پیراکانتا (pyracantha) گیاهی درختچهای است و بومی مناطق مختلفی از دنیا مثل کشورهای آسیا، اروپا و قاره آمریکا میباشد. پیراکانتا به نامهای دیگری از جمله شیر خشت مصری، دزد دریایی، خار آتش و بوش سوزان نیز شناخته میشود. کلمه پیراکانتا ریشه یونانی دارد و از دو بخش پیر به معنی آتشسوزی و آکانتا به معنی خار، تشکیل شده است.
پیراکانتا از نظر ظاهری گیاهی خاردار و بوته مانند است که طول شاخههای آن تا حدود سه متر نیز رشد میکند. برگهای این گیاه به شکل بیضی و به طول 2 تا 4 سانتیمتر است که حاشیه دندانهدار، تیز و برنده دارند و قسمت زیرین آنها سبز کمرنگ و سطح فوقانی آنها سبز تیره میباشد.
گلهای پیراکانتا سفید رنگ، معطر و آذین مانند است و قطری حدود 8 میلیمتر دارند. کاسبرگهای گلها مثلثی شکل بوده و دارای 20 عدد پرچم میباشد. از گل خشک شده پیراکانتا در طب سنتی، داروهای مختلفی تهیه میگردد و تجار زیادی در این زمینه فعالیت اقتصادی انجام میدهند.
میوه پیراکانتا کروی شکل و شبیه آلبالو یا زالزالک است و اغلب به رنگهای قرمز و گاهی زرد یا نارنجی میباشد. میوهها به صورت خوشهای تشکیل میگردند و قطری بین 5 تا 7 میلیمتر دارند. میوه پیراکانتا در پاییز و زمستان بارور میگردد. زیبایی میوههای پیراکانتا همواره باعث جذب فراوان پرندگان و انجام عمل گردهافشانی گیاه میگردد. میوه پیراکانتا نباید به صورت خام مصرف شود چون طعم تلخی دارد و باعث مشکلات گوارشی میگردد. از این میوه در تهیه انواع مارمالاد، مربا و خوراکیهای دیگر استفاده میگردد.
درختچه پیراکانتا به علت داشتن میوههایی خوشهای و مجتمع و به علت سرسبزبودن در تمام فصول، گزینه مناسبی جهت استفاده در محوطهسازی و طراحیهای محیطی میباشد. از پیراکانتا میتوان جهت ایجاد یک مرزبندی بین فضای سبز و فضای عبوری در پارکها و تفریحگاههای عمومی استفاده نمود و پیراکانتا به علت داشتن برگهای خاردار و برنده، گزینه بسیار خوبی جهت ایجاد چنین مرزبندیهایی در محلهای پیادهروی یا مکانهای نمایشگاهی میباشد.
پیراکانتا همچنین به علت تمایل به رشد فراوان عمودی و رسیدن به ارتفاع تا 5 متر گزینه خوبی جهت پرکردن نماهای مکانهای عمومی یا شخصی به صورت داربستی و دیوارپوش است و با قدرت بالاروندگی فراوان میتواند به سرعت باعث ایجاد یک منظره شکوهمند و پر از زیبایی در این نماهای ظاهری شود.
زیبایی و جلوه رنگی درختچه پیراکانتا کمک میکند که این گیاه را به صورت انفرادی در فضاهای وسیع چمنکاری شده پرورش داده و با توجه به چهارفصل بودن پیراکانتا، محیط زیبای همیشگی در مکانهای عمومی مثل بولوارها، حاشیه خیابانها، فضاسازی مکانهای گردشگری و ادارات ایجاد نمود.
پیراکانتا به راحتی قابلیت رشد در گلدان را دارد و در صورت نداشتن فضا یا باغچه بزرگ جهت کاشت آن، میتوان از این گیاه بصورت گلدانی در تراس و بالکن منازل و آپارتمانها جهت طراحی زینتی استفاده نمود.
کاشت پیراکانتا در فضاهای شهری به علت داشتن میوهای خوشهای و مجتمع باعث جلب پرندگان و ایجاد محیط امن برای حمایت آنها و کمک به محیط زیست خواهد شد.
پیراکانتا درختی با استحکام و دارای عمری طولانی است و قدرت تحمل بادهای شدید را دارد. اگر شرایط رشد آن فراهم باشد تا ارتفاع 4 متر رشد میکند. این درختچه در ارتفاع 30 تا 1800 متر از سطح دریا قابلیت پرورش دارد.
پیراکانتا دوستدار آب و هوای معتدل یا سرد و دارای رطوبت است و در شرایط آب و هوایی بسیار گرم، چندان قابلیت پرورش ندارد.
پیراکانتا باید در طول روز از نور مناسب برخوردار باشد و نرسیدن نور حداقلی به گیاه باعث کاهش میوهدهی و از بین رفتن کیفیت میوهها میگردد.
مناسبترین محدوده دمایی برای پرورش این گیاه، دمای بین 10 تا 15 درجه سانتیگراد است.
گیاه پیراکانتا از طرق کاشت بذر، کاشت نهال و قلمه زدن قابل تکثیر است. بهترین زمان برای کاشت نهال این گیاه، اواخر زمستان یا اوایل پاییز است.
هنگام کاشت نهال پیراکانتا باید به گودال ایجاد شده مقداری کود غنی شده و دارای مواد آلی با ترکیبی از کوکوپیت، پیتماس و پرلیت اضافه نمود. در دوره رشد نهال نیز باید سالیانه در پایان زمستان، از کود همه منظوره ترکیب شده با خاک به صورت یک مالچ ضخیم 5 تا 8 سانتیمتری جهت کوددهی استفاده نمود.
اگر هدف از کاشت پیراکانتا، استفاده به صورت دیوارپوش است، باید در فاصله 50 سانتیمتری دیوار کاشته شود. چنانچه هدف ایجاد کاشت ردیفی است، فاصله 60 تا 75 سانتیمتر بین نهالها مورد نیاز میباشد. در صورت کاشت به صورت پرچین به علت پرحجم بودن گیاه، فاصله 2 تا 3 متری بین آنها رعایت گردد.
در مناطق با آب و هوای خشک، جهت کاهش تنش ناشی از خشکی هوا، بهتر است پس از کاشت نهال در اطراف آن، مالچ پاشی انجام شود تا رطوبت خاک برای مدت طولانیتری برای گیاه باقی بماند.
اگرچه پیراکانتا تا حدودی به خشکسالی و کمآبی مقاوم است، اما باید قبل از خشک شدن خاک محل کاشت، مورد آبیاری منظم قرار گیرد.
پیراکانتا به ندرت به هرس کردن نیاز دارد ولی بهتر است در زمستان شاخههای خشک و بیمار آن را حذف کرده و میوههای آسیبدیده و غیر قابل استفاده را جدا نمود. جهت حفظ شکل آن در مناطقی که به صورت انفرادی و تزئینی کاشته شده است، میتوان هر سه تا چهار سال یکبار در پایان بهار یا آغاز تابستان، هرس شدیدی جهت حفظ شکل ظاهری بر روی آن پیادهسازی نمود. هنگام هرس پیراکانتا حتماً باید از دستکش ضخیم استفاده نمود تا خارهای بلند و تیز آن باعث ایجاد آسیب در دستان و بدن افراد نگردد.
از آفات درختچه پیراکانتا میتوان به حمله شتهها، کنه، پروانهها، سوسکها و پوسته پوسته شدن در آفتاب شدید نام برد.
نهال پیراکانتا قابلیت پرورش در انواع خاکهای حاصلخیز مثل سنگآهکی، تپههای شنی، خاکهای جنگلی و بوتهزارها را دارد ولی نباید جنس خاک، رس سنگین و یا خشک باشد. زهکشی خوب خاک نیز از ملزومات رشد مناسب پیراکانتا میباشد. بهتر است هنگام کاشت، خاک اطراف نهال را با مواد غنی شده آلی و معدنی کوددهی نماییم.
هنگام خرید نهال پیراکانتا باید دقت داشت که این گیاه گونههای مختلفی دارد و گونهها از نظر رنگ میوه با هم متفاوت میباشند. لذا چنانچه زیبایی و رنگ خاص میوههای این درختچه پس از کاشت برای شما از اهمیت ویژهای برخوردار است، باید در زمان خرید به نوع و گونه نهال توجه لازم را اعمال نمایید. از گونههای مختلف پیراکانتا میتوان به Lalandlei که میوه بزرگ و نارنجی روشن دارد، Morettii که میوه قرمز و بزرگ دارد، Solei-dor که میوه زرد رنگ متوسط دارد، اشاره نمود.