دانستنیهای جالب در مورد درخت اوکالیپتوس

اوکالیپتوس یکی از درختان بومی استرالیا است که در سرتاسر دنیا در طراحی فضای سبز، زیباسازی بلوارها و بزرگراهها و پارکها و حتی حیاط خانه های بسیار متداول ماست اما با این وجود، آشنایی خیلی کمی با آن داریم.

درخت اوکالیپتوس گیاهی فوق العاده منحصر به فرد است و در مناطق گرم و کم آب به داد انسان رسیده است.

عبارت اوکالیپتوس ( eucalypt ) به معنی پوشش کامل ( eu به معنی کامل به اضافه calyptos به معنی پوشش) اولین بار توسط گیاه شناس فرانسوی چارلز لوئیس ( Charles Louis L'Héritiert de Brutelle ) در سال 1788 استفاده شد.

فسیل اوکالیپتوس مربوط به گندوانا

رگ و ریشه اوکالیپتوس به زمانی باز میگردد که استرالیا بخشی از ابرقاره گندوانا بود. قدیمی ترین نمونه های فسیل اوکالیپتوس گلها ،میوه ها و گیاهان 52 میلیون ساله هستند که در پاتاگونیا کشف شده اند.

شکل- فسیلهای 52 میلیون ساله میوه های اوکالیپتوس

فسیلهای عالی وجود دارد که تردیدی از این واقعیت بر جای نمیگذارد. گروه اوکالیپتوس قطعا سنی فراتر از این فسیلها دارند.

توالی ژنوم اوکالیپتوس به دست آمده از   rose gum ( Eucalypt grandis ) نشان میدهد این گروه از درختان حداقل به 109 میلیون سال قبل تعلق دارند. گونه rose gum گونه ای از اوکالیپتوس است که در نواحی ساحلی کوئینزلند و نیوسائت ولز استرالیا یافت شده اند. در آن زمان درختان گلدار شروع به گسترش کرده بودند و دایناسورها بر زمین حکمفرما بودند.

گیاه شناسان در حال حاضر حدود 900 گونه اوکالیپتوس را شناسایی کرده اند که به طور کلی در سه دسته مختلف جای میگیرند. اوکالیپتوسی که ما میشناسیم و حجم گسترده ای از انواع گونه ها را به خود اختصاص میدهد، کوریمبیا (اوکالیپتوس قرمز خونی که بیشتر در شمال استرالیا وجود دارد و آنگوفورا.

درخت اوکالیپتوس در اندازه ها و اشکال مختلف وجود دارد و بر مناظر استرالیا حکمفرمایی میکند.

یکی از ویژگیهای متمایز اوکالیپوتوس ، چوب و پوست تنه آن است. برخی از درختان پوست صاف و هموار دارند چرا که درخت رشد کرده و پوسته ریزی میکند تا لایه های قدیمی پوسته آن از تنه یا شاخه ها جدا شوند و پوست جدید در زیر لایه قدیمی تر نمایان شود. معمولا پوست جدید تنه درخت رنگ روشنتری دارد که به مرور زمان رنگ آن محو میشود. بعضی از درختان هم پوست نصفه نیمه دارند یعنی در اطراف پایین تنه آنها پوست ضخیمی قرار دارد اما در بالا پوستشان صاف و نازک است.

در مناطقی که آتش سوزی شایعتر است درختانی را میبینید که تنها در قاعده پوستشان ضخامت دارد.

برخی از درختان کاملا از پوستی ضخیم و زبر پوشیده شده اند. لایه قدیمی تر پوست ضخیم به درخت متصل می ماند و محافظ قطوری در مقابل آتش برای درخت ایجاد میکند. درختانی که پوست ضخیم دارند در اشکال مختلف دیده میشوند به همین علت ممکن است شناسایی آنها سخت تر باشد.

برخی از درختان پوست رشته ای بلند دارند. گونه هایی از اوکالیپتوس از این دسته اند و پوست رشته ای بلند دارند که کاربردهای مختلفی برای مردم بومی داشته است. بومیان استرالیا از پوست اوکالیپتوس برای ساخت کانو و سپر استفاده میکردند.

برگهای اوکالیپتوس مملو از غدد چربی است که ترکیبات معطر تولید میکنند و مسئول بوی خاص اوکالیپتوس هستند. برخی از درختان بوی بسیار قوی اوکالیپتوس دارند و برخی دیگر بویی شبیه نعنا میدهند. صمغ اوکالیپتوس نیز بوی لیمویی دارد. این ترکیبات به محافظت از درخت در مقابل حمله آفتها کمک میکند.

غدد چربی داخل درخت اوکالیپتوس باعث میشوند این گیاه برای حشرات قابل خوردن نباشد اما حشراتی وجود دارند که با این درخت سازگار شده اند و برگهای آن را میخورند.

همچنین دانشمندان کشف کرده اند که برگهای اوکالیپتوسهای کیمبرلی حاوی مقداری میکروسکوپی طلا هستند. 

شکل- برگ اوکالیپتوس در زیر تابش اشعه ایکس 

برگهای اوکالیپتوس در طول عمر گیاه تغییر میکنند. برگهای یک نهال جوان افقی قرار میگیرند تا سطح تماس با نور خورشید در آنها به حداکثر برسد. با بزرگتر شدن درخت ساقه برگ پیچ میخورد به طوری که برگ عمودی میشود و به اندازه قبل در معرض تشعشع قرار نمیگیرد. اما تغییرات تنها به تغییر حالت برگ محدود نمیشود، ساختار برگ های اوکالیپتوس هم تغییر میکنند. برگها دیگر پشت و رو ندارند و هر دو طرف برگها فتوسنتز انجام میدهند. این باعث میشود برگ حداکثر میزان فتوسنتز را داشته باشد و قرار گیری در معرض حرارت در آن کاهش یابد. همچنین برگها سلولهای دیواره ضخیم و فیبر زیاد دارند و در واقع سرسخت هستند.

اوکالیپتوس بسیار اشتعال زاست و در صورتی که در پای آن آتش روشن کنید، خطر آتش سوزی دارد. برگهای پر از روغن اوکالیپتوس و پوست آن خیلی راحت آتش میگیرند. این قابلیت خود یک استراتژی بقا برای این گیاه است. اگر آتش سوزانی بر پا شود به سرعت پیش میرود و کمتر از یک آتش سوزی کند صدمه میرساند.

گسترش سریع آتش یک مزیت انتخابی برای برخی از گونه های گیاهی است چرا که بذرهای آنها در آتش سوزی از بین نمیروند و میتوانند پس از آتش سوزی جوانه بزنند و بقای نسل را ادامه بدهند. همچنین در برخی گونه ها حتی اگر بالای درخت آتش بگیرد و خراب شود از زیر پوست تنه یا در قاعده گیاه ممکن است جوانه زده و گیاه دوباره رشد کند. این ویژگی جوانه زنی مجدد در همه گونه های اوکالیپتوس اتفاق نمی افتد. برخی از آنها فقط از بذر به حیات خود ادامه میدهند. این باعث میشود این گونه ها در مقابل آتش سوزیهای خیلی شدید بسیار آسیب پذیر باشند.

گلهای اوکالیپتوس به شکلی تکامل پیدا کرده اند که حشرات گرده افشان خاصی را به خود جذب کنند. بیشتر اوکالیپتوسها در تابستان گل میدهند. از نظر گلدهی گونه های مختلف اوکالیپتوس متفاوت هستند مثلا برخی زودتر گلدهی را شروع میکنند و برخی دیرتر. برخی مدت طولانی تری گلدهی دارند و برخی کوتاهتر. برخی از گونه های اوکالیپتوس در واکنش به آتش ممکن است زودتر از موقع، گل بدهند.

همان طور که متوجه شدید گونه های اوکالیپتوس بسیار متنوع هستند و نمیتوان تنها از روی شکل آنها گونه آن را تشخیص داد. اما بسیاری از ویژگیهای نام برده در آنها مشترک است و با کاشت اوکالیپتوس، میتوانید از رشد سریع و شکل جنگلی آن لذت ببرید.