در این مقاله با هرس گلها وشمشادها، فواید هرس کردن، زمان و ابزار مناسب هرس و روش انجام آن آشنا میشویم.
هرس کردن گیاهان یا گلها عبارت از کلیه اعمالی است که به منظور بالا بردن کیفیت ظاهری و کمیت محصولی آن گیاه به انجام میرسد. این اعمال شامل قطع کردن کلی یا جزئی شاخه، برگ، گل، میوه یا ریشه آن گیاه میباشد. هرس کردن، ریشه قدیمی در تاریخ داشته و بشر از حدود سه هزار سال پیش با آن آشنا بوده است.
بعد از هرس کردن گلها یا گیاهان شاخههایی که دچار آفت شدهاند جهت سلامت گیاه از بدنه آن حذف میشوند و باعث جلوگیری از سرایت آفت به بقیه نقاط گل یا گیاه یا درخت میگردد. همچنین شاخههای شکسته که جلو رشد گیاه را میگیرند از آن جدا میگردد. شاخهها یا برگهایی که خشک شده و ایجاد مزاحمت برای گیاه مینمایند از گیاه قطع میگردند. کلیه اعمال گفته شده به حفظ سلامت و جوانسازی گیاه کمک مینماید. خلوت سازی این قسمتهای مزاحم و ناکارآمد باعث جذب بهتر نور و هوا به قسمتهای زیرین گیاه خواهد شد. هدف دیگر هرس کردن، ایجاد یک ظاهر زینتی و یا تاج مانند به منظور زیباسازی محوطه و یا باغ میباشد. از دیگر فواید هرس کردن میتوان به ایجاد تعادل بین ریشه و حجم شاخ و برگ آن اشاره نمود که در واقع به ریشه جهت تضمین رشد گیاه کمک مینماید. همچنین هرس کردن گیاهان باعث جوانسازی و ایجاد شاخ و برگ جدید گردیده و عملاً به تداوم عمر گیاه کمک مینماید. توسط هرس کردن میتوان گلدهی و باروری محصولی گیاه را تنظیم نموده و به بالا بردن کیفیت آن کمک نمود. هرس کردن به تسریع عملیاتی چون سمپاشی و برداشت محصول نیز به دلیل تغییر شکل گیاهان، کمک خاصی مینماید.
جهت هرس گیاهان قانون مشخصی وجود دارد که بهترین زمان برای انجام آن، بعد از زمان گلدهی شان است. اگر قبل از زمان گل دادن گیاه، هرس انجام شود جوانههای باز نشده آن از بین رفته و به رشد گیاه آسیب وارد خواهد شد. بیشتر گلها و گیاهان مثل شمشاد را در اواخر زمستان و اوایل بهار هرس میکنند. اما با توجه به شکل ظاهری گلها و گیاهان و نوعشان، بعضی مواقع در پاییز نیز میتوان یک نوبت هرس انجام داد. زمان هرس برای شمشادها هم با توجه به نیاز آنها به ایجاد زیبایی ظاهری میتواند چندین نوبت در سال تکرار گردد چون بیشتر شمشادها بیشتر به منظور تغییر شکل ظاهری هرس میشوند.
به منظور هرس کردن گلها از قیچی کوچکی که مخصوص این کار طراحی شده استفاده می گردد. به علت تیزبودن و احتمال قرار گرفتن انگشتان بین لبههای قیچی، حتماً هنگام استفاده از آن باید از دستکش استفاده نمایید. برای هرس کردن شمشادها به علت اینکه حجم بزرگتری دارند و معمولاً هنگام هرس باید به یک شکل منظم و زیبای هندسی تبدیل شوند، قیچیهای بزرگتری به نام قیچی شمشاد زن در بازار موجود است که شبیه قیچیهای معمولی بوده و تیغههای بلندتری دارد. هر دو نوع قیچی گفته شده باید دارای حالت فنری باشند تا هنگام کار، باعث خستگی دستها نگردند. قبل از استفاده از ابزارهای ذکر شده باید تیغه آنها کاملاً تمیز شسته شده و ضد عفونی گردد تا از انتقال آلودگی یا باکتری به گلها و شمشادها جلوگیری شود.
ابزار دیگری به نام شمشاد زن برقی نیز وجود دارد که در افزایش سرعت و کیفیت هرس مؤثر بوده و برای مناطق با تعداد هرس زیاد استفاده میگردد.
در هرس گلها باید نکات و ترتیب مشخصی را رعایت نمود به این صورت که باید ابتدا برگهای سال قبل را که به بوته چسبیده و یا روی زمین ریختهاند، جمع آوری نمود زیرا این برگها ممکن است باعث ایجاد قارچهای مضر در آینده بشوند. سپس باید ساقههایی که قهوهای و خشک شدهاند را از تنه گیاه جدا نموده تا جایی که باقیمانده ساقهها فقط قسمتهای سبز و زنده گیاه باشند. اکثر ساقههای افقی را نیز باید جدا کرده و کل ساقههای جدا شده را باید از اطراف گیاه جمع آوری نمود. سپس باید به سراغ ساقههای عمودی برویم و به هرس آنها بپردازیم. جهت هرس آنها باید در فاصله 2 سانتیمتر از محلی که جوانههای برگها بیرون زده است برش کوچکی با زاویه 45 درجه ایجاد کنیم تا آب باران از روی آن عبور کرده و روی جوانه نریزد و چنانچه ساقه دچار آسیب یا مشکلاتی باشد این آسیبها به جوانه نفوذ ننماید. شکل کلی گیاه بعد از هرس باید مانند یک گلدان توخالی باشد تا قسمتهای میانی بتوانند نور و هوای مناسب را از محیط کسب نمایند. بعضی مواقع محل بریدگی شاخه با حمله آفات و هجوم عوامل بیماریزا مواجه میگردد که برای حل این مشکل از چسبی مخصوص استفاده میشود تا محل بریدگی مقاوم گردد. همچنین از هرس گلهای جوان نیز باید پرهیز نمود تا زمانی که به مرحله رشد کامل خود برسند.
گل کاغذی یکی از معدود گلهایی است که در رنگهای بسیار متنوعی رویش میکند و اگر در آب و هوای مناسب کاشته شود، میتوان تقریباً یازده ماه سال از زیبایی گلهای آن بهرهمند شد. در نتیجه آگاهی از روش هرس کردن آن بسیار مهم میباشد. این گل هم بصورت گلدانی، هم باغچهای و هم بصورت رونده کاشته میشود و برای بونسای نیز بسیار مناسب است.
در مورد هرس گل کاغذی علاوه بر توجه به قوانین کلی هرس، باید به این مطلب دقت داشت که رشد گلهای کاغذی به صورت تصاعدی صورت میگیرد و گلهای جدید این گیاه بر روی شاخههای سال جاری رویش کرده و بیشتر گلها روی شاخههای بلندتر تشکیل میگردد، لذا اگر هدف از کاشت این گل، داشتن گیاه بلند قامت میباشد نباید عمل سرزنی شاخهها انجام شود تا گلهای جدید فرصت رویش زیاد در شاخههای بالایی را پیدا کنند و همواره گیاه بلند و چتر مانندی داشته باشیم. لذا در این حالت باید بیشتر به هرس شاخههای پایین و میانی گیاه پرداخت ولی چنانچه میخواهید یک گل پهن و متراکم داشته باشید میتوانید به هرس شاخههای بالایی هم بپردازید تا از رشد عمودی نامتناسب آن جلوگیری کنید.
حدود 170 گونه شمشاد در جهان وجود دارد که از جمله معروفترین آنها میتوان به شمشاد جنگلی، شمشاد رونده، شمشاد ژاپنی، شمشاد طلایی، و شمشاد هیبی اشاره نمود. شمشادها بیشتر در کنار گیاهان دیگر کاشته میشوند و به عنوان یک حصار یا دیوار یا منطقه جدا کننده عمل مینمایند، لذا نحوه هرس این گیاه، شکل ظاهری و مرتب بودن آنها بخصوص اگر در تعداد زیاد و گروهی کاشته شده باشند، به زیبایی و نظم پارکها و فضاهای عمومی مثل بلوارها، خیابانها و باغچههای املاک ویلایی، کمک زیادی خواهد نمود. مطمئناً هرس و نگهداری هر گیاه شمشاد به نوع و شرایط آن بستگی دارد ولی بطور کلی میتوان گفت که جهت هرس نمودن شمشاد بیشتر به شکل ظاهری آنها توجه میگردد.
هنگام هرس شمشادهای جوان، باید ریشه آنها را نیز هرس کرده و تا سه سال این کار را انجام دهیم تا شمشاد به تراکم بالا و مورد نظر برسد. بعضی از شمشادها به صورت پرچین استفاده میگردند و باید در فواصل کوتاه هرس گردند تا زیبایی و شادابی خود را همواره حفظ نمایند. شمشادها به بیماریها و آفتها حساس هستند. از جمله میتوان به سفیدک سطحی اشاره کرد که به محض اینکه مشاهده گردید باید شمشاد مورد هرس قرار گیرد. در موارد دیگر مثل وجود رنگ پریدگی در برگها و سرشاخهها و یا مشاهده شاخههای کم رشد و بیمار نیز باید هرس گیاه انجام شود.
جهت ایجاد اشکال هندسی از میلههای نیم دایره یا کروی شکل نیز میتوان کمک گرفت. شمشادها در مدلهای مختلفی از جمله مکعبی، مخروطی، مارپیچ وکروی یا ترکیبی از آنها جهت ایجاد شکلهای مجسمهای یا هزارتو مانند، هرس میگردند.
هنگام هرس شمشادها باید به این نکته توجه داشت که شکل ایجاد شده هندسی آن به صورتی نباشد که قسمتهای پایینی گیاه در سایه قسمتهای بالایی قرار گرفته و به این خاطر دچار مشکل رشد و نمو گردند.
قیچیهای هرس گلها و گیاهان، ارتباط و درگیری نزدیک فیزیکی با قسمتهای مختلف گیاهان دارند و به علت این که قیچیها از قطعات فلزی تشکیل شدهاند، نسبت به رطوبت حساس هستند. لذا باید پس از استفاده، آنها را در غلافهای مخصوصی که معمولاً از نوع رطوبتگیر هستند، قرار دهیم تا از زنگ زدن تیغه آنها جلوگیری شود. همچنین بهتر است بعد از هر بار استفاده، تیغهها را به روغن آغشته کرده و به صورت چرب شده تا استفاده بعدی نگهداری کنیم. تیغههای قیچی باغبانی و شمشاد زن جهت انجام صحیح برش همواره باید کاملاً تیز و برنده بوده و تیز کردن آنها باید توسط افراد متخصص این رشته انجام شود.