قارچکش کاپتان، از انواع قارچکشهای تماسی بوده و خواص پیشگیریکننده و درمانی دارد که جهت مبارزه با طیف وسیعی از انواع قارچها به کار گرفته میشود. این سم قارچکش در سال 1949 توسط شرکتهای شورون Chevron و استاف Stuffer ساخته شد و هماکنون شرکت دیگری به نام زنکا Zeneca آن را تولید مینماید. قارچکش کاپتان در کشور ما توسط کارخانجات تولید سموم شیمیایی، تولید و به بازار عرضه میگردد. نام دیگر این محصول، اُرتوساید Orthocide است و از گروه فتالمیدها میباشد. این قارچکش به علت خواص عالی و ایجاد نتایج رضایتبخش در بین کشاورزان به قارچکش معجزهآسا معروف گردیده است.
درجه سمیت LD50 این محصول، برابر 9000 میلیگرم بر کیلوگرم بوده و فرمولاسیون آن به صورت پودر و تابل 50 و 80 درصد و یا مایع روان میباشد. قارچکش کاپتان توسط مهار سنتز ترکیبات آمینو و آنزیمهای دارای گروه تیول در قارچ پاتوژن عمل کرده و مانع از فعالیت آنزیمهای دخیل در متابولیسم فسفر مانند برخی اکسیدازها، هیدروژنازها و کوانزیم A میشود.
قارچکش کاپتان جهت مبارزه و پیشگیری آفات قارچی در گیاهان آپارتمانی و زینتی و همچنین برای درختان میوه مانند سیب، بادام، زردآلو، انگور، گیلاس، هلو، شلیل، گلابی، گوجه و توتفرنگی مورد استفاده قرار میگیرد.
از نمونه بیماریهای قارچی که توسط سم کاپتان قابل پیشگیری و درمان است میتوان به لکه سیاه سیب، پیچیدگی برگ هلو، غربالی شدن گیاهان، پوسیدگی قهوهای مرکبات، سفیدک درونی، پوسیدگی قهوهای درختان میوه هستهدار، بلایت دیررس سیب زمینی و گوجه فرنگی، پوسیدگی سیاه درختان انگور، سفیدک درونی و آنتراکنوز کدوئیان، بلایت آلترناریایی و لکه برگی هویج، بیماریهای برگی چمن و بیماریهای ناشی از بوتریتیس، لکه برگی گیاهان زینتی آنتراکنوز و لکه برگی گوجه فرنگی اشاره نمود.
توسط سم کاپتان میتوان به خوبی ضدعفونی بذور و ریشه گیاهان را انجام داده و به پیشگیری از قارچهای پیتیوم، ریزوکتنیا و فوما در گیاهان آپارتمانی، گیاهان دانه روغنی، صیفیجات، سبزیجات، و بسیاری محصولات زراعی اقدام نمود.
درختان میوهای که با قارچکش کاپتان، سمزدایی شدهاند، دارای محصولات خوشرنگتری میشوند. این نتیجه بخصوص در میوههایی چون سیب، گلابی، هلو و زردآلو کاملاً قابل مشاهده میباشد.
قارچکش کاپتان قابلیت ترکیب با محلولهای قلیایی را ندارد و در اسیدیته بالاتر از 7 دچار ناپایداری شیمیایی میگردد. میتوان قارچکش کاپتان را با قارچکش بنومیل ترکیب نموده و اثر حفاظتی بیشتری را از مجموع آنها دریافت نمود. سم کاپتان در صورت ترکیب با آب و استفاده به صورت محلولپاشی، قابلیت نگهداری تا یک هفته را دارد و لذا میتوان مقدار سم مورد نیاز را بر اساس نیاز دلخواه و زمان مورد استفاده تنظیم نمود.
این سم به علت تماسی بودن، نباید همراه با روغنها، کودهای مایع و یا پخشکنندههای سطحی استفاده گردد؛ زیرا پس از اختلاط با ترکیبات ذکر شده، وارد بافت گیاه میشود و در هوای گرم تابستان باعث ریزش برگ، ریزش میوه و گیاهسوزی شدید خواهد شد؛ لذا نباید بعد یا قبل از استفاده از روغنها و کودهای مایع جهت سمپاشی به کار گرفته شود. اما در آخر فصل رویشی و هوای سرد، به علت لایه کوتیکول تشکیل شده بر روی اپیدرم بافت سبز گیاهان و ایجاد لایه بسیار ضخیم و خشبی، عوارضی برای درختان نداشته و میتوان سمپاشی در فصل پاییز یا آخر فصل رشد را در فاصله بین ریزش برگ تا تورم جوانهها توسط سم کاپتان اجرا نمود.
دوره ماندگاری یا کارنس این سم برابر 14 روز میباشد و فاصله آخرین سمپاشی توسط قارچکش کاپتان تا برداشت محصول باید حداقل ده روز در نظر گرفته شود. مناسبترین زمان استفاده از سم کاپتان، قبل از شکلگیری علائم بیماری و به صورت یک اقدام پیشگیرانه میباشد. در صورت مشاهده نشانههای قارچی بر روی گیاهان، باید سمپاشی آنها را به مقدار دو الی سه بار در روز و به مدت ده روز پیگیری نمود. زمان مناسب انجام سمپاشی در اوایل صبح یا پایان غروب آفتاب است که روزنه برگها باز هستند و دمای هوا خنکتر است. سمپاشی در هوای بارانی و بادی باعث هدر رفت سموم و عدم پوشش مناسب برای گیاهان و درختان خواهد شد.
بهتر است که قبل از عمل کاشت گیاهانی که دارای پیاز هستند، پیاز آنها را در محلول سم کاپتان به مدت چند دقیقه قرار داده و سپس اقدام به کاشت نمود.
مقدار مجاز استفاده از سم کاپتان جهت ضد عفونی خاک برای درختان جنگلی و گیاهان غیر مثمر برابر 7.5 تا 10 گرم در هر متر مربع توصیه شده است که در عمق 10 سانتیمتری خاک، کارسازی میگردد. از دیگر موارد کاربرد و اندازه این سم میتوان به مقدار 3 در هزار برای لکه سیاه سیب، سفیدک داخلی چغندر، لکه برگی آلترناریایی پسته، سفیدک دروغی انگور، بیماری غربالی درختان میوه و پیچیدگی یا لبشتری برگ هلو و یا مقدار 2 در هزار برای بوتهمیری نخود، لکه شکلاتی باقلا و 2 گرم در یک لیتر آب جهت لکه سیاه گیاهان زینتی اشاره نمود. جهت ضد عفونی بذور نیز مقدار توصیه شده به نسبت 2 تا 5 در هزار است.
به علت خطرات قارچکش کاپتان برای آبزیان و ماهیها باید پس از پایان سمپاشی از شست و شوی تجهیزات و لباسهای حفاظتی در رودخانهها یا آبهای جاری اجتناب گردد.
سم کاپتان دارای قدرت خورندگی در فلزات میباشد و ممکن است باقیمانده آن در میوههایی که جهت کمپوت استفاده میگردند، موجب خوردگی قوطی و حفاظ کمپوت شده و آن را دچار آلودگی سازد؛ لذا از مصرف این سم برای میوههای مورد استفاده در صنایع کمپوتسازی باید اجتناب گردد.
سم کاپتان در صورت تماس با بدن و چشم، ایجاد تحریک و سوزش پوستی مینماید و به طور کلی برای دام، طیور و انسان، سم خطرناکی میباشد. هنگام استفاده از این سم باید از تجهیزات مناسب حفاظتی مثل دستکش بلند، ماسک فیلتر دار، چکمههای کامل و یا لباسهای مخصوص استفاده کرده و در صورت مشاهده علائم مسمومیت با این سم، باید فوراً به مراکز درمانی مراجعه شود.
میزان سمیت این محصول برای پستانداران برابر 9000 میلیگرم بر کیلوگرم، برای پرندگان 5000 میلیگرم بر کیلوگرم، برای زنبور عسل 91 میکروگرم بر وزن زنبور، برای دافنیا برابر 7 میلیگرم بر لیتر و برای ماهیها و آبزیان 0.72 میلیگرم بر لیتر اندازهگیری شده است.
سم قارچکش مناسب برای مبارزه با بیماری های قارچی گیاهان زینتی
کاپتان ترکیبی از گروه کاربوکسیدها است که به عنوان یک قارچکش با خواص پیشگیری کنندگی و معالجه کنندگی از آن استفاده می شود.
اسامی دیگر قارچکش کاپتان عبارت است از:
Orthocide, Phytocape, Marten, Strike, Merpan