کشور ما به همراه کشورهایی مانند سوریه، ترکمنستان و غرب افغانستان از جمله بزرگترین تولید کنندگان پسته در جهان هستند. پسته، سابقهای 9 هزار ساله در تاریخ دارد و از نواحی خاورمیانه و آسیای میانه به دیگر مناطق جهان منتقل شده و در حال حاضر آمریکا بزرگترین صادرکننده آن به شمار میرود.
پسته انواع گوناگونی دارد و نوع اکبری آن از مرغوبترین و پرفروشترین انواع پسته میباشد. بیشترین تولید پسته اکبری مربوط به شهرستانهای رفسنجان، انار و سیرجان در استان کرمان میباشد. پسته اکبری از نظر ظاهری، نوک پوست سبز رنگی دارد و هنگام رسیدن قرمز رنگ میشود. در قسمت شکمی و پشتی آن شکاف مساوی وجود دارد و طولی حدود 61 میلیمتر دارد. پسته اکبری به شکل کشیده و خوشفرم است و به آن پسته بازار پسند و مجلسی میگویند. وزن مغز هر دانه پسته اکبری حدود دو گرم است و علت محبوبیت آن، راحتی پوست شدن آن است.
کلیه پستهها از جمله پسته اکبری دارای منابع بسیار غنی از انواع ویتامین A,C,E و مواد معدنی از جمله آهن، منیزیم، منگنز، فسفر، زینک، سلنیوم، سدیم، پتاسیم، کلسیم، مس، کربوهیدرات، فیبر، فولات، نیاسین، ریبوفلاوین و تیامین هستند.
در نتیجه مصرف مداوم پسته به کاهش وزن، سلامت سیستم گوارش، کاهش کلسترول، کاهش سکتههای قلبی و فشار خون، درمان دیابت، رفع التهاب، بهبود بینایی، تقویت قوای جنسی، تأخیر در پیری و سلامت مغز و سیستم ایمنی کمک خواهد نمود.
پسته اکبری درختی مختص مناطق سردسیر و کوهستانی است و در بین انواع پسته، بیشترین نیاز سرمایی را دارد که رقم آن معادل 1200 ساعت دمای زیر 7 درجه سانتیگراد میباشد تا بتواند از خواب زمستانه بیدار شده و شروع به گلدهی کند. نهال پسته اکبری به گرما و رطوبت زیاد، حساس است و در صورت بالا رفتن حرارت، دچار گرمازدگی میگردد.
نهال پسته اکبری قدرت رشد متوسطی دارد و پس از رشد، عرض تاج آن زیاد بوده و تا ارتفاع 5 متر رشد میکند. دوره گلدهی آن 11 روز در فروردین ماه است. جوانه آن شکل گل کروی دارد. میوهدهی آن در اوایل تیرماه شروع شده و تا پایان شهریور ماه ادامه دارد.
نهالهای بذری پسته اکبری پس از حدود 5 سال و نهالهای پیوندی آن پس از حدود 2 تا 3 سال به میوهدهی میرسند. در صورت مساعد بودن شرایط، باغات پسته تا 7 تن در هکتار قابلیت برداشت محصول دارند. درختان پسته اکبری اگر دچار مشکلات آفات و شرایط نامناسب آب و هوایی نشوند، از نظر ژنتیکی قابلیت عمر و زندگی تا یکصد سال را خواهند داشت.
مناسبترین زمان جهت کاشت نهال پسته، زمان خواب آن است که در مناطق گرمسیری و معتدل در فصل پاییز و قبل از شروع یخبندان است. درخت پسته یک گیاه دو پایه است و باید در باغات، نوع نر و ماده آن به نسبت ده به یک جهت گردهافشانی وجود داشته باشد.
چاله ایجاد شده جهت کاشت نهال باید عمق حدود 40 تا 60 سانتیمتر و قطری حدود 120 سانتمیتر داشته باشد.
بهترین فاصله جهت کاشت نهال در زمینهای شیبدار 3 x 3 و در مناطق مسطح 4 x 4 است. فاصله بین نهالهای پسته باید طوری تنظیم شود که از سایهاندازی درختان پسته بر روی یکدیگر جلوگیری شود.
از نظر آبیاری، پسته یک درخت کم آب است و به آبیاری روزانه نیاز ندارد. معمولاً جهت درختان یک تا سه ساله به خاطر نداشتن ریشههای عمیق، آبیاری یک بار در هفته در مناطق بیابانی و گرمسیری برای رشد آن کفایت مینماید. درختان سه تا شش ساله به حدود یک بار آبیاری در محدوده زمانی 12 تا 20 روز و درختان مسنتر از 6 سال به ماهی یک مرتبه آبیاری نیاز دارند. اخیراً از آبیاری قطرهای نیز در باغات پسته ایران به صورت موفقیتآمیزی استفاده گردیده است.
درختان پسته به هرس فرمی سالیانه نیاز دارند. طی یک دوره 5 ساله باید با حذف پاجوشها و سربرداری و حذف شاخههای جانبی، شکل درختان به صورت جامی فرمدهی شود. علاوه بر هرس فرمی، هرس باردهی سالیانه نیز جهت کاهش سالآوری و تقویت شاخهها و خوشههای گل سال بعد، در فصل زمستان انجام گیرد.
کوددهی درختان پسته اکبری با توجه به میزان عناصر خاک در فصل زمستان، زمان میوهدهی و فصل رشد با استفاده از کودهای حیوانی، آلی و شیمیایی انجام میشود.
درختان پسته اکبری، آفات و بیماریهای خاص خود را دارند که میتوان به عنوان نمونه به پسیل پسته، پروانه چوبخوار، پروانه میوهخوار، انواع شپشک و کنه و بیماریهای پوسیدگی طوقه و ریشه، زوال ورتیسیلومی، پژمردگی گل و شاخه و نماتد غده و ریشه نام برد که جهت مبارزه با این آفات و بیماریهای میتوان از سموم و کودهای شیمیایی و روشهای فیزیکی استفاده نمود.
بهترین محصولات پسته از جمله پسته اکبری در ایران در خاکهای با بافت شنی لومی که یک بافت متوسط به حساب میآید، تولید میشود. خاکهای با بافت سنگینتر از جمله لوم رسی سیلتی و حتی لوم رسی نیز قابلیت کاشت این محصول را دارند، به این علت که زهکشهای طبیعی لایه شنی در عمق ۱ تا ۲ متر در آنها وجود دارد. این لایه شنی میتواند سنگینی بافت خاک را تا حدی تعدیل نماید. بهترین و پرمحصولترین خاک کشت پسته از نظر عمق، خاکهای عمیق همراه با بافت یکنواخت و با حداقل لایهبندی هستند. این خاکها نفوذ پذیری مطلوب همراه با ظرفیت نگهداری زیاد آب و مواد معدنی به علاوه تهویه مناسب جهت رشد ریشههای انواع پسته از جمله پسته اکبری را دارا هستند.
خاک های کمعمق و یا سختلایه جهت کاشت پسته مناسب نیست و این نوع خاکها باعث میشوند که قسمتهای هوایی و زیر زمینی درخت رشد کافی را نداشته باشند. به طور کلی درختان پسته خاکهای عمیق با بافت سبک تا متوسط را بیشتر میپسندند.
هنگام خرید نهال پسته اکبری باید توجه داشته باشیم که انواع گوناگونی از نهال پسته در بازار ایران از جمله پسته کلهقوچی، احمدآقایی، اوحدی یا پسته فندقی و انواع دیگر وجود دارد. از نظر زمان محصولدهی نیز نهالهای پسته به پنج گروه خیلی زودرس، زودرس، متوسط رس، دیررس و خیلی دیررس تقسیم بندی میگردند. همچنین از نظر زمان گلدهی نیز سه نوع پسته زودگل، متوسطگل و دیرگل کشت میشوند. لذا باید با توجه به شرایط آب و هوایی و جزئیات خاک محل کاشت به انتخاب صحیح نهال اقدام نمائیم. نهال پسته را باید از منابع معتبر و دارای سوابق خوب خریداری نموده و هنگام خرید، نهال را از نظر نداشتن آفات و بیماریها مورد بررسی قرار دهیم.