محققان معتقدند پنج انگشت با کاهش میزان هورمون پرولاکتین چنین تاثیری میگذارد. این باعث میشود هورمونهای دیگر از جمله استروژن و پروژسترون متعادل شده و مشکلات قبل از قاعدگی کاهش یاب
درخت پنج انگشت (
Vitex agnus-castus
) علاوه بر
زیبا سازی فضای سبز و باغچه، کاربردهای دارویی هم دارد و برای انواع مشکلات پزشکی
استفاده میشود. رایجترین استفاده از پنج انگشت در درمان سندرم پیش از قاعدگی ،
اختلالات قاعدگی، ناباروری، آکنه، یائسگی و مشکلات شیردهی است.
همچنین برای محافظت در مقابل نیش حشرات و برخی
انواع سرطان از این گیاه دارویی تمجید شده است. با این حال همه این فواید از نظر
علمی ثابت نشده اند.
در مورد کاربردها و خواص پنج انگشت شایعات و
واقعیات زیادی مطرح شده است که در اینجا به آنها میپردازیم.
درمان مشکلات زنان
شهرت اصلی درخت پنج انگشت، بهبود مشکلات و
بیماریهایی است که بر دستگاه تولید مثل زنان تاثیر میگذارد.
کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (
PMS
)
یکی از محبوبترین زمینه های کاربرد این گیاه که
بسیار بر روی آن تحقیقات انجام شده است، کاهش علائم پیش از قاعدگی است. از جمله
این علائم میتوان به یبوست، تحریک پذیری، افسرده خویی، میگرن و درد و حساسیت سینه
نام برد. محققان معتقدند پنج انگشت با کاهش میزان هورمون پرولاکتین چنین تاثیری
میگذارد. این باعث میشود هورمونهای دیگر از جمله استروژن و پروژسترون متعادل شده و
مشکلات قبل از قاعدگی کاهش یابد.
در یک پژوهش زنانی که سندرم پیش از قاعدگی
داشتند به دو گروه تقسیم شدند. چند روز پیش از شروع قاعدگی یک گروه پنج انگشت مصرف
کردند و گروه دیگر دارونما. این کار تا سه سیکل انجام شد. به طور کلی 93 درصد از
افرادی که پنج انگشت مصرف کرده بودند کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی از جمله
افسردگی، اضطراب و ویار را گزارش کردند.
در دو پژوهش کوچکتر زنانی که سندرم پیش از
قاعدگی داشتند تا سه سیکل دارو نما و یا 20 میلی گرم پنج انگشت در روز مصرف کردند.
گروهی که پنج انگشت مصرف کرده بودند دو برابر گروه دارونما کاهش علائمی مثل تحریک
پذیری، نوسان خلق، سردرد و پری سینه را تجربه کردند.
همچنین به نظر میرسد این گیاه دارویی به کاهش
درد سینه دوره ای (ماستالژی) مرتبط با قاعدگی کمک میکند. تحقیقات نشان میدهند این
گیاه ممکن است به اندازه درمانهای دارویی موثر باشد در حالی که عوارض جانبی بسیار
کمتری دارد.
با این حال دو پژوهش بازبینی اخیر گزارش کردند
اگر چه پنج انگشت در کاهش علائم پیش از قاعدگی مفید است اما ممکن است در مورد فواید
آن اغراق شده باشد. پژوهشهایی با طراحی بهتر برای نتیجه گیری قطعی تر در این زمینه
لازم است.
کاهش علائم یائسگی
خاصیت تنظیم کننده هورمونی این گیاه دارویی
باعث میشود برای کاهش علائم یائسگی نیز مفید باشد. در یک پژوهش به 23 زن یائسه پنج
انگشت داده شد. این افراد بهبود علائمی مثل مشکلات خواب و نوسان خلق را گزارش
کردند و حتی برخی از آنها دوباره وارد سیکل قاعدگی شدند.
در یک پژوهش دیگر که پس از آن انجام شد، به 52
زن پیش از یائسگی و پس از آن کرم پنج انگشت داده شد. 33 درصد از این افراد بهبود
قابل توجه و 36 درصد دیگر بهبود متوسط در علائمی از جمله تعریق شبانه و گر گرفتگی
را گزارش کردند.
با این حال همه پژوهشها این خاصیت را تایید
نمیکنند. یک پژوهش بزرگ دو سر کور تصادفی که اخیرا انجام شد و گروه کنترل
(دارونما) نیز داشت (شرایط پژوهش استاندارد) زنان شرکت کننده را به دو گروه تقسیم
کرد. یک گروه هر روز قرصهای حاوی ترکیبی از پنج انگشت و گل راعی (
St. John’s wort
) دریافت
میکردند و گروه دیگر دارونما. در آزمایشهای دو سر کور افرادی که مورد آزمایش قرار
میگیرند و افرادی که آزمایش را انجام میدهند هیچ یک از ماهیت اصلی مواد مورد
آزمایش (دارو است یا دارونما) خبر ندارند. پس از 16 هفته مکمل پنج انگشت در کاهش
گر گرفتگی، افسردگی یا علائم دیگر یائسگی بیشتر از دارونما تاثیر نداشت.
یادتان باشد در پژوهشهای زیادی که فواید آن
گزارش شده است به زنان شرکت کننده مکملهایی با ترکیب پنج انگشت و گیاهان دارویی
دیگر داده شده است. بنابراین به سختی میتوان خواص پنج انگشت را جدا در نظر گرفت.
بهبود باروری
ممکن است پنج انگشت به علت تاثیر احتمالی بر میزان
پرولاکتین، باروری در زنان را بهبود ببخشد. به خصوص در مورد زنانی که نقص در فاز
لوتئال (
luteal phase
)
دارند یا نیمه دوم سیکل قاعدگی آنها کوتاه است ممکن است این دارو موثر باشد. این
اختلال با میزان بالای پرولاکتین (در حد غیر طبیعی) مرتبط بوده و باعث میشود
بارداری دشوار باشد. در یک پژوهش 40 درصد از زنانی که پرولاکتین خیلی بالا داشتند
40 میلی گرم پنج انگشت یا یک داروی شیمیایی مصرف کردند و مشخص شد پنج انگشت به
اندازه داروی شیمیایی در کاهش پرولاکتین موثر بود.
در مطالعه دیگری 52 زن که دچار اختلال در فاز
لوتئال بودند مورد تحقیق قرار گرفته و 20 میلی گرم پنج انگشت مصرف کردند که منجر
به کاهش پرولاکتین و طولانی شدن مرحله قاعدگی شد در حالی که افرادی که دارونما
مصرف کرده بودند تغییری نداشتند.
همچنین در مطالعه دیگری به 93 زن که در تلاش
برای بارداری به مدت بیش از 6 تا 36 ماه ناموفق بودند مکمل حاوی پنج انگشت و یا
دارونما داده شد و پس از سه ماه زنان گروه پنج انگشت بهبود تعادل هورمونی داشتند و
26 درصد آنها باردار شدند در حالی که تنها 10 درصد گروه دارونما باردار شدند.
به خاطر داشته باشید این مکملها اغلب حاوی
ترکیبی از مواد دیگر نیز بوده اند بنابراین مجزا کردن تاثیر پنج انگشت دشوار است.
نامنظم بودن قاعدگی نیز میتواند زنانی را که
قصد بارداری دارند دچار مشکل کند. سه مطالعه جداگانه نشان داده است پنج انگشت در
بهبود سیکلهای قاعدگی در زنانی که قاعدگیهای نامنظم دارند موثرتر از دارونما عمل
میکند.
محافظت در مقابل نیش حشرات
در یک پژوهش عصاره به دست آمده از دانه های پنج
انگشت تا شش ساعت به دفع پشه ،مگس، کنه و کک کمک کرد. در پژوهش دیگری مشخص شد
اسپری حاوی پنج انگشت و عصاره گیاهان دیگر در مقابل شپش سر حداقل تا هفت ساعت
محافظت میکند.
تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود آیا این
روش برای از بین بردن لاروهای شپش و جلوگیری از تولید مثل شپش های بالغ نیز موثر
است یا نه.
محافظت در مقابل سرطان
ترکیبات موجود در گیاه پنج انگشت ممکن است در
مقابل برخی سرطانها محافظت کننده باشد. پژوهشهای آزمایشگاهی نشان میدهند عصاره پنج
انگشت به از بین بردن سلولهای سرطانی ریه، دهانه رحم، پستان، تخمدان، رحم، معده و
روده بزرگ کمک میکند. ممکن است محتوای آنتی اکسیدانی آن در نیز در این زمینه نقش
داشته باشد. با این حال مطالعات انسانی پیش از نتیجه گیری، لازم است.
سایر فواید احتمالی درخت پنج انگشت
کاهش سردرد: در یک پژوهش به زنانی که مستعد
میگرن بودند روزانه تا سه ماه پنج انگشت داده شد و شمار سردردها در سیکل قاعدگی 66
درصد کاهش یافت.
خواص ضد میکروبی و ضد قارچی: مطالعات آزمایشگاهی
نشان میدهند روغن عصاره ای فرار پنج انگشت میتواند با قارچها و باکتریهای مضر
مانند استافیلوکوک و سالمونلا مقابله نماید.
کاهش التهاب: در مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی
مشخص شده است که ترکیبات موجود در این گیاه ممکن است خواص ضد التهابی داشته باشد.
با این حال این تاثیرات قوی تر از آسپیرین نیست.
جلوگیری از پوسیدگی دندان: مطالعات آزمایشگاهی
بیان میدارند روغن برگ پنج انگشت ممکن است با باکتری عامل پوسیدگی دندان به نام
استرپتوکوکوس موتانس مبارزه نماید.
ترمیم استخوان: در یک پژوهش زنانی که شکستگی
استخوان داشتند ترکیبی از پنج انگشت و منگنز مصرف کردند و نشانگرهای ترمیم استخوان
در آنها در مقایسه با گروه دارونما، کمی افزایش یافت.
جلوگیری از صرع و سکته مغزی: مطالعات حیوانی
نشان میدهند شاید پنج انگشت بتواند احتمال سکته مغزی و حمله های صرع را کاهش دهد.
لازم به ذکر است تحقیقاتی که این خواص را تایید
کنند محدود هستند و مطالعات بیشتری برای نتیجه گیری لازم است.