در این نوشتار، با اصول آبیاری باغچه‌های خانگی و چمن‌های درون محوطه‌سازی آشنا شده و مطالبی در مورد صرفه‌جویی در آب و روشهای نوین آبیاری فرا می‌گیریم.
این یک مسئله بدیهی است که هیچ درخت، گل یا گیاهی بدون استفاده از آب قادر به باروری و ادامه حیات نیست. لذا انجام آبیاری منظم در زمان‌های مورد نیاز و توجه به رطوبت خاک از مهمترین اصول پرورش گیاهان می‌باشد و برای انجام صحیح آن، باید از ویژگی‌های گیاه، نحوه آبیاری و زمان انجام آن به طور دقیق آگاهي داشت.
نکته مهم بعدی در زمینه رعایت اصول صحیح آبیاری، مسئله کمبود آب در جهان است. این مسئله یک بحران بین‌المللی است و هر چه جلوتر می‌رویم، این بحران بخصوص در کشور ما مهم‌تر و جدی‌تر می‌شود. صرفه‌جویی در مصرف آب جهت آبیاری باغات و باغچه‌ها نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های تولید و نگهداری فضای سبز می‌گردد، بلکه یک همکاری عمومی و ملی جهت حفظ منابع آبی برای نسل‌های آینده خواهد بود. همیشه باید فکر کنیم که خشکسالی روزی به سراغ ما هم خواهد آمد، لذا صرفه جویی یک وظیفه همگانی است.
در آبیاری گیاهان و گلها باید به این نکته توجه داشت که هم کمبود آب و هم آبیاری بی‌رویه، هر دو باعث ایجاد مشکلاتی برای رویش گیاهان می‌گردد. کمبود آب باعث ایجاد زردی و پژمردگی در برگها و نارس بودن محصول درختان شده و منجر به ترک خوردگی خاک می‌گردد. آبیاری بیش از حد نیز باعث رشد انواع قارچ، خزه و جلبک روی سطح خاک شده و منجر به پوسیدگی و متلاشی شدن بافتهای گیاه و ریشه آن خواهد شد. همچنین غرقابی شدن گیاهان یا گلها در آب مانع از تنفس صحیح گیاه شده و به رشد آن صدمه خواهد زد.
دیگر دوران آبیاری با شلنگهای آبی به پایان رسیده است. این روش آبیاری وقت و انرژی زیادی را از صاحبان باغ یا باغچه تلف می‌کند به این علت که در یک مدت نسبتاً طولانی بسته به مساحت تحت آبیاری، یک فرد باید دائماً محیط را زیر نظر داشته و نه تنها حجم آب مورد استفاده را زیر نظر بگیرد بلکه مرتباً باید نسبت به جابجایی شلنگ و انتقال به نقطه دیگر اقدام نماید؛ بعلاوه حمل و نقل شلنگهای طولانی نیز، مشکلات و معضلات مربوط به خود را دارد. در این روش آبیاری، معمولاً آب زیادی به هدر می‌رود و استفاده از سرشیلنگ‌های تنظیم آب نیز کمک خاصی در این زمینه نخواهد کرد. آبیاری با شیلنگ بخصوص در باغها و باغچه‌های بزرگ باعث فرسایش خاک و تبخیر زیاد آب بوده و به علت عدم پخش منابع آبی به مقدار مساوی و مورد نیاز برای گیاهان، دارای راندمان بسیار پایینی می‌باشد. همچنین هنگام عدم حضور اشخاص به علت مسافرت یا تعطیلات، آبیاری باغچه به حال خود رها می‌ماند.
روش آبیاری بارانی به این صورت پیاده سازی می‌گردد که آب باران در یک شبکه لوله کشی شده به مرور زمان جمع شده و تحت فشار قرار می‌گیرد و سپس از طریق آبپاش و با فشار بر روی سطوح باغچه یا فضاهاي چمن‌کاری شده پخش می‌گردد. آبیاری بارانی به دو روش مکانیزه و غیر مکانیزه انجام می‌گردد. آبیاری غیر مکانیزه انواع مختلفی مانند ثابت، متحرک، نیمه متحرک و شیلنگی دارد و نوع مکانیزه آن به آبفشان‌های غلطان، قرقره‌ای، دوار و خطی تقسیم بندی می‌گردد. مشکل آبیاری بارانی آن است که اگرچه از منابع طبیعی باران استفاده می‌نماید، اما هنوز هم هدررفت آب در آن زیاد بوده و به علت این که خروج آب بصورت هدفمند صورت نمی‌گیرد، باعث رشد و آبیاری علفهای هرز نیز در محیط می‌گردد. همچنین در بعضی روشهای آبیاری بارانی، مقداری از آب در آبپاش‌ها تبخیر شده و از بین می‌روند.
مزایای این نوع آبیاری، عدم نیاز به شخص مراقب و استفاده از منابع آب باران است و مکانیزه بودن آن، در هزینه‌ها و وقت، صرفه جویی به بار خواهد آورد.
آبیاری قطره‌ای پیشرفته‌ترین و کامل‌ترین نوع آبیاری گیاهان می‌باشد. در این روش آبیاری، آب در یک منبع جمع آوری شده و توسط پمپ برقی پس از عبور از فیلتر تصفیه سیکلونی و حذف مواد مضر و شن درون آن به داخل یک شبکه هدایت می‌گردد. فشار انتقال آب در حدود یک اتمسفر تنظیم می‌شود و هنگام عبور از لوله‌های قرار گرفته در مسیر، بصورت قطره قطره توسط وسیله‌ای به نام قطره‌چکان در محل مورد نظر بطور دقيق، پاشیده می‌شود.
آبیاری قطره‌ای مزایای فراوانی دارد از جمله این که حداکثر استفاده از منابع آبی در این روش انجام می‌گردد و به علت وجود فیلتر در مسیر می‌توان حتی از منابع آب شور نیز استفاده نمود، همچنین در آبیاری قطره‌ای هیچ نوع آب سطحی در محیط به حرکت در نیامده و از فرسایش خاک جلوگیری می‌گردد. آبیاری قطره‌ای برای تمام انواع گیاهان، گلها و درختان قابل استفاده است و از ایجاد و گسترش علفهای هرز جلوگیری می‌شود. تبخیر آب سطحی نیز در این روش بسیار کم بوده و نیازی به نیروی کار زیاد در آن وجود ندارد.
با توجه به مساحت مورد آبیاری و نوع گیاهان و گلها، سیستم‌های مختلفی برای آبیاری قطره‌ای طراحی شده که به نام‌های سیستم آبیاری بابلر، آبیاری قطره‌ای نواری، آبیاری قطره‌ای ثقلی، آبیاری زیرزمینی با لوله تراوا و آبیاری قطره‌ای قطره چکان در خط شناخته می‌شوند.
توجه به این نکته مهم است که آبیاری هر گیاهی به نوع آن بستگی دارد. بعضی گیاهان باید همواره خاکشان مرطوب باشد، بعضی دیگر باید پس از خشک شدن خاک، آبیاری شوند، بعضی به آب کمتر و بعضی به آب بیشتر نیاز دارند. همچنین منطقه رشد گیاه از نظر گرمسیری یا معتدل بودن یا سردسیری نیز در این زمینه مهم است.
اما می‌توان به طور کلی به این نکات اشاره کرد که بهتر است آبیاری هنگام صبح زود که آب دارای تبخیر کمتر است انجام گیرد تا از هدررفت آب جلوگیری شود. همچنین اگر شاخ و برگ گیاهان در زمان آبیاری خیس شوند تا قبل از رسیدن شب فرصت خشک شدن دارند و در نتیجه از ایجاد باکتری و قارچ روی آنها جلوگیری خواهد شد. این زمان آبیاری برای تمام نقاط آب و هوایی صادق است و باید همه جا رعایت گردد.
در بعضی مناطق گرمسیری شایعه و باور غلطی بین باغداران یا کشاورزان گسترش یافته که چنانچه آب در طول روز روی برگهای گیاهان بماند، به علت تابش شدید خورشید مانند ذره بین عمل کرده و باعث ایجاد آتش سوزی یا سوختن قسمتهای دیگر گیاهان یا گلها خواهد شد، اما نکته مهم اینجاست که این مسئله واقعیت ندارد و هیچ شواهدی برای آن ارائه نگردیده است.
باغچه‌ها یا مناطقی که از آبیاری قطره‌ای استفاده می‌کنند دارای تایمر آبیاری هستند و به راحتی با تنظیم این تایمرها می‌توان زمان صحیح آبیاری را پیاده‌سازی نمود.
گیاهانی که به خشکسالی و زندگی در شرایط گرم و خشک مقاوم هستند، نباید به اتکاء این خاصیت‌شان، بدون آبیاری رها شده و از آب محروم گردند. لذا با توجه به نوع گیاهان باید همواره حداقلی از آبیاری در دستور کار هر باغچه یا باغ قرار داشته باشد.
آبیاری فضاهای چمن‌کاری شده نقش مهمی در سلامت و ماندگاری چمن دارد و هر نوع آبیاری غیر اصولی به این گیاه آسیب می‌رساند. همانطور که گفته شد بهترین زمان آبیاری چمن صبح زود است و این آبیاری باید با فشار کم و با آبپاشهای پخش کننده انجام گردد. اگر فشار آب بیش از اندازه استاندارد باشد، خاک محیط شسته شده و بذرها به طور نامتناسب در زمین پخش می‌گردند. حجم آبیاری نیز باید به گونه‌ای باشد که آب تا عمق 15 سانتیمتری زمین نفوذ کرده و رطوبت خود را برای مدتی حفظ نماید. بهتر است در هوای خیلی گرم از آبیاری چمن خودداری شود.
اگر به مسئله کوتاه کردن منظم چمن و استفاده از غلطک سبک خاک جهت نفوذ هوا به ریشه چمن در زمان‌های مورد نیاز دقت کافی نشود، نظم و دقت در آبیاری آن، بی‌اثر شده و به زمین‌های چمن کاری شده آسیب می‌رسد. در ضمن پس از آبیاری نباید به کوتاه کردن چمن اقدام نمود.
چه مسائل دیگری را می‌توان جهت آبیاری بهینه رعایت نمود؟
اگر به علت هزینه بالا یا کوچک بودن مساحت مورد آبیاری قادر به پیاده‌سازی آبیاری قطره‌ای نیستید، می‌توانید با روشهای ابتکاری دیگری در مصرف آب و دیگر هزینه‌ها صرفه جویی نموده و راندمان آبیاری را افزایش دهید.
به عنوان نمونه می‌توانید در باغچه، گیاهانی نظیر جلبک یا خزه بکارید چون این گیاهان در هنگام خشکی هوا آب داخل خود را به بیرون منتقل می‌کنند و باعث ایجاد رطوبت و خنکی باغچه می‌گردند.
همچنین می‌توانید از مالچ یا خاکپوش برای باغچه خود استفاده کنید. استفاده از یک لایه 5 سانتیمتری از موادی مانند کاه، برگ و پوست گیاهان، خاک اره، گیاهان علفی خرد شده و لاشه‌های برگ بر روی سطح باغچه می‌تواند به طور مناسبی به حفظ رطوبت سطحی و جلوگیری از تبخیر آب و در نتیجه کاهش هزینه‌ها کمک نموده و باعث کم شدن علفهای هرز و تجزیه بهتر خاک و جذب بهتر آب گردد.
سعی کنید از گیاهان مقاوم به خشکی در باغچه خود استفاده نمایید که نسبت به کمبود آب عکس العمل‌های بهتری از خود نشان می‌دهند. گیاهان با برگهای پرزدار نیز می‌توانند تبخیر آب را به حداقل برسانند. استفاده از گیاهان بومی نیز بسیار مناسبتر از گیاهان دیگر بوده و با محیط و آب و هوای منطقه سازگاری بهتری دارند.