میوه نارنج متعلق به خانواده مرکبات است و از درخت نارنج به عنوان مادر مرکبات نام برده میشود. لغت انگلیسی آن Citrus aurantium است. خاستگاه اصلی این درخت، شبه جزیره هندوچین و حوزه هند شرقی میباشد. نارنج، درختی همیشه سبز است و برگهای آن، بیضی شکل با نوک تیز و به رنگ سبز شفاف بوده و دارای گلهای بسیار معطر و خوشبو و درشتتر از درخت پرتقال است که به آن بهار نارنج میگویند. درخت نارنج در بسیاری مناطق به عنوان درخت زینتی نیز کاشته میشود.
محصولات درخت نارنج، میوه نارنج، آب نارنج، پوست نارنج و بهار نارنج است که هر کدام خواص و کاربردهای خود را دارد. آب نارنج جهت طعم دهی به انواع غذاها و خوراکیهای اصلی بکار میرود. پوست و بهار نارنج برای تهیه انواع مربا، مارمالاد و سس سالاد استفاده میشود. از پوست نارنج روغن مخصوصی گرفته میشود که در لوازم آرایشی، انواع صابون و داروهای پوست و مو و طعم دهی به انواع بستنی، آدامس و آبنبات استفاده میگردد. از بهار نارنج نیز عرق بهار نارنج تهیه میشود که خواص درمانی فراوانی به همراه دارد.
نارنج دارای مقادیر فراوانی از آهن، کلسیم، فسفات، ویتامینهای A,C ، انواع پروتئین، کربوهیدرات، نیاسین، تیمین، فلاونوئید و تیرامین است.
مصرف نارنج به جلوگیری از انواع سرطانها از جمله سرطان روده بزرگ کمک مینماید. نارنج دارای خواص ضد التهابی است و جهت کاهش تورم بدن و کاهش درد اعضا در بیماریهای مفصلی و نقرس استفاده میگردد. پوست نارنج خواص مرطوب کنندگی فراوانی برای پوست بدن دارد و در درمان جوش و آکنه و رفع چین و چروک و پیری پوست به کار گرفته میشود. از دیگر خواص نارنج، کاهش قند خون و جلوگیری از ابتلا به دیابت و فشار خون است. نارنج همچنین به رفع دردهای معده و زخم معده و کاهش کلسترول بد خون و جلوگیری از حملات قلبی کمک میکند. آنتی اکسیدانهای موجود در نارنج باعث تقویت سیستم ایمنی و محافظت از کلیه میگردد. مصرف مداوم نارنج باعث رفع سردمزاجی و بهبود میل جنسی میگردد. آب نارنج به کاهش تب، رفع سردرد، از بین بردن نفخ و یبوست، تقویت معده و درمان کبد چرب کمک فراوانی مینماید.
بیشتر درختان نارنج در ایران در مناطق جنوبی و شمالی ایران رویش میکند و ارتفاع آنها بین 6 تا 15 متر میرسد. آب و هوای مناسب این درخت، هوای نیمه گرم و تا حدودی مرطوب میباشد و در نزدیک مناطق گرمسیری کاشته میشود. تحمل سرمایی درخت نارنج از سایر مرکبات کمی بیشتر است ولی سرمای هوای منطقه کاشت نباید کمتر از ده درجه سانتیگراد شود. بهترین دما برای رشد مناسب نهال نارنج، بازه دمایی 12 تا 37 درجه سانتیگراد است. هر چه در فصل تابستان، گرمای کمتری به نهال برسد، میوههای آن دارای مزه ترشتر میشوند.
از نظر نور، نهال نارنج به نور مستقیم آفتاب در حد 6 تا 8 ساعت روزانه نیاز دارد و در صورت کاهش نور آفتاب، دچار انواع قارچها و بیماریها و میوهدهی نامناسب میگردد.
درخت نارنج به علت این که ریشههایش رشد بسیار خوبی داشته و با شرایط خاک، سازگاری مناسبی پیدا میکند و همچنین بخاطر مقاومت کافی در برابر آفات، به عنوان پایه مناسبی جهت پیوند مرکبات دیگر استفاده میگردد. نهال نارنج پیوندی به طور متوسط از زمان کاشت تا انتقال به زمین اصلی حدود سه سال طول میکشد تا به میوهدهی برسد.
بهترین زمان جهت کاشت نهال نارنج پیوندی در فصل پاییز است زیرا در این زمان نهال در خواب فرو رفته و فرصت بیشتری جهت تطابق با محیط پیدا مینماید. نهالهای نارنج بهتر است در فواصل حدود 5 تا 6 متر از یکدیگر کاشته شوند.
از نظر آبیاری باید هنگامی که سطح خاک اطراف گیاه کمی خشک شود، مورد آبیاری قرار گیرد ولی چنانچه دوره خشکی خاک طول بکشد، باعث ریزش برگهای نهال خواهد شد. مقدار آبیاری نهال نارنج، باید به صورت متناسب باشد و ماندگاری آب در اطراف ریشه باعث پوسیدگی ریشه و زردی برگها میگردد. درختان جوان و کمسنتر در فواصل کوتاهتری باید مورد آبیاری قرار گیرند.
جهت کوددهی درخت نارنج، باید نیتروژن، پتاسیم، فسفر، منگنز، مس و منیزیم را به صورت ترکیبی و با توجه به مقادیر مناسب توصیه شده استفاده نمود. مقدار و ترکیبات کوددهی برای نهالهای جوان تا سن 5 سالگی باید کمی سبکتر و با فواصل زمانی بیشتر، برنامهریزی گردد. درختان مرکبات از جمله نارنج چندان به کودهای پوسیده دامی علاقمند نبوده و بهتر است از این کودهای حیوانی جهت کوددهی استفاده نگردد.
درخت نارنج را باید پس از رسیدن به رشد کامل به صورت سالیانه و در حد متوسط و سبک، هرس نمود که بهترین زمان هرس آن، اواسط زمستان و آغاز بهار است. هرس درخت باید هنگامی انجام شود که مرکز آن خیلی انبوه و پرشاخه شده باشد.
نهالهای نارنج به آفاتی چون شپشک و کنه تار عنکبوت دچار میشوند که باعث قطع گلدهی یا ریزش غنچهها، زردی برگها و شکل نگرفتن میوه درخت خواهد شد. بیماریهای ویروسی و قارچی دیگری مثل آترناریا، گوموز فیتوفترا، پوسیدگی قهوهای، پوسیدگی سیاهریشه و بیماریهای باکتریایی نیز از شایعترین عوارض درخت نارنج میباشد.
نهال نارنج، نسبت به شوری خاک حساس است و خاک محل کاشت، باید از زهکشی مناسب برخوردار باشد. به علت این که ریشه درختان مرکبات نسبت به ماندگاری رطوبت حساس بوده و سریع دچار پوسیدگی خواهند شد، زهکشی مناسب باعث میشود که آب در خاک باقی نماند و به سرعت توسط ریشه مصرف گردد.
نهال درخت نارنج نمونههای مختلفی دارد که هنگام خرید نهال باید به این موضوع به طور دقیق توجه داشته باشیم تا محصول تولید شده سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه مورد کشت و مطابق با نمونه مورد نظر ما، حاصل شود. این نمونهها از نظر شکل میوه، مقدار عطر شکوفه نارنج و ارتفاع درخت با هم متفاوت هستند و به سه گروه تقسیم میگردند. گروه معمولی که میوههای بزرگ و پردانه دارد و از میوه آن برای تهیه مارمالاد استفاده میشود. گروه آبرانت که پوست آن ضخیم و طعمی ترش و اسیدی با هسته نسبتاً کم داشته و از گلهای آن به عنوان عطر چای استفاده میگردد. گروه سوم گروه ترش و شیرین است که پوسته میوه این نارنج، رنگ قرمز و نارنجی داشته و داخل آن به نسبت تیرهتر میباشد و دارای شکوفههای قرمز و صورتی میباشد.
نهال نارنج باید ظاهری سالم داشته و علاوه بر رشد عمودی، دارای ریشههای یکنواخت و به دور از تاب خوردگی باشد.