شقایق گیاهی علفی و یک ساله است که ارتفاعی حدود 80 سانتیمتر دارد و دارای برگهای پهن کرکدار میباشد. گلهای آن سرخ رنگ و درشت است و در انتهای گل شقایق، لکه سیاهی میوه مانند وجود دارد که تا حدودی به خشخاش شبیه است ولی کوچکتر است و گرز شقایق نام دارد. این میوه یا گرزگیاه به علاوه برگ و ریشه شقایق همگی خواص دارویی و خوراکی دارند. چنانچه گرز شقایق را خراش دهند، درون آن شیرابهای وجود دارد که علاوه بر خواص درمانی، مخدر و افیونی است و مصرف زیاد آن اعتیاد میآورد.
در بعضی مناطق، گرز شقایق را به نامهایی چون حوله شقایق، خشخاش منثور و خشخاش بری نامگذاری نمودهاند.
گیاه شقایق در اکثر نقاط معتدل قارههای مختلف آسیا، اروپا و غرب آفریقا رشد میکند. در کشور ما در استانهای آذربایجان، چهار محال و بختیاری، خوزستان، کرمان، فارس و حواشی دریای خزر گیاه شقایق را میتوان مشاهده نمود.
بیشترین استفاده و خواص دارویی گرز شقایق، کاربرد آن به صورت آرامبخش و درمان کمخوابی است که به علت خواص تخدیری کاملاً مؤثر و بیزیان میباشد. از این خواص آرامشبخش به منظور رفع بیخوابی کودکان نیز میتوان بهرهبرداری نمود. جهت موارد دیگری مانند مشکلات تنفسی، درمان سیاه سرفه، سرفههای مداوم و عصبی، آسم و برونشیت نیز توصیه شده است.
افرادی که دارای زودانزالی هستند میتوانند ترکیب گل شقایق و دارچین را به صورت دمنوش روزانه مصرف نمایند.
جوشانده گرز شقایق داروی مؤثری جهت رفع مشکلات دردهای سیاتیک و یرقان است که به صورت موضعی بر روی محل درد کمپرس میگردد. همچنین جهت رفع سفیدی مو، ترکیب گرز شقایق با پوست گردو و مالش به موها بسیار مؤثر میباشد.
غرغره کردن جوشانده گرز شقایق نیز به رفع ناراحتیهای مخاط دهان کمک مینماید. خانمهای دارای خونریزی زیاد دوران قاعدگی میتوانند جهت کاهش و رفع این مشکل از گرز شقایق استفاده نمایند.
گرز شقایق را بیشتر به صورت دم کرده، جوشانده و سپس صاف شده و خوراکی مصرف مینمایند. در بعضی موارد نیز، جوشانده گل شقایق را به صورت لوسیون یا ماساژ موضعی نقاط مختلف بدن در ترکیب با مواد دیگر به کار میگیرند.
در جامعه گیاهی، به گرز شقایق تریاک بیزیان گفته میشود به این علت که آلکالوئیدهای سمی در آن موجود نمیباشد.
گرز شقایق حاوی مادهای به نام پاپاورین است که سمی و خطرناک است و مصرف بیرویه و دوز بالای آن بدون مشورت با متخصصین، میتواند عوارضی مانند تهوع، سردرد، یبوست، افزایش تعداد ضربانقلب، افزایش فشارخون، درد شکم، گرگرفتگی، سرگیجه، اسهال، بیاشتهایی، احساس ناخوشی و التهابکبد را در افراد ایجاد نماید.
مهمترین ترکیبات شیمیایی که در گرز شقایق مورد آزمایش قرار گرفته است شامل مواد اسید پاپاوریک، اسیدرآدیک، صمغ، روئدین، مورفین، پارامورفین، نارکوتین، مواد رنگی، لعاب، قند و روژنین میباشند.
بزرگان طب سنتی، طبیعت گیاه دارویی گرز شقایق را خشک و خیلی سرد بیان کردهاند.
همان طور که توضیح داده شد، گرز شقایق گیاهی است که خواص مخدر داشته و قابلیتهای سمی دارد. لذا باید خرید این گیاه دارویی از منابع معتبر و باسابقه صورت پذیرد و به مسائل بهداشتی و کیفیت و ارگانیک بودن محصول دقت کافی مبذول گردد.