گیاهان عنصر کلیدی در حفظ شکل تنوع زیستی در کره زمین با ارائه مناسب زیستگاه، غذا، و اکسیژن به تمام دیگر موجودات زنده هستند. گیاهان دارای ظرفیت منحصر به فرد تبدیل انرژی خورشیدی به انرژی شیمیایی، سنتز هزاران ترکیبات مهم در زندگی ما، در دما و فشار معمولی ، بدون آلوده کردن جو می باشند.
بقای ما در این زمین بستگی به بقای گیاهان است. هند، با طیف گسترده ای از جغرافیای گیاهی، تنوع مناطق کشت و آب و هوای وسیع ، در تنوع گیاهان غنی است (رائو، 2000). با حدود 45000 گونه گیاهی و 80000 گونه جانوری، هند در رتبه ی 12 مراکز تنوع زیستی گسترده در جهان قرار دارد.
متاسفانه این منابع با ارزش طبیعی در مرحله خطر قرار دارند.
انقراض گونه های موجود و جایگزین آنها با گونه های جدید توسط انتخاب طبیعی بوسیله تغییرات زیست محیطی طبیعی اعمال شده، پدیده تکامل است. با این حال، تغییر در نگرش انسان با انجام نیازهای خود با رضایت خواسته خود است که باعث انقراض در یک سرعت بسیار بیشتر از ظهور گونه های جدید می شود.
شهرنشینی، صنعتی شدن، پروژه های برقی، پاکسازی جنگل به ایجاد جاده ها و برای زمینه کشاورزی، باغ، گردشگری، برخی از فعالیت های انسانی در به خطر انداختن تنوع زیستی هستند. علاوه بر این، تعداد زیادی از گونه های وحشی که برای انسان کاربردی هستند، بی رحمانه برای بازرگانی به شیوه ای مخرب و غیر قابل تحمل جمع آوری و بهره برداری می شوند.
بیش از 8000 گونه از گیاهان گلدار در برخی از 10،000 فرمولاسیون گیاهی استفاده می شود، و نزدیک به 25 درصد از نسخه های ساخته شده کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته شامل گیاهان عالی با خاصیت درمانی هستند (رائو، 2000).
برای این صنعت، 90 درصد از مواد گیاهی ، اغلب مخرب، از جنگل های استوایی بدست می آید. ارزش دارویی بکر و کشف نشده در جنگل های انبوه مناطق گرمسیری آمریکا 147 میلیارد دلار برآورد می شود (مندلسون و باریک، 1995).
اگر استراتژی مناسب برای حفاظت از ژرم پلاسم در این زمان بخوبی توسعه یافته نیست، ما ممکن است این منابع طبیعی با ارزش و بسیاری از ارقام وحشی و قدیمی محصول گیاهان را، که منبع ارزشمند ژن برای برنامه های اصلاحی آینده از دست دهیم. پس از گردهمایی زمین در ریودوژانیرو در برزیل در 1992 اتحادیه حفاظت جهانی (
IUCN
) طرفداران محیط زیست اعلام نگرانی برای از دست رفتن تنوع ژنتیکی کردند. هند استراتژی حفظ منابع ژنتیکی را توسعه داد.
حفاظت In Situ
مطلوب ترین استراتژی حفاظت از گیاه، است محافظت و پرورش گیاهان در اکوسیستم طبیعی خود است. با این حال، مشکلات متعدد در حفاظت از تنوع زیستی در محل (In situ) وجود دارد.
دولت هند جمع آوری برخی ارکیده ها و چندین گیاهان دارویی که تعدادشان به کمتر از سطح بحرانی کاهش یافته را ممنوع کرده است اما جمع آوری آنها برای مقاصد تجاری خود از طبیعت، همچنان ادامه دارد.
حفاظت در محل از محل نقاط داغ شناسایی شده تنوع زیستی (مناطق با تنوع زیستی بومی، غنی و منحصر به فرد اما مواجه مزاحمت های انسانی) مشکلات مشابهی مواجه است. علاوه بر این، بسیاری از گونه های در معرض خطر زیستگاه بسیار خاص دارند، که آنها را محدود به زیستگاه نامناسب، اغلب در ارتفاع بیش از 3000 متر که در آن مدیریت حفاظت از خود را هزینه سنگین است.
حفاظت Ex Situ
روش دیگر، تنوع زیستی را می توان دور از زیستگاه طبیعی خود را حفظ کرد. حفظ بذر راحتترین روش حفاظت
Ex Situ
ژرم پلاسم است، و بسیاری از کشورها بانک بذر خود را ایجاد کرده اند. بانک ملی ژن در اداره ملی منابع ژنتیک گیاهی (
NBPGR
)، دهلی نو، دارای 390،000 الحاق بذر تحت ذخیره سازی طولانی مدت است.
با این حال، حفظ ژرم پلاسم در قالب بذر برای گیاهان با بذر سخت و یا گونه هایی که رویشی تکثیر می شوند، امکان پذیر نیست. ذخیره سازی بذر نیز قابل اجرا نیست چراکه در آن مواد کلونال ارقام محبوب حفظ شده است.
در چنین مواردی، بانک ژن در مزرعه حفظ می شود. در سال 1992گروه بیوتکنولوژی دولت هند، سه بانک ژن در کشور برای حفظ گیاهان دارویی و معطر تاسیس کرد:
NBPGR
، دهلی نو، موسسه مرکزی گیاهان دارویی و معطر (
CIMAP
)، لاکنو و باغ گیاه شناسی گرمسیری و موسسه پژوهش (
TBGRI
)، تریواندروم.
بانک ژنی چهارم در آزمایشگاه تحقیقات منطقه ای (
RRL
)، جامو در سال 1998 آغاز به کار کرد (ناتش، 2000).
حفظ گونه در باغ های گیاه شناسی و
Arboreta
به طور سنتی یک محافظ با ارزش برابر از دست دادن بسیاری از گونه های نادر به شمار می رود (لالیبرت، 1997).
باغ های گیاه شناسی نقش ستودنی در حفظ تعداد زیادی از گیاهان گرمسیری و نادر ، مانند نیلوفر آبی بزرگ، نیلوفر آبی گیگانتی، درخت سرخس، خرماها، آناناسیان، گیاهان حشره خوار و بسیاری از ارکیده های رنگی، بازی کرده اند.
در واقع امروزه ، برخی از گونه های در خطر انقراض فقط در باغ گیاه شناسی وجود دارند. با این حال، بانک ژن مزرعه بسیار گران قیمت نیست اما ژرم پلاسم به علت بیماری ها، آفات و شرایط نامناسب اقلیمی آسیب پذیر می باشد.