خرگوشک

خصوصیات گیاهشناسی:

خرگوشک بوته استوار، یکساله یا دوساله است. گونه های متعلق به جنس ورباسکوم گونه هایی همه جایی هستند و در آسیا، شمال آفریقا، شمال آمریکا و اروپا در مناطق وسیعی می رویند. 

ریشه گیاه مخروطی و ضخیم است و انشعاب های کمی دارد. ساقه این گیاه ضخیم و مستقیم است. ارتفاع ساقه به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 60 تا 200 سانتیمتر است. ساقه گیاه زاویه دار (معمولاً 5 ضلعی) می باشد و در مرحله گلدهی محکم و کم و بیش چوبی می گردد. 

در گیاهان دوساله، در سال اول رویش فقط برگ های طوقه ای تشکیل می شود. این برگ ها دندانه دار، کشیده و کم و بیش بیضوی شکلند و طول آنها به 40 سانتیمتر می رسد. گیاه در سال دوم رویش به ساقه می رود. برگ ها به طور متناوب بر روی ساقه قرار می گیرند. 

برگ های قسمت فوقانی ساقه، دمبرگ کوتاهی دارند. در حالیکه برگ های ناحیه تحتانی دمبرگ طویلی به طول 25 تا 35 سانتیمتر دارند. سطح برگ ها ناصاف و دارای شیارهای فراوانی است. در قسمت تحتانی برگ، رگبرگ های اصلی و فرعی کاملاً مشخص می باشند. طرفین رگبرگ ها پوشیده از کرک های ستاره ای شکل هستند. 

طول ساقه های گلدهنده متفاوت و بین 30 تا 80 سانتیمتر است. این ساقه ها ممکن است ساده و بدون انشعاب باشند، و یا گاهی نواحی تحتانی ساقه های گلدهنده منشعب می شوند و ساقه های متعددی بوجود می آید. 

گل ها به صورت خوشه ای بر روی ساقه های گلدهنده پدیدار می شوند. در هر نقطه روی این ساقه یک و گاهی سه تا پنج گل ظاهر می شوند. رنگ گل ها زرد روشن و قسمت خارجی آن کرکدار و لایه داخلی آن صاف است. گل ها از اوایل خردادماه پدیدار می شوند و گلدهی تا شهریور ادامه می یابد. 

میوه از نوع کپسول و محتوی دانه های ریز متعددی است. پس از رسیدن میوه و باز شدن آنها بذرها به اطراف ریزش می کنند. بذرها به رنگ قرمز تیره و وزن هزاردانه 0.08 تا 0.8 گرم است. 

مواد مؤثره گل ها را مواد موسیلاژی (3 درصد)، ترکیبات قندی (10 تا 11 درصد)، ساپونین (7.4 درصد)، کارتنوئید (بتاکاروتن و کروسین) و فلاونوئیدها (هسپریدین، ورباسکوزید) تشکیل می دهند. 

شرایط محیط رشد:

اکثر گونه های جنس ورباسکوم در طول رویش به مناطق آفتابی و خاک های سبک شنی نیاز دارند. خاک های رسی و متراکم برای رویش این گیاهان مناسب نیست.

این گیاهان در برابر سرما مقاوم هستند. به طوری که برگ های طوقه ای قادر به تحمل درجه حرارت های زیر صفر درجه سانتیگراد است.

سلول های ریشه خرگوشک قادر به جذب آب از اعماق ریشه زمین هستند و خشکی را می توانند به سهولت تحمل کنند.

بذرها در دمای 8 تا 10 درجه سانتیگراد به خوبی جوانه می زنند و برای رویش به مقادیر مناسبی رطوبت نیاز دارند. 

خرگوشک را می توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد. تکرار کشت این گیاه در یک زمین پس از سه تا چهار سال امکان پذیر است. 

اگرچه خرگوشک در خاک های تهی از مواد و عناصر غذایی قادر به رویش است ولی مواد و عناصر غذایی مناسب سبب افزایش عملکرد گل و مواد مؤثره آن می شود. تحقیقات نشان می دهد که کودهای حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل دارد. 

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:

مردم برخی از سرزمین ها از خرگوشک به عنوان ماده ای ضدسرفه استفاده می کنند. در اکثر فارماکوپه های معتبر از گل های این گیاه به عنوان دارو یاد شده است. گاهی برگ های این گیاه نیز مورد استفاده قرار می گیرد. مواد مؤثره موجود در گل های خرگوشک خلط آور و ضدسرفه است و برای مداوای برخی ناراحتی های ریوی مانند برونشیت و سیاه سرفه استفاده می شود. 

گل های خرگوشک عسل دهنده است و سبب افزایش کیفیت عسل نیز می شود. 

این گیاه در سطوح وسیعی در کشورهای آلمان، روسیه، لهستان و مجارستان کشت می شود. 

تکثیر:

کاشت خرگوشک توسط بذر و به روش مستقیم صورت می گیرد. خرگوشک در سطوح وسیع به صورت ردیفی کشت می شود. چنانچه بذرها در بهار کشت شود تیمار چینه سرمایی جهت تسریع در جوانه زنی ضرورت دارد. پس از کاشت برای تراکم بخشیدن به لایه سطحی خاک، انجام غلطک مناسبی سبب تسریع در جوانه زنی بذرها می شود. بذرهای کشت شده در فصل پاییز پس از طی دوره سرما در اوایل بهار سبز می شوند. پس از سبز شدن، بوته ها را در طول ردیف ها باید تنک کرد. 

زمان مناسب برای کاشت خرگوشک اواخر پاییز (آبان) یا اوایل بهار (فروردین) است. فاصله ردیف های کاشت بین 50 تا 60 سانتیمتر مناسب است. عمق بذر خرگوشک در موقع کاشت باید 0.5 تا 1 سانتیمتر باشد. برای هر هکتار زمین به 1.5 تا 2 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است.