب برجای می گذارد و از اینرو نباید از آن استفاده کنید، جز اینکه پزشک معالج دستور داده باشد. به نظر برخی، این گیاه می تواند سبب سقط جنین شود اما اسناد و مدارک علمی مؤید این ادعا وجود ندارد.

اگر باردار هستید، باید موضوع را قبل از مصرف دارو یا هر نوع تقویت کننده گیاهی به اطلاع پزشک خود برسانید.