داز

"داز" یا "نخل پاکوتاه ایرانی" از درختان بومی ایران و جنوب غربی آسیا است. در گویش محلی به گیاه نر آن، پورک و به پایه ماده آن، داز می گویند. به داز در افغانستان، مرز گفته می شود.

گیاه داز، نخلی درختچه مانند و پاکوتاه، با چندین ساقه فرعی و یک تنه اصلی است. ساقه ها به کندی رشد کرده و اغلب رشدشان به طور همزمان می باشد. این ساقه ها به یک تا دو متر طول می رسند. این نخل از جمله نخل های بادبزنی به شمار می آید که دارای برگ های طویل، دمبرگ هایی بدون خار و برگچه هایی که شکل بادبزن را ایجاد می کنند، می باشد. هر برگ دارای 20 تا 30 برگچه به طول 12 تا 30 سانتیمتر است. رنگ برگ ها به رنگ سبز مایل به زرد، سبز – آبی تا سبز – خاکستری است.

گل ها در گل آذین های خوشه ای، طویل به طول بیش از 3 متر و در انتهای ساقه ها ظاهر خواهند شد. این گیاه معمولاً دوپایه بوده که گل های نر و ماده به صورت جدا از هم و روی پایه های جداگانه ای تشکیل می شوند. میوه ها به رنگ قهوه ای و از نوع شفت می باشند. ساقه های فرعی این گیاه مونوکارپیک هستند. بدین معنی که این ساقه ها پس از گلدهی از بین خواهند رفت. در این صورت گیاه رشد خود را با تولید جوانه های ساقه ای جدید و تولید ساقه های گلدهنده جدید ادامه می دهد. 

این گیاه یکی از انواع نخل های مقاوم به سرما می باشد که می تواند دمای تا کمتر از منفی 12 درجه سانتیگراد را تحمل کند، اگرچه برای رشد بهتر تابستان های بسیار گرم را ترجیح می دهد. 

گیاه داز به صورت درختچه در بخش وسیعی از اراضی آبراهه ای استان های سیستان و بلوچستان تا هرمزگان پراکنش دارد. وسعت این جامعه گیاهی تنها در استان سیستان و بلوچستان به بالغ بر 300000 هکتار می رسد. 

داز در ایرافشان، سراوان، ایرانشهر و بیشه های انبوه به ویژه در بستر رودخانه ها می روید. داز یکی از چهار هزار نوع نخل جهان است که برای تزیین بکار می رود. در مکران ایران، داز چندین نوع است که مردم بومی آن را از برگ آن، استحکام و نوع آن را تشخیص می دهند.

میوه درخت داز در شهریور ماه می رسد که به آن کونَل می گویند و دارای مزه ای شیرین و مانند خرمالو قدری گس می باشد.

از برگ این درخت وسایل و ابزار حصیری مختلفی در ۹۸ قلم تهیه می کنند، از جمله پَربُند که ریسمانی کلفت و محکم برای بالا رفتن از درختان خرما است. چیلِک یا هُژبُر که به عنوان ریسمان از آن استفاده می کنند و کَتِل که ظرفی است برای جاسازی خرما با فشار و برای جلوگیری از کرم زدگی و نمازی که جانمازی حصیری است از دیگر فراورده های دازی هستند.

از دانه های گرد آن نیز در تهیه تسبیح استفاده می کنند.

گیاه داز در جنوب ایران از جهت استفاده آن در تولید پای افزار، سفره، ریسمان و ... نیز در سطح محلی روستایی کاربرد دارد.